سرطان چیست؟
سرطان نوعی بیماری است که در آن، سلول‌ها بدون کنترل تکثیر می‌شوند و بافت‌های سالم را از بین می‌برند. سرطان بیماری خطرناکی است که هنوز درمان قطعی و موثری برای آن کشف نشده است. هر ساله هزاران نفر در سراسر جهان در اثر ابتلا به سرطان جان می‌سپارند.
بدن انسان از تعداد زیادی سلول به وجود آمده است. رشد فیزیکی در نتیجه تقسیم سلولی در بسیاری از بافت‌های بدن صورت می‌گیرد. در واقع در اثر همین تقسیم سلولی است که سلول‌های جدید جایگزین سلول‌های فرسوده و پیر می‌شوند. رشد و تقسیم سلولی روندی سازمان یافته است و تحت کنترل فاکتورهای خاصی انجام می‌شود. در سرطان، سیستم کنترل از بین می‌رود و میلیون‌ها سلول تولید می‌شوند که از اجتماع آنها توده‌ای به نام «تومور» به وجود می‌آید.
تومور و سلول‌های سرطانی
تومورها دو نوع هستند: بدخیم و خوش خیم. تومورهای بدخیم، سرطانی و خطرناک می‌باشند ولی تومورهای خوش خیم، بی‌خطر هستند و منجر به سرطان نمی‌شوند.
سلول‌های سرطانی می‌توانند از تومور جدا شوند و از طریق جریان خون خود را به سایر نقاط بدن برسانند. این سلول‌ها در دیگر اندام‌ها و بافت‌های تکثیر شده و باعث پیدایش تومورهای بیشتری می‌شوند. به این حرکت سلول‌های سرطانی، «متاستاز» می‌گویند. اگر تومورهای سرطانی از بین نروند نهایتاً اندام‌های حیاتی بدن را نابود می‌کنند و باعث مرگ می‌شوند.
راهنمایی: در هر سلول، این DNA است که نحوه رشد و زمان مرگ سلول را مشخص می‌کند. هر جهش یا تغییر ژنی که باعث تغییر عمر سلول، نحوه رشد و تقسیم آن شود می‌تواند سلول را به یک سلول سرطانی تبدیل کند.
سلول‌های سرطانی می‌توانند در هر نقطه‌ای از بدن رشد کنند. در انسان بیش از 100 نوع سرطان شناخته شده است. شایع‌ترین انواع سرطان عبارتند از: سرطان پوست، سرطان ریه، سرطان خون، سرطان رحم، سرطان تخمدان، سرطان دستگاه لنفاوی، سرطان دهان، سرطان حنجره و سرطان سینه.
سرطان پوست رشد آرامی دارد و به سایر قسمت‌های بدن سرایت نمی‌کند. سرطان ریه بیشتر در مردها و در افراد سیگاری دیده می‌شود. از طرفی سرطان سینه و رحم میان زنان شایع است.
فاکتورهای مختلفی در ایجاد سرطان دخالت دارند و باعث سرطانی شدن سلول‌ها می شوند. از جمله این فاکتورها می‌توان به مواد شیمیایی گوناگون، تشعشعات و ویروس‌ها اشاره کرد. برخی از سرطان‌ها ارثی هستند. سرطان ریه و حنجره بیشتر در میان افراد سیگاری شایع است. تابش اشعه ماورای بنفش خورشید نیز می‌تواند سلول‌های پوست را به سلول‌های سرطانی تبدیل کند.
چه عواملی باعث جهش ژنی می‌شود؟
جهش ژن ممکن است به دلایل مختلف و در زمان‌های مختلف رخ دهد. به عنوان مثال:
- جهش‌های ژنی که با آنها به دنیا آمده‌اید. ممکن است شما با یک جهش ژنتیکی که از والدین خود به ارث برده‌اید متولد شوید. این نوع جهش عامل درصد کمی از سرطان‌ها است.
- جهش‌های ژن که پس از تولد رخ می‌دهند. بیشتر جهش‌های ژنی پس از تولد ایجاد می‌شوند. تعدادی از عوامل که می‌توانند باعث جهش ژنی شوند عبارتند از: سیگار کشیدن، پرتو درمانی، ویروس‌ها، مواد شیمیایی سرطان‌زا، چاقی، هورمون‌ها، التهاب مزمن و بی‌تحرکی.
عوارض سرطان چیست؟
سرطان و درمان آن می‌تواند عوارض مختلفی ایجاد کند، از جمله:
- درد
- خستگی: که معمولاً به دنبال شیمی درمانی و موقتی است.
- مشکل در تنفس: سرطان یا درمان سرطان ممکن است باعث احساس تنگی نفس شود، با درمان مشکل برطرف می‌شود.
- حالت تهوع: برخی از سرطان‌ها و درمان‌های سرطانی می‌توانند باعث حالت تهوع شوند.
- اسهال یا یبوست: سرطان و درمان سرطان می‌تواند بر روده شما تاثیر بگذارد و باعث اسهال یا یبوست شود.
- کاهش وزن: سرطان و درمان سرطان ممکن است باعث کاهش وزن شود. سلول سرطانی مواد غذایی را از سلول‌های طبیعی می‌گیرد و در واقع آنها را از دریافت مواد مغذی محروم می‌کند.
- تغییرات شیمیایی در بدن شما: سرطان می‌تواند تعادل شیمیایی و الکترولیتی طبیعی در بدن شما را مختل کرده و خطر عوارض جدی را افزایش دهد. علائم و نشانه‌های عدم تعادل شیمیایی ممکن است شامل تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، یبوست، بی‌قراری و کاهش درجه هوشیاری یا هذیان‌گویی باشد.
- مشکلات سیستم عصبی و مغزی: سرطان می‌تواند روی اعصاب مجاور فشار وارد کرده و باعث درد و از دست دادن عملکرد یک قسمت از بدن فرد شود. سرطانی که مغز را درگیر می‌کند می‌تواند باعث بروز سردرد و علائمی مانند علائم سکته شود.
- واکنش‌های غیر معمول سیستم ایمنی بدن در برابر سرطان.
درمان
درمان سرطان به سه روش انجام می‌گیرد که عبارتند از: جراحی، پرتو درمانی و شیمی درمانی.
اگر سرطان در مراحل اولیه و قبل از متاستاز کشف شود، جراحی می‌تواند تومور را از بدن بیمار خارج کند. در این حالت، بیمار بهبود می‌یابد. در اکثر موارد برای تشخیص خوش خیم یا بدخیم بودن تومور، جراحی کوچکی انجام می‌شود که به آن بیوپسی (بافت برداری) می‌گویند. بیوپسی نوعی نمونه برداری از سلول‌ها و آزمایش آنها برای تشخیص نوع تومور است.
در پرتو درمانی از اشعه ایکس یا گاما (که توسط مواد رادیواکتیو تولید می‌شوند) برای از بین بردن توده سرطانی استفاده می‌کنند.
روش سوم استفاده از داروهای ضد سرطان به منظور کوچک ساختن تومور یا تخریب سلول‌های سرطانی است که به آن شیمی درمانی می‌گویند.
امروزه موفقیت‌های چشمگیری در زمینه درمان سرطان بدست آمده است. از جمله روش‌های جدیدی که برای درمان سرطان بکار می‌روند می‌توان به استفاده از لیزر و تزریق ویروس‌ها و مواد شیمیایی خاصی که بدون آسیب رساندن به بافت‌های سالم، سلول‌های سرطانی را شناسایی و نابود می‌کنند، اشاره کرد.
پیشگیری
هیچ راه مشخصی برای جلوگیری از سرطان وجود ندارد. اما پزشکان چندین روش برای کاهش خطر ابتلا به سرطان را شناسایی کرده‌اند:
- بیشتر روزهای هفته ورزش کنید. ورزش منظم خطر ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهد. تلاش کنید تا در اکثر روزهای هفته، حداقل 30 دقیقه ورزش کنید.
- ترک سیگار: اگر سیگار می‌کشید، ترک کنید. اگر سیگار نمی‌کشید، شروع نکنید. استعمال دخانیات با ابتلا به چند نوع سرطان مرتبط است. همین امروز سیگار را ترک کنید تا خطر ابتلا به سرطان را در آینده کاهش دهید.
- از قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفتاب خودداری کنید. پرتوهای مضر ماوراء بنفش (UV) خورشید می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد. ماندن در سایه، پوشیدن لباس محافظ یا استفاده از ضد آفتاب، کمک کننده است.
- رژیم غذایی سالم داشته باشید. رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های سالم.
- وزن مناسب خود را حفظ کنید. اضافه وزن یا چاقی ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم می‌تواند به شما در دستیابی و حفظ وزن سالم کمک کند.
- مشروبات الکلی مصرف نکنید.
- برنامه‌های معاینه غربالگری سرطان. با توجه به عوامل خطرزای خود در مورد اینکه چه نوع از معاینات غربالگری سرطان برای شما بهتر است، با پزشک خود صحبت کنید.
- در مورد واکسیناسیون از پزشک خود سوال کنید. برخی از ویروس‌ها خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند. ایمن‌سازی ممکن است به جلوگیری از ابتلا به ویروس‌ها از جمله هپاتیت B، که خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) که خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم و سایر سرطان‌ها را افزایش می‌دهد، کمک کند.
منابع
- کتاب چرا، چطور، چگونه؟ نوشته دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال. ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز. موسسه نشر و تحقیقات ذکر. تیر 1393.
- Mayo Clinic
