خاک چگونه به وجود می آید؟

بالاترین لایه سطح زمین را که گیاهان روی آن می رویند و زندگی تمام موجودات بطور مستقیم یا غیر مستقیم به آن وابسته است، خاک می نامند. خاک ترکیبی از سنگ، مواد معدنی، مواد آلی، آب و هوا است.

میلیون ها سال پیش سطح زمین از صخره های بزرگ پوشیده شده بود. تاثیر تدریجی عوامل طبیعی مثل باد، باران، برف، آب، گرما و… موجب شکسته شدن صخره ها و تبدیل آنها به قطعات کوچکتر شد. این قطعات بتدریج با ادامه تاثیر عوامل طبیعی به سنگ تبدیل شدند. در نهایت، فعالیت باکتری ها، تاثیر اسید کربنیک و سایر عوامل، تکه های سنگ را به خاک تبدیل کرد. در طول این مدت، فعالیت موجودات ذره بینی نیز باعث تجزیه بدن گیاهان و جانوران مرده و افزوده شدن مواد حاصل از تجزیه به خاک شد.

خاک را بر اساس مواد تشکیل دهنده آن به سه گروه اصلی پدالفر (Pedalfer)، پدوکال (Pedocal) و لاتریت (Laterite) تقسیم می کنند. خاک مناطق بسیار پُر باران را که دارای ترکیبات آهن و آلومینیوم فراوان است، پدالفر می نامند. خاک مناطق گرم و خشک که مقدار زیادی کربنات کلسیم دارد، پدوکال و خاک های قرمز و تیره مناطق استوایی که سرشار از اکسیدهای آهن و آلومینیوم است، لاتریت نام دارد.

خاک را بر اساس خاصیت شیمیایی، ترکیب و رنگ آن به انواع مختلفی طبقه بندی می کنند. برخی از خاک ها اسیدی، برخی قلیایی و بعضی دیگر خنثی می باشند. خاک های به شدت اسیدی یا قلیایی برای رشد گیاهان مناسب نیستند.

گیاخاک یک ماده آلی است. این ماده در اثر تجزیه گیاهان مرده به وجود می آید. معمولاً هرچه رنگ خاک تیره تر باشد، گیاخاک آن نیز بیشتر است. گیاخاک، منبع اصلی نیتروژن برای رشد گیاهان است. این ماده قدرت نگهداری آب را در خاک افزایش می دهد و فضای بین ذرات خاک را برای نفوذ هوا، زیاد می کند. به این ترتیب هرچه مقدار گیاخاک در خاک بیشتر باشد، آن خاک حاصلخیزتر است.

اگر خاک را حفر کنیم، خواهیم دید که از سه لایه تشکیل شده است. هر یک از این لایه ها را یک منطقه می نامند و با حروف A و B و C نشان می دهند. سطحی ترین لایه خاک، منطقه A نام دارد. این منطقه دارای مقدار زیادی مواد آلی و مقدار اندکی مواد معدنی است. به لایه بعدی منطقه B می گویند. در این منطقه مقدار زیادی مواد معدنی (از جمله اکسیدهای آهن و کربنات های کلسیم و منیزیم) وجود دارد. تحتانی ترین لایه خاک را که مستقیماً روی سنگ بستر قرار گرفته است، منطقه C می نامند. این منطقه از سنگ های خرد شده تشکیل شده است.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «خاک چگونه به وجود می آید؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب چرا، چطور، چگونه؟، نوشته ی دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال و ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز از موسسه نشر و تحقیقات ذکر، منتشر شده در تیر 1393 با شابک 978-964-307-221-6 به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.