میکروبیوم انسانی چیست؟
میکروبیوم به کل میکروارگانیسم‌ها اعم از باکتری، ویروس و… و همچنین ژن‌ها و متابولیت‌های آنها گفته می‌شود. میکروبیوم انسانی مجموعه‌ای از این میکروارگانیسم‌ها است که در روده، پوست، دستگاه ادراری، دستگاه تنفس و دهان وجود دارد. در حقیقت بدن انسان میزبان تریلیون‌ها میکروبیوم هست که این تعداد 10 برابر سلول‌های خود انسان است.
به همین منظور به انسان واژه سوپر ارگانیسم تعلق می‌گیرد. این میکروبیوتا حدود 2 کیلوگرم از وزن انسان را شامل می‌شود تا جایی که بعضی منابع انسان را به عنوان هولوبیونت یا همان میزبان میکروبیوم می‌شناسند.
میکروارگانیسم‌ها از کجا می‌آیند؟
هنوز زمان مشخص و راه ورود مشخصی برای میکروبیوم‌ها در بدن اثبات نشده است. اما مطالعات مختلف نشان می‌دهد که در دوران جنینی فرد عاری از میکروبیوم است و در زمان تولد و در هنگام خروج از رحم مادر، این باکتری‌ها را دریافت کرده و واکسینه می‌شود. بنابراین الگوی میکروبی نوزادانی که به صورت طبیعی متولد می‌شوند، با نوزادان متولد شده با سزارین متفاوت بوده و کامل‌تر است.
میکروبیوم روده در یک تا دو سال اول زندگی به سرعت تغییر می‌کند و تحت تاثیر شیر مادر، الگوی میکروبی اطرافیان و عوامل دیگر تا حدود سه سالگی تثبیت می‌شود. اما همچنان محیط، رژیم غذایی طولانی، استرس و داروها بخصوص آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند این الگو را تغییر دهند.
میکروبیوتای قسمت‌های مختلف بدن با یکدیگر متفاوت هستند و بیشترین تجمع در روده است. بنابراین با هر بار دفع، مقداری میکروبیوم دفع می‌شود. در نتیجه با آزمایش‌های گوناگون روی مدفوع انسان الگوی میکروبی فرد مشخص می‌شود.
نقش میکروبیوم در بدن انسان
در صورتی که این میکروبیوم‌ها در حالت تعادل باشند، فرد از نظر عملکرد فیزیولوژیک بدن سالم است. اما مطالعات اخیر نشان داده است که در صورت برهم خوردن این تعادل یا کاهش تعداد میکروبیوتا، ریسک ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله آرتروز، افزایش وزن، دیابت، سرطان و همچنین بیماری‌های ویروسی نظیر HPV افزایش پیدا می‌کند.
علاوه بر این، میکروبیوتا در بهبود عملکرد مغز نقش اساسی دارد.
میکروبیوتای روده نقش مهمی در پاسخ ایمنی بدن انسان دارد. در سال 1989 مشخص شد کاهش میکروب‌ها به منظور افزایش بهداشت موجب افزایش بیماری‌های خودایمنی می‌شود. همچنین شواهدی وجود دارد که در افراد مبتلا به آلرژی و آسم، تغییر در ترکیب میکروبیوتا وجود دارد.
کاهش تنوع در میکروبیوتای روده در اوایل زندگی به دنبال مصرف آنتی بیوتیک‌ها موجب افزایش بروز آسم‌های آلرژیک می‌شود. البته نوع، محل زایمان و تغذیه نوزاد نیز بر ترکیب میکروبی دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارد.
همچنین محور روده – مغز نقش مهمی در حفظ عملکرد دستگاه گوارش و مغز دارد. از عواملی که بر این محور اثر می‌گذارند، میکروبیوتای روده هستند.
برهم خوردن تعادل میکروبیوتای روده ممکن است انتقال باکتری‌های روده از دیواره روده به بافت لنفاوی روده را افزایش دهد و موجب ایجاد واکنش ایمنی شود که می‌تواند منجر به آزادسازی عوامل التهابی و فعالسازی عصب واگ شود. اوتیسم نیز از جمله بیماری‌هایی است که با میکروبیوتای تغییر یافته روده مرتبط است.
برای مثال بسیاری از افراد در مقطعی از زندگی وزن نرمالی دارند. اما با تغییر آب و هوا و یا بروز یک بیماری عفونی، افزایش وزن پیدا می‌کنند و یا با تغییر رژیم غذایی، ممکن است با تغییر الگوی میکروبی فرد، ریسک بروز آرتروز افزایش پیدا کند.
جالب اینجا است که این میکروب‌ها با ایجاد سیگنال‌هایی در بدن با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و در صورت بروز التهاب در بدن می‌توانند تولید فاکتورهای پیش التهابی را مهار کرده و مسیر التهاب سیستمیک در بدن را سرکوب کنند.
در حال حاضر در برخی از کشورهای پیشرفته با استفاده از کیت‌های تشخیصی الگوی میکروبیوم افراد سنجیده شده و از آن برای به تعادل رساندن میکروبیوم‌ها استفاده می‌شود. این کیت‌ها می‌تواند سطح باکتری‌های مفید و ارزشمند انسان را شناسایی کرده و در صورت کمبود یک باکتری آن را نشان دهد.
علاوه بر این در برخی از کشورهای پیشرفته، مدفوع افراد موفق را به عنوان منبع غنی باکتری‌های مفید و الگوی مفید مورد آزمایش قرار داده و به عنوان منبع معتبر قرار می‌دهند.
برای بهبود الگوی میکروبی افراد دو موضوع بسیار مهم مطرح است:
- پری بیوتیک‌ها
- پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها
میکروب‌های مفیدی هستند که می‌توانند به صورت خوراکی استفاده شده و میزان باکتری مفید افراد را بالا ببرند. اما این موضوع نیازمند اطلاع دقیق از نوع میکروبیوم‌های افراد است. چرا که در بسیاری موارد مخلوط چند پروبیوتیک وارد بدن شده، در حالی که بعضی از آنها در بدن به اندازه کافی وجود دارد و با افزایش آن می‌تواند عوارض ثانویه ایجاد شود.
از جمله مهم‌ترین پروبیوتیک‌ها موارد زیر هستند:
- لاکتوباسیلوس‌ها
- بیفیدوباکتریوم‌ها
محصولات پروبیوتیک موجود در بازار به صورت میکروارگانیسم زنده و شکل دارویی خوراکی وجود دارند. مقدار این باکتری‌ها در فرآورده‌های غذایی و فرآورده‌های انسانی متفاوت است و هر کدام از این پروبیوتیک‌ها علاوه بر یک هدف عمومی مانند تنظیم دستگاه گوارش و یا تقویت سیستم ایمنی، می‌توانند یک هدف منحصر به فرد داشته باشند.
پری بیوتیک‌ها
در بسیاری از کشورهای پیشرفته به جای ورود میکروارگانیسم زنده به بدن انسان، از غذای میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود که نام آن پری بیوتیک است.
از جمله مهم‌ترین پری بیوتیک‌های سنتتیک، اینولین و فروکتوالیگوساکارید است. در حقیقت پری بیوتیک می‌تواند با تغذیه باکتری‌های مفید روده، سطح میکروبیوتای خوب را افزایش داده و به سلامت عمومی بدن کمک کند.
یکی از مهم‌ترین مثال‌ها در مورد پری بیوتیک‌ها، گیاهان دارویی است که از دیرباز توسط کشورهای متمدن و آسیای شرقی مورد استفاده بوده است.
این افراد با استفاده از گیاهان دارویی پری بیوتیک مانند چای سبز، کنگر فرنگی، خارمریم، جینسینگ و هزاران گیاه دیگر، الگوی میکروبی خود را سالم نگه داشته‌اند و یکی از مهم‌ترین نشانه‌های آن عمر طولانی این افراد است. برای مثال گیاه خارمریم به عنوان یک منبع غنی پری بیوتیک با تغذیه میکروبیوم مفید روده، سیگنال‌های آنها را تنظیم کرده و منجر به کاهش فاکتورهای التهابی و در نهایت کاهش التهاب بافت کبد می‌شود.
بنابراین استفاده از گیاهان پری بیوتیک یک متد جدید درمانی است که توجه بسیاری از کشورها را برای مطالعات بیشتر فراهم کرده است.
