چگونه زخم بهبود می‌یابد؟

دپارتمان آموزش2017/05/19بروزرسانی در: 2023/07/26

1 مطالعه: 3 دقیقه

وقتی قسمتی از بدن دچار زخم و بریدگی می‌شود، رگ‌های خونی موجود در آن محل فوراً تنگ می‌شوند. این کار از خونریزی زیاد و ورود میکروب‌ها به داخل بدن جلوگیری می‌کند.

پس از آن، انعقاد خون در محل بریدگی سدی به وجود می‌آورد و باکتری‌هایی را که فرصت ورود به محل بریدگی را یافته‌اند، نابود می‌کند. گلبول‌های سفید از یکسو با نابود کردن میکروب‌ها و از سوی دیگر با ترشح پادتن، بدن را در برابر عوامل خارجی بیماری‌زا حفظ می‌کنند.

برای آنکه محل بریدگی ترمیم شود، ابتدا سلول‌های خاصی به نام فیبروبلاست (Fibroblast) به محل بریدگی می‌روند و شروع به ساختن بافت‌های جدید می‌کنند. سپس در لایه سطحی پوست سلول‌های اطراف زخم تکثیر می‌یابند و حفره ایجاد شده را پُر می‌کنند. به این ترتیب زخم بهبود می‌یابد.

شما می‌توانید این فرآیند را در فیلم زیر که توسط مجموعه TED تهیه و در وب سایت YouTube منتشر شده است، مشاهده نمایید.

ترجمه فیلم

بزرگترین اندام در بدن شما، کبد یا مغزتان نیست، بلکه پوست شما با مساحتی حدود 1.85 مترمربع (در بزرگسالان) می‌باشد. هر چند که مناطق مختلف پوست، ویژگی‌های مختلفی دارند ولی بخش عمده آن وظایف مشترکی را مانند عرق کردن، احساس سرما، گرما و رشد مو بر عهده دارند. اما پس از یک برش یا زخم عمیق، پوست تازه التیام یافته با مناطق اطراف خود متفاوت به نظر خواهد رسید و ممکن است برای مدتی یا هرگز نتواند تمام توانایی‌های خود را بطور کامل بدست آورد. برای درک دلیل این مسئله، باید ساختار پوست انسان را بررسی کنیم.

ساختار پوست انسان

لایه رویی پوست به نام اپیدرم (Epidermis) عمدتاً متشکل از سلول‌های سخت شده به نام کراتینوسیت است و باعث حفاظت می‌شود. از آنجایی که لایه بیرونی دائماً در حال ریزش و جایگزین شدن است، ترمیم نسبتاً آسانی دارد. اما گاهی اوقات یک زخم به درم (Dermis) غشای میانی پوست نفوذ می‌کند، که دارای رگ‌های خونی و غدد مختلف و پایانه‌های عصبی است که مسئول بسیاری از عملکردهای پوست هستند. وقتی این اتفاق می‌افتد، فرآیند ترمیم در چهار مرحله پشت سر هم به جریان می‌افتد.

فرآیند ترمیم و بهبود زخم

مرحله اول هموستاز (Hemostasis)، پاسخ پوست به دو تهدید فوری است. اولین تهدید اینکه شما دارید خون از دست می دهید و دوم مانع فیزیکی اپیدرم به خطر افتاده است. همزمان با تنگ شدن رگ‌های خونی برای به حداقل رساندن خونریزی طی فرآیندی که به نام انقباض عروق (Vasoconstriction) ساخته می‌شود، هر دو تهدید با تشکیل لخته خون، دفع می‌شوند. پروتئین خاصی به نام فیبرین، پیوندهای عرضی را در بالای پوست تشکیل می‌دهند که مانع از خروج خون و ورود باکتری‌ها یا عوامل بیماری‌زا به جریان خون می‌شوند. پس از حدود سه ساعت از این رویداد، پوست شروع به قرمز شدن می‌کند، که نشان‌دهنده مرحله بعد، یعنی التهاب (Inflammation) است.

با کنترل خونریزی و ایجاد مانع ایمنی، بدن سلول‌های ویژه‌ای را برای مبارزه با هر گونه عامل بیماری‌زای احتمالی وارد شده بسیج می‌کند. یکی از مهم‌ترین این سلول‌ها، گلبول‌های سفید خون با نام ماکروفاژها (Macrophage) هستند که باکتری‌ها و بافت آسیب دیده را طی فرآیندی به نام فاگوسیتوز (Phagocytosis) می‌بلعند. علاوه بر آن فاکتورهای رشد را برای تحریک التیام زخم تولید می‌کنند. از آنجایی که این سربازان کوچک باید از طریق خون به محل زخم برسند، رگ‌های خونی که قبلاً منقبض شده بودند، اکنون طی فرآیندی که اتساع عروق (Vasodilation) می‌نامند، باز می‌شوند.

حدود 2 تا 3 روز پس از زخم، مرحله تکثیر یا ورود سلول‌های فیبروبلاست به زخم طی فرآیندی به نام رسوب کلاژن شروع می‌شود. آنها یک پروتئین رشته‌ای به نام کلاژن را در محل زخم تولید می‌کنند، که بافت پیوندی پوست را به جای فیبرین موجود قبلی تشکیل می‌دهد. با تقسیم سلول‌های اپیدرمی برای بازسازی لایه بیرونی پوست، درم با بستن زخم، منقبض می‌شود.

در نهایت، در مرحله چهارم بازسازی (Remodeling) زخمی که با رسوب کلاژن ساخته شده شروع به بازآرایی و تبدیل به انواع خاص می‌کند. در طول این فرآیند که ممکن است بیش از یکسال به طول انجامد، استحکام کششی پوست جدید بهبود می‌یابد و رگ‌های خونی و اتصالات دیگر تقویت می‌شوند. با گذشت زمان، بافت جدید می‌تواند 50 تا 80 درصد کارآیی اصلی خود را بدست آورد. این امر به شدت زخم اولیه و عملکرد خود پوست بستگی دارد. اما از آنجا که پوست بطور کامل بازسازی نمی‌شود، جای زخم همچنان به صورت یک موضوع بالینی مهم برای پزشکان در سراسر جهان باقی است.

با وجود اینکه پژوهشگران گام‌های قابل توجهی در درک فرآیند التیام زخم برداشته‌اند، اسرار اساسی زیادی همچنان حل نشده باقی مانده‌اند. برای مثال آیا سلول‌های فیبروبلاست از رگ‌های خونی می‌آیند یا از بافت پوست مجاور زخم؟ و چرا برخی پستانداران دیگر مانند آهو زخم‌های خود را بسیار موثرتر و کامل‌تر از انسان التیام می‌دهند؟ با یافتن پاسخ این پرسش و پرسش‌های دیگر ممکن است روزی آنقدر خوب قادر به التیام زخم‌های خود باشیم که جای زخم به خاطره تبدیل شود.