وظیفه دستگاه دفع چیست؟

وقتی در ارگانیسم‌های زنده واکنش‌های شیمیایی رخ می‌دهد، مقداری محصول زائد و ناخواسته نیز تولید می‌شود. انباشته شدن این مواد زائد برای ارگانیسم یا موجود زنده خطرساز است. بنابراین مواد مزبور باید دفع شوند. در بسیاری از جانوران و گیاهان ساده، مواد زائد به سادگی از سلول به بیرون نشت می‌کنند. اما در جانوران پیچیده، این کار بوسیله دستگاه خاصی به نام دستگاه دفع انجام می‌گیرد.

نحوه دفع

در جانوران، اصلی‌ترین مواد زائد عبارتند از آب، دی اکسید کربن و اوره که بر اثر شکسته شدن پروتئین تولید می‌شوند. این مواد به درون جریان خون انتقال می‌یابند. دی اکسید کربن، به همراه مقداری بخار آب، در بازدم از طریق شش‌ها دفع می‌شود.

در انسان، بخش عمده‌ای از آب زائد یا اضافی، از طریق کلیه‌ها و به شکل ادرار بیرون می‌رود. آب و اوره از طریق شبکه‌ای از رگ‌ها و لوله‌ها جمع‌آوری می‌شوند. در این هنگام، مقداری از مواد ارزشمند نیز به بیرون از جریان خون راه می‌یابند که این مواد به همراه 99 درصد از آب، قبل از خروج ادرار از کلیه‌ها، دوباره جذب می‌گردند. ادرار به مثانه می‌روند و از آنجا به بیرون بدن فرستاده می‌شود. جانوران صحرایی نظیر شتر خیلی کم ادرار می‌کنند، زیرا باید تمام آب بدن‌شان را حفظ کنند.

مدفوع در هیچ یک از واکنش‌های شیمیایی درون بدن نقش ندارد. مدفوع، در حقیقت باقیمانده غیر قابل گوارش غذا است. محصولات غذایی زائد و گوارش نشده به درون روده بزرگ راه می‌یابند و در آنجا ذخیره می‌شوند. باکتری‌ها روی این مواد اثر می‌گذارند و سرانجام مواد مزبور به شکل مدفوع از بدن خارج می‌شوند.

جالب است بدانید:

• در موجودات زنده تک سلولی، آب اضافی درون کیسه‌هایی ذخیره می‌شود. هنگامی که کیسه پُر می‌شود، می‌ترکد و آب را از غشای سلول به بیرون می‌راند.
• اگر کلیه‌های ماهی آب شیرین، آب را مداوم از بافت‌ها خارج نسازند، این جانور شناور نمی‌ماند. ماهی آب شور یا دریا، مشکل متفاوتی دارد و آب بدنش دائماً از دست می‌رود و به آب شور راه می‌یابد.

منابع

1. کتاب Kingfisher Science Encyclopedia. تالیف Catherine Headlam. ترجمه محمود سالک. نشر Kingfisher Books. 1991.