با خواص درمانی شاه توت آشنا شوید
نام شاه توت (Morus) از کلمه لاتین Mora به معنی تاخیر گرفته شده است. شاه توت خیلی دیر میوه می دهد و قبل از پانزده سالگی ممکن است فقط چند عدد میوه بدهد. شاه توت درختی است برگ ریز و زیبا که ارتفاع آن گاه به 20 متر می رسد (در بیشتر مناطق 4 تا 10 متر است). شاخه ها بسیار زیاد و اصولاً کوتاه هستند. برگ ها دارای پهنکی قلبی شکل با بریدگی های غیر منظم و دندانه دار هستند که تا 20 سانتیمتر طول و 10 سانتیمتر عرض دارند و به رنگ سبز تیره می باشند.
گل ها به صورت نر و ماده روی یک پایه قرار دارند. میوه شاه توت به طول 2 تا 3 سانتیمتر و به رنگ بنفش تیره می باشد که تازه رسیده آن تقریباً ترش و کاملاً رسیده آن ترش و شیرین و مطبوع است. کلیه قسمت های شاه توت، از جمله برگ، پوست، ریشه، میوه نارس و میوه رسیده قابل استفاده می باشد.
درخت شاه توت در بیشتر نقاط ایران کشت می شود؛ اما نواحی اصلی انتشار آن، مناطق شمالی، غرب، جنوب غربی و نواحی کوهستانی شمال تهران است. نواحی اصلی انتشار آن در جهان شامل شمال آسیای صغیر، ارمنستان، جنوب قفقاز و اوکراین، چین، پاکستان، افغانستان و ایران می باشد و بعدها در اروپا بخصوص انگلستان، سوئد و گوت لاند کشت شده است.
در این مقاله شما می توانید با برخی از خواص متنوع شاه توت آشنا شوید.
نژادهای شاه توت
- ولینگتون: میوه ولینگتون استوانه ای، متوسط، به طول تا 3 و عرض تا 1 سانتیمتر و به رنگ قرمز مایل به سیاه، نرم، خوشمزه و درخت آن پُر میوه است. رسیدن میوه چندین هفته طول می کشد.
- کیستر: میوه ها درشت، به بلندی تا 4 و عرض 1.2 سانتیمتر، به رنگ بنفش تیره یا سیاه هستند. آب میوه کاملاً رسیده، قرمز روشن و شیرین (مزه شیرین و اسیدی) و درخت آن پُر میوه است.
- چلسی: میوه ها بلند، قرمز رنگ و خوش طعم هستند (میوه تازه بسیار خوشمزه است) و به صورت مربا، پای و یا شراب مصرف می شوند. درخت چلسی پس از دو تا سه سال میوه می دهد.
میوه شاه توت حاوی گلوکز، پروتئین، مواد رنگی، اسیدهای مالیک، سیتریک، تارتریک و پکتین است.
داروشناختی و اثرات مهم
در طب چین شاه توت تاریخی طولانی دارد و تقریباً از تمام قسمت های گیاه استفاده درمانی می شود. پژوهش های جدید نشان داده که فرآورده تزریقی و یا خوراکی عصاره برگ شاه توت در درمان جذام و کزاز مفید است. برگ ها همچنین ضد باکتری، معرق، قابض، کاهش دهنده قند خون، تسکین دهنده درد دندان، ملین، مسکن و بهبود دهنده بیماری های چشمی هستند.
برگ ها باید پس از اولین سرمای پاییزی جمع آوری و خشک شوند. می توان آنها را به صورت جوشانده مصرف کرد. مصرف خوراکی آن برای سرماخوردگی، آنفلونزا، خون دماغ و عفونت چشم مفید است. در هومیوپاتی از برگ ها جهت دیابتی ها استفاده می شود.
ساقه ها دارای اثرات ضد روماتیسم، ادرارآور، کاهش دهنده فشار خون و ضد سرفه هستند. تنتور پوست ساقه برای دندان درد استفاده می شود. ساقه ها در اواخر بهار و یا در اوایل پاییز جمع آوری، خشک و نگهداری می شوند. پوست ساقه ها خاصیت ضد کرم (بخصوص دفع کرم های پهن) دارد.
از فرآورده های پوست ریشه به عنوان ضد سرفه، ادرارآور، خلط آور، کاهش دهنده فشار خون، آسم، برونشیت، ادم (خیز) و برای پایین آوردن قند خون استفاده می گردد. ریشه ها باید در زمستان جمع آوری، خشک و نگهداری شوند.
در هومیوپاتی از برگ توت برای درمان امراض از جمله دیابت بهره می گیرند. میوه شاه توت را که مزه اسیدی و مطبوع دارد، به صورت خام یا پخته و به شکل مربا می توان مصرف نمود. میوه ها به محض رسیدن باید جمع آوری شوند؛ در غیر این صورت از درخت می افتند و شروع به پوسیدن می کنند. آنها را می توان پس از جمع آوری، خشک و پودر کرد. در داروسازی جدید از مزه و رنگ شاه توت جهت شربت ها استفاده می شود.
شربت شاه توت جزء داروهای رسمی فارماکوپه (دارونامه) انگلستان است. شربت شاه توت به رنگ بنفش تیره یا گلی و دارای مزه اسیدی و مطبوعی است که به عنوان خلط آور استفاده شده و به شکل غرغره در درمان زخم گلو موثر است و کمی هم مسهل می باشد.
نوع آمریکایی شاه توت که قرمز رنگ است، اسیدیته کمتری از نوع اروپایی دارد و می تواند جایگزین آن شود.
طریقه و میزان مصرف
منابع مختلف مصرف روزانه سه نوبت، هر نوبت 1.7 تا 3.5 گرم یا 2 تا 4 میلی لیتر شربت را توصیه می کنند.
عوارض جانبی
تاکنون سمیت یا عارضه خاصی از مصرف خوراکی و دارویی شاه توت گزارش نشده است.
موارد استفاده شاه توت
تولید شاه توت در کشورهای شرقی زیاد است. در بعضی نقاط، میوه رسیده چیده شده و در آفتاب روی پشت بام ها خشک و برای زمستان انبار می شود.
در کابل، شاه توت خشک شده را پودر کرده، با آرد مخلوط و برای تهیه نان استفاده می کنند. از استفاده های دیگر می توان به تهیه رنگ قرمز بنفش تا بنفش تیره از میوه، رنگ زرد متمایل به سبز از برگ ها، استفاده از چوب آن در درودگری و فیبر پوست ساقه و تنه در نساجی اشاره کرد.
نظر ابن سینا
ابن سینا در کتاب قانون در مورد توت سیاه چنین گفته است:
توت تلخ (ترش) که به توت شامی هم مشهور است، اگر نارسیده آن را خشک کنند، کار سماق را انجام می دهد. توت ترش مایل به سردی و رطوبت است و ورم دهان و گلو را شفا می دهد. برگش داروی خناق و ذبحه سینه است. خشکیده و افشرده شاه توت در علاج قرحه پلید (زخم های دیر علاج) نافع است. رب شاه توت جوش های دهان را شفا است. افشرده برگ شاه توت را در دهان گردانند، درد دندان از بین می رود.
توت برای معده خوب نیست و فساد بر پا می کند و در این زمینه توت شیرین و سفید از شاه توت بدتر است. اما اگر دیدند که توت سفید به زودی در معده فسادی برنینگیخت و بد نیاورد، از خوردنش نباید پرهیز کنند و بهتر است قبل از غذا بخورند. کسانی که معده ضعیف دارند، نباید بخورند.
شاه توت برای معده صفرایی بد نیست و زیانی در بر ندارد و دل بهم نمی زند. غذایش اندک است و اشتهاء می آورد و خوراک را می لغزاند و زود بیرونش می راند و خلاصه زود از معده سرازیر می شود؛ اما در روده کندرو است.
توت گس و خشکیده و نمک سود بسیار قبوضیت دهد و در علاج دیسانتری (اسهال خونی) مفید است. شاه توت داروی قرحه (زخم) روده است و خشکش از ترش مفیدتر است. همه نوع توت، بول (ادرار) را ریزش دهد. اگر برگ توت را با برگ تاک (مو) و برگ انجیر سیاه در آب باران و در دیگ بپزند، محصولی تولید می شود که می توان با آن مو را سیاه نمود.
خواصی که ابن سینا در مورد شاه توت بیان کرده با مطالعات اخیر پژوهشگران کاملاً مطابقت دارد. حتی می توان گفت که مقایسه حالات مختلف شاه توت و شرایط مصرف آن در افراد مختلف واضح و کاملتر از متون جدید می باشد.
نکات قابل توجه
- ریشه گونه های مختلف توت، از جمله Morus indica، دارای خاصیت ضد کرم (بخصوص کرم های پهن) است که می توان به صورت جوشانده خوراکی آن را مصرف نمود. همچنین از این محصول، به عنوان ادرارآور و خلط آور می توان استفاده کرد.
- روی ساقه شاه توت های مسن در جزیره مشیمای ژاپن، قارچ هایی انگلی به نام Meshimakobu رشد می کنند که از آنها در پزشکی استفاده می شود. سطح داخلی این قارچ ها زرد و سطح خارجی آنها قهوه ای است.
- جرالد، از متخصصان گیاه درمانی، مصرف میوه شاه توت را برای عفونت دهان و گلو و فعالسازی طحال و کبد توصیه می کند.
- یکی از مهم ترین موارد استفاده شاه توت، به عنوان افزودنی رنگ و طعم در محصولات خوراکی است.
- در بعضی متون مصرف میوه شاه توت به عنوان مقوی کلیه، رفع یبوست سالمندی، از بین بردن صدای گوش (وزوز گوش) و رفع مشکل ادرار توصیه شده است.
- هر نوع هرس شاه توت باید در فصل زمستان صورت گیرد که درخت در خواب کامل زمستانی است؛ در غیر این صورت از محل بریدگی مقدار زیادی شیرابه خارج شده و به اطراف می ریزد. در یک هرس خوب، شاخه های کاملاً خشک و یا مزاحم بریده می شوند.
- با توجه به اینکه میوه رسیده شاه توت به سرعت له شده و ضربه پذیر است، نمی توان آن را به مناطق دوردست صادر کرد؛ به همین دلیل، بیشتر فرآورده های پخته شده، به شکل مربا یا اشکال دیگر، صادر می شود.
- گونه ای دیگر از توت به نام توت قرمز، با نام علمی Morus rubra و نام عمومی Red Mulberry بومی آمریکا است که از میوه آن هم به صورت خوراکی استفاده می شود.
- نوعی توت به نام توت فرانسوی (French Mulberry) وجود دارد که نام علمی گیاه آن Callicarpa Americana از خانواده شاه پسند (Verbenaceae) است. ارتفاع این گیاه بوته ای به یک تا دو متر می رسد و گل های آبی و میوه هایی بنفش رنگ دارد.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «با خواص درمانی شاه توت آشنا شوید»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله دکتر محمدحسین صالحی در مجله دنیای تغذیه، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
