با ارتودنسی آشنا شوید

کلمه ارتودنسی برای بسیاری از مردم با زیبایی مترادف است. اما حقیقت این است که درمان ارتودنسی تنها مختص زیبایی نیست. بلکه اصلاح روابط فکی یا همان هماهنگی میان دندان‌های فک بالا و پایین که باعث عملکرد بهتر در جویدن و آسیاب کردن غذا می‌شود. در نتیجه در پیشگیری از سوء هاضمه موثر است. علاوه بر آن، این هماهنگی روابط فک‌ها مانع از اختلال در صحبت کردن می‌شود.

ارتودنسی باعث سلامت لثه و جلوگیری از بیماری لثه و پوسیدگی دندان‌ها به سبب ردیف و منظم شدن آنها و امکان تمیز شدن بهتر و رفعِ گیرهای غذایی می‌گردد. علاوه بر زیبایی، سلامت روانی را نیز به دنبال دارد. به عنوان مثال در برخی موارد کودکانی که دندان‌های نامرتب دارند زیاد نمی‌خندند تا دندان‌های آنها دیده نشود به همین دلیل ارتباط اجتماعی ضعیفی پیدا می‌کنند.

در این مقاله شما می‌توانید با ارتودنسی، زمان مناسب آن و سایر نکات مهم و مرتبط آشنا شوید.

علت بی‌نظمی دندان‌ها

علت آنکه دندان‌ها نامرتب می‌شوند می‌تواند به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد. بطورکلی به دو دسته عوامل ارثی و محیطی، تقسیم می‌شوند.

1. علل ارثی مثل کاهش و یا افزایش تعداد دندان‌ها یا عدم تناسب اندازه دندان‌ها و فک‌ها موجب ناهنجاری می‌شوند. بطور مثال وقتی کودک فک کوچک را از یکی از والدین و دندان‌های بزرگ را از دیگری به ارث ببرد باعث کمبود فضا و نامرتبی آنها می‌شود.
2. علل محیطی مثل نحوه تغذیه کودک یا عادت مکیدن انگشت پس از 3 سالگی یا تنفس دهانی می‌تواند سبب تغییرات فرم فک‌ها و دندان‌ها شود و در مواردی در صورت عدم درمان عوارض برگشت‌ناپذیر به جای می‌گذارد. همچنین زود از دست دادن دندان‌های شیری به علت پوسیدگی شَدید می‌تواند یکپارچگی قوس دندانی کودک را بهم بزند و باعث حرکت دندان‌ها به فضای بی‌دندان و انسداد مسیر رویش دندان‌های دائمی زیرین خود و برخی عوارض دیگر شود. یا نیفتادن به موقع دندان شیری و رویش دندان دائمی زیر آن در مسیری دیگر از عوامل محیطی نامرتب شدن دندان‌ها می‌تواند باشد.

نقش پستانک در بی‌نظمی دندان‌ها

اگر کودک شما مجبور به استفاده از پستانک و شیشه شیر است یکی از راه‌های پیشگیری، استفاده کودک از پستانک و سر شیشه‌های ارتودنتیک است. گفته می‌شود بی‌نظمی دندانی در کودکانی که شیشه‌های شیر و یا پستانک معمولی استفاده می‌کنند بیشتر است.

ضررهای مکیدن پستانک برای کودک خیلی بیشتر از منافع کوتاه مدت آن است. پستانک حتی ممکن است در سخن گفتن کودک اختلال ایجاد کند و به نوعی باعث وابستگی و شکل‌گیری یک عادت مخرب شود. یا ممکن است پستانک به جاهای مختلف برخورد کند و موجب آلوده شدن آن شود و در اثر استفاده از این پستانک، کودک به اسهال مبتلا شود.

بیشتر کودکان مکیدن انگشت و پستانک و دیگر اشیاء را خودبخود در سنین 2 تا 4 سالگی ترک می‌کنند. همین باعث می‌شود که دندان‌ها و فک‌ها دچار آسیب نشوند. ولی بعضی از آنها این عادات را به مدت طولانی تکرار می‌کنند که ممکن است باعث بی‌نظمی در قوس‌های دندانی شده و دندان‌های جلو بیرون بزنند.

بطورکلی دندانپزشکان اطفال برای پستانک معمولی اثرات مخرب زیادی قائل نمی‌باشند و همینطور اثرات مثبت بلندمدتی نیز برای پستانک ارتودنتیک قائل نیستند.

زمان مناسب برای ارتودنسی

زمان شروع ارتودنسی بستگی به نوع ناهنجاری دارد و اگر مربوط به رشد استخوان فک باشد (مثل جلو یا عقب بودن فک بالا و پایین نسبت به هم) که اصطلاحاً ناهنجاری اسکلتال گویند، بهترین سن شروع ارتودنسی 6 تا 10 سالگی است. اگر ناهنجاری فقط مربوط به دندان‌ها باشد و تنها مشکل بهم‌ریزی دندان‌ها وجود داشته باشد (اصطلاحاً ناهنجاری دندانی) می‌توان درمان را پس از رویش کامل دندان‌های دائمی در محدوده سنی 11 تا 12 سالگی نیز انجام داد.

نکته حائز اهمیت در ارتودنسی، تشخیص به موقع است. لذا ویزیت مرتب کودک توسط متخصص ارتودنسی بخصوص در سن 6 تا 10 سالگی باعث می‌شود ناهنجاری‌ها به موقع تشخیص داده شود و درمان در زمان صحیح آغاز شود. بطورکلی سن مدرسه (7 تا 12 سالگی) بهترین زمان برای تشخیص ناهنجاری‌های دندانی است. 12 سالگی که هیچ دندان شیری در دهان وجود ندارد بهترین سن برای انجام درمان ارتودنسی است.

اگر ناهنجاری‌ها مربوط به استخوان فک باشد و در سن قبل از بلوغ تشخیص داده نشود بیمار ممکن است نیاز به جراحی فک پیدا کند. بنابراین تشخیص به موقع می‌تواند باعث جلوگیری از جراحی فک و صورت، و تامین زیبایی در سن بالاتر می‌شود.

با این حال برای ارتودنسی محدودیت زمانی معمولاً وجود ندارد و تا زمانی که دندان در دهان است می‌توان این درمان را انجام داد. ولی هرچه سن کمتر باشد بهتر است. بطورکلی سن، عامل محدود کننده‌ای برای انجام درمان‌های ارتودنسی نیست. پیش شرط لازم انجام درمان ارتودنسی، زمینه‌های مهم‌تری چون سلامت لثه و دندان‌های موجود و همکاری بیمار برای رعایت بهداشت است.

روش‌های انجام ارتودنسی

ارتودنسی ممکن است به صورت متحرک و یا ثابت و یا هر دو روش برای بیمار در نظر گرفته شود. در روش متحرک از فک بالا و پایین بیمار قالب گرفته و پلاک بالا و پایین ساخته می‌شود. بیمار آن را در دهان خود گذاشته و می‌تواند هنگام غذا خوردن آن را از دهانش بیرون آورده و بعد از نخ دندان و مسواک زدن دندان‌هایش دوباره در دهانش بگذارد. ارتودنسی ثابت دارای وسائلی همچون براکت‌ها (گیره‌ها) می‌باشد که توسط موادی روی سطح دندان چسبانده می‌شود و سیم‌ها توسط کش‌هایی مخصوص به براکت‌ها متصل می‌شوند.

در روش ثابت از سیستم و یا روش‌هایی از جمله سیستم دیمون (DAMON) استفاده می‌شود. در این سیستم دیگر خبری از آن کش‌های رنگارنگی که هر بار به سیم‌ها و براکت‌ها وصل می‌کنند نیست. براکت‌ها در این سیستم به گونه‌ای طراحی شده‌اند که یک چفت و بست باز شونده دارند. به راحتی می‌توان سیم را با باز کردن چفت درون براکت جای داد و سپس چفت براکت را دوباره بست. در این روش از آنجایی که حرکت دندان‌ها و تغییرات استخوانی هماهنگ با هم رخ می‌دهند برای بدست آوردن فضای کافی در فک معمولاً نیاز به کشیدن دندان نیست.

در استفاده از این سیستم، دیگر نیازی به استفاده از دستگاه‌های ارتودنسی خارج دهانی نخواهد بود. یا در روش MBT از سیم‌هایی به نام هانت و براکت‌های متفاوت با طراحی خاص برای هر دندان استفاده می‌شود. این سیم‌ها وقتی سرد شوند یا روی یخ گذاشته شوند بسیار نرم می‌شوند. زمانی که در دهان این سیم نرم به براکت‌ها متصل می‌شود در اثر حرارت دهان این سیم هانت سخت شده و سعی می‌کند به شکل اولیه خود که هلالی شکل است برگردد. لذا دندان‌ها را با خود کشیده و خودبخود جابجا می‌کند.

روش Invisalign

Invisalign نام یکی دیگر از روش‌ها برای ارتودنسی و مرتب کردن دندان‌ها است که به ارتودنسی نامرئی مشهور است. در این روش بدون استفاده از سیم، دندان‌ها مرتب می‌شوند. به این شکل که برای هر فرد یکسری پلاک (قاشقک) مخصوص پلاستیکی ساخته می‌شود که هر کدام پله پله موقعیت دندان‌ها را اصلاح و به موقعیت صحیح هدایت می‌کند. در نهایت دندان‌ها مرتب می‌شوند و هنگامی که این پلاک‌های شفاف را روی دندان‌هایتان می‌گذارید، اصلاً قابل مشاهده و تشخیص نخواهند بود.

با Invisalign هیچکس متوجه نمی‌شود که شما دندان‌هایتان را ارتودنسی کرده‌اید. این پلاک‌ها هر دو هفته باید عوض شده و یک پلاک با سایز بزرگتر ساخته و در دهان بیمار قرار گیرد. این روش برای افرادی که به دوره میانسالی پا گذاشته‌اند و فکر می‌کنند ارتودنسی دیگر برای آنها دیر شده است، بسیار ارزنده می‌باشد. چرا که دیگر کسی متوجه آن نمی‌شود.

این پلاک‌های شفاف را می‌توانید هنگام غذا خوردن از دهان‌تان خارج کنید. با خیال آسوده و بدون نگرانی از کنده شدن سیم‌ها، هر غذایی را نوش جان نمایید. سپس دندان‌هایتان را شسته و پلاک‌های شفاف را دوباره روی دندان‌هایتان بگذارید.

معمولاً اگر ناهنجاری‌ها و نامرتبی دندان‌هایتان در حد خفیف باشد، می‌توانید از روش Invisalign استفاده کنید. تنها مشکل آن است که فقط برای دندان‌هایی کاربرد دارد که با میزان ناچیزی نامرتب است. ولی اگر مشکلات دندانی و اسکلتی متوسط یا شَدید باشد، لازم است در ابتدا این ناهنجاری‌ها را با استفاده از روش‌های معمولی ارتودنسی اصلاح و در مراحل پایانی درمان از این روش استفاده شود.

طول دوره درمان

روشی که بتواند مشکل را سریع از بین ببرد وجود ندارد. حرکت دادن سریع دندان‌ها با نیروی خیلی زیاد چه بسا می‌تواند باعث التهاب لثه، تخریب ریشه دندان، تخریب استخوان آرواره، لقی بیش از حد دندان‌ها و حتی از دست دادن دندان‌ها شود. سرعت حرکت دندان‌ها به تراکم (سختی) استخوان بیمار، سن و جنس بیمار، نوع و شیوه درمانی بستگی دارد. مثلاً ممکن است در یک نفر طول دوره درمان یکسال و در فرد دیگری که همان مشکل را دارد، به 1.5 تا 2 سال افزایش یابد.

بطورکلی سرعت مناسب برای حرکت دندان‌ها از یک ناحیه به ناحیه دیگر در دهان، حداکثر یک میلیمتر در هر ماه است که بستگی به عوامل بسیاری مانند سن، جنس بیمار و… دارد. مثلاً طول مدت درمان در بیماران کم سن کمتر از افراد مسن است و یا در خانم‌ها کمتر از آقایان است.

هنگامی که ارتودنسی می‌کنید نکات زیر را مد نظر داشته باشید:

1. اگر حتی چند روز از پلاک متحرک خود استفاده نکنید دندان‌ها به حالت اولیه خود بر می‌گردند و مانند روز اول باید از ابتدا کار درمان را شروع کنید.
2. به هیچ عنوان به پیچ‌ها و فنرهای ارتودنسی متحرک بدون هماهنگی دندانپزشک دست نزنید.
3. در مواقعی که از پلاک استفاده نمی‌شود، آن را در یک ظرف در بسته نگهداری کنید. جهت جلوگیری از شکسته شدن، از گذاشتن آنها در گوشه و کنار و جیب لباس اجتناب نمایید.
4. در ارتودنسی ثابت باید حداقل 15 دقیقه و سه بار در روز مسواک زد. بطور خلاصه باید به آرامی و با حوصله دندان‌ها را تمیز نمود. چون براکت‌ها و سیم‌ها مانع تمیز شدن دندان‌ها بطور کامل شده و عامل پوسیدگی زود هنگام و التهاب لثه خواهند شد. زمانی که در خانه نیستید حتماً مسواک ارتودنسی خود را به همراه داشته باشید.
5. برای جلوگیری از کنده شدن براکت‌ها باید از جویدن آدامس و غذاهای سخت مانند ته دیگ، نان خشک، برگه میوه‌جات و خوردن شکلات‌های چسبنده مانند گز، سوهان و نظیر آن خودداری و به جای گاز زدن میوه‌ها آن را به تکه‌های کوچک تقسیم و از چنگال استفاده کرد. (در روزهای اول ممکن است دندانپزشک شما توصیه به جویدن آدامس کند که به منظور خونرسانی بیشتر به ریشه دندان و کاهش درد است.)
6. هرگاه براکت‌ها از جایشان کنده شد و یا سیم‌ها از کش نگهدارنده خود بیرون آمد، باید به مطب مراجعه شود و مشکل رفع شود.

بیشتر بدانید…

گفته می‌شود شیر خوردن کودک در شکل قوس فکی و مرتب بودن دندان‌ها موثر است. کودکانی که از سینه مادر شیر می‌خورند فکی یو (U) شکل و دندان‌های مرتب دارند. اما کودکانی که به کمک شیشه شیر تغذیه می‌شوند فکی وی (V) شکل پیدا کرده و به علت کم شدن قوس فکی، دندان‌های نامرتب و روی هم سوار شده دارند.

منابع

1. کتاب آنچه باید از سلامت دهان و دندان بدانید. نوشته دکتر علی اکبر فروتنی. انتشارات شایان نمودار. بهار 1391.