اسمز چیست؟
حتماً دیده اید که وقتی مواد مختلف را مدتی داخل آب قرار می دهیم، برخی ورم می کنند و بعضی دیگر چروکیده و کوچک می شوند. برای مثال وقتی رزین داخل آب قرار می گیرد، پس از مدتی متورم می شود. عکس این حالت در مورد دانه های انگور رخ می دهد. دانه های انگور اگر چند روز داخل محلول آب و شکر قرار بگیرند، چروکیده و کوچک می شوند؛ انگار مقداری از آبشان را از دست می دهند. این حالت به دلیل وجود فرآیندی به نام اسمز (Osmosis) رخ می دهد.
فرآیند اسمز
در فرآیند اُسمز، حلّالی با غلظت کم از طریق یک غشای نیمه تراوا (نفوذ پذیر) به درون محلولی با غلظت بیشتر می رود. غشای نیمه تراوا (Semipermeable membrane)، غشایی است که اجازه می دهد برخی از مواد از میان منافذ کوچک آن عبور کنند. وقتی رزین داخل آب قرار می گیرد، پوشش آن همانند یک غشای نیمه تراوا عمل می کند. غلظت مواد در داخل رزین بیش از آب است. به همین جهت آب از طریق منافذ غشاء به درون رزین می رود.
وقتی دانه های انگور را داخل محلول آب و شکر قرار می دهیم، عکس این حالت رخ می دهد. از آنجا که غلظت مواد در محلول آب و شکر بیش از غلظت مواد در داخل دانه های انگور است، آب از طریق پوست انگور (که به عنوان غشای نیمه تراوا عمل می کند) به داخل محلول جریان می یابد. به همین جهت دانه های انگور به تدریج کوچک و چروکیده می شوند.
در واقع فرآیند اسمز به این جهت رخ می دهد که محلول هایی که توسط یک غشای نیمه تراوا از یکدیگر جدا می شوند، تمایل دارند تراکم مولکولی یکسانی داشته باشند.
در فرآیند اسمز حرکت مولکول ها همیشه از محلول رقیق تر به سوی محلول غلیظ تر است. به این ترتیب تراکم مولکولی محلول غلیظ کاهش می یابد. سرعت اسمز به غلظت نسبی دو محلول بستگی دارد. هرچه اختلاف غلظت دو محلول بیشتر باشد، فرآیند اسمز سریع تر رخ می دهد. این فرآیند تا زمانی که غلظت هر دو محلول برابر شود، ادامه می یابد و پس از آن متوقف می شود.
فرآیند اسمز در بدن موجودات زنده نیز رخ می دهد. در واقع گیاهان از طریق همین فرآیند، آب جذب می کنند. درون یک گیاه نیز آب بوسیله فرآیند اسمز به حرکت در می آید. در واقع غشای سلولی به عنوان غشای نیمه تراوا عمل می کند و آب از یک سلول به سلول دیگر انتقال می یابد.
در بدن انسان نیز آب و مواد غذایی محلول در خون از طریق فرآیند اسمز به درون سلول ها راه می یابند.
منابع
- کتاب چرا، چطور، چگونه؟ دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال. ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز. موسسه نشر و تحقیقات ذکر، تیر 1393.
با عرض سلام و خسته نباشید. ببخشید خاصیت اسمزی چرا اتفاق میفته؟ از نگاه علمی تر. ممنونم
سلام
اسمز انرژی مصرف میکنه؟
به هیچ وجه انرژی مصرف نمیشه و فقط در انتقال فعال انرژی مصرف میشه
خیر
در اصل اشتباه میکنید زیرا تعریف علمی اسمز این است:
ماده از جایی که مقدارش بیشتر است به جایی که مقدارش کمتر است میرود و در مثال هایی که زدید ماده آب بود و چون در رزین آب کمتر است آب جذب میکند و در محلول آب شکر و انگور آب از جایی که مقدارش بیشتر است (انگور) به جایی که مقدارش کمتر است (آب شکر) میرود. همیشه ماده از جایی که غلظتش (منظور غلظت ماده) به جایی سیر میکند که غلظتش کمتر است
با سلام من توضیح شما را خوندم ولی اصلا هیچ نفهمیدم بهتر است از توضیحات کوتاه و قابل فهم استفاده کنید مثلاً:
اسمز یعنی: ما دو محلول داریم یک آب مقطر دوم آب نمک وسط آن دو، غشا است. دوست دارد آبی که غلضت کمی دارد آن محلولی که غلضت بیشتری دارد را مثل خودش کند به همین دلیل آب وارد آب نمک میشود تا جایی که میتواند به سمت پر غلضت میرود وقتی دیگر آب به سمت پرغلضت نمیرود که عناصر طبیعی روی آن مثل جاذبه و… که دیگر نمیتواند آب به آن سمت برود به همین دلیل هر دو طرف محلول تا حدودی نزدیک تر به هم میشوند از لحاظ غلضت.
تا حدودی کسانی که این متن را میخوانند میفهمند اسمز چیست و فشار اسمزی چیست و به نظرم بهتر از این متنی هست که نوشته اید. ممنون
سلام ممنون بسیار مفید بود.
در حقیقت انگار آب میره داخل رزین و چون رزین باد میکنه، حالا مولکولهاش در جای بزرگتری قرار می گیرند و فاصله پیدا می کنند و تراکم کم میشه درسته؟