دایناسورها چه زمانی زندگی می‌کردند؟

دایناسورها خزندگانی عظیم‌الجثه بودند که حدود 150 میلیون سال روی زمین زندگی کردند. آنها در دوران مزوزوئیک یعنی از 225 الی 66 میلیون سال پیش می‌زیستند. کلمه دایناسور از واژه‌های یونانی دینوس به معنی ترسناک و سائوروس به معنی خزنده گرفته شده است.

دایناسورها مانند ماهی‌ها، دوزیستان، پرندگان و پستانداران، مهره‌دار بودند. آنها یکی از گروه‌های بزرگ خزندگان به‌شمار می‌روند. دایناسورها گونه‌های متنوع و فراوانی داشتند. اکثر آنها از گیاهان تغذیه می کردند. ولی برخی دیگر خود را با گوشتخواری سازش داده بودند. برخی روی دو پا و برخی دیگر روی چهار پا راه می‌رفتند. آنها هم در خشکی و هم در آب می‌زیستند. برخی از آنها جثه کوچکی داشتند و وزن‌شان بیش از چند صد گرم نبود. ولی طول بدن برخی از آنها به 30 متر و وزن‌شان به 100 تن می‌رسید. پوست آنها احتمالاً مثل پوست تمساح‌ها و کروکودیل‌ها بوده است. نقش فلس های پوست بعضی از دایناسورها در گل و لای باقی مانده است. بعضی از آنها نیز پوست زره داری داشتند.

تقسیم‌بندی دایناسورها

دایناسورها را به دو گروه اصلی سوسمارسانان و پرنده‌سانان تقسیم می‌کنند.

سوسمارسانان به دو دسته گوشتخوار و گیاهخوار بودند. سوسمارسانان گوشتخوار روی دو پای عقبی خود راه می‌رفتند و ایستاده به دنبال شکار می‌دویدند. آنها دایناسورهای گیاهخوار را شکار می‌کردند و می‌خوردند. بزرگترین دایناسور گوشتخوار، تیرانوزروس بود که بلندی قامتش به 6 متر می‌رسید و دندان‌هایی به طول 15 سانتیمتر داشت. تیرانوزروس با دندان‌های تیز و تیغ مانندش می‌توانست گازهای مرگ‌آوری بگیرد. برخی از دایناسورهای گوشتخوار ناخن برگشته‌ای روی شست پا داشتند که با آن شکارشان را تکه تکه می‌کردند.

سوسمارسانان گیاهخوار بزرگترین انواع دایناسورها بودند. برونتوزروس یکی از این دایناسورهای عظیم‌الجثه بود. این دایناسور حدود 24 متر طول و 32 تن وزن داشت. این جانور بیشتر وقتش را صرف خوردن گیاهان می‌کرد. دایناسورهای گیاهخوار گردن و دمی بلند داشتند و روی چهار پا راه می‌رفتند. آنها برای خوردن برگ درختان روی پاهای عقبی‌شان بلند می‌شدند. براکیوزروس حتی از برنتوزروس هم بزرگتر بود و 77 تن وزن داشت.

دایناسورهای پرنده‌سان شامل دو نوع دایناسورهای زره‌پوش و دایناسورهای اردک منقار بودند. استگوزروس نوعی دایناسور پرنده‌سان زره‌پوش بود. قسمت تحتانی پشت این جانور از فلس‌های فلز مانند و شاخک‌های کوچک پوشیده شده بود که از مهره‌های پشت آن محافظت می‌کرد. اسکولوزروس نیز پوششی با ورقه‌های فلزی شکل و برآمده در سر، دم و پشت داشت. پاهای این دایناسور کوتاه بود و با حالتی شبیه به خزیدن حرکت می‌کرد. تریسراتوپس سری سپر مانند و بسیار بزرگ داشت و مانند کرگدن دارای شاخ بود. دایناسورهای اردک منقار روی دو پا راه می‌رفتند و منقاری شبیه به منقار اردک داشتند.

انقراض دایناسورها

نسل دایناسورها 66 میلیون سال پیش منقرض شد. دانشمندان فرضیه‌های متعددی برای توضیح علت انقراض نسل دایناسورها ارائه داده‌اند. برخی علت آن را تغییرات جوی و آب و هوایی و کمبود مواد غذایی می‌دانند. برخی دیگر معتقدند که پس از افزایش تعداد پستاندارانی که از تخم دایناسورها تغذیه می‌کردند، نسل دایناسورها به آرامی منقرض شد. بر اساس فرضیه‌ای دیگر آنها به بیماری‌های خطرناکی مبتلا شدند. دایناسورهای بیمار، بیماری را منتشر کردند و همین امر باعث شد که همه آنها بمیرند. یک نظریه دیگر می‌گوید که برخورد ستاره‌ای دنباله‌دار یا شهاب سنگی عظیم به زمین باعث به وجود آمدن ابرهایی از گرد و غبار و بخار شد. این ابرها جلو تابش خورشید را گرفتند و باعث سرد شدن آب و هوای کره زمین شدند. دایناسورها نتوانستند با شرایط جدید سازگار شوند. در نتیجه نسل‌شان منقرض شد.

با وجود تمام این فرضیه‌ها، هنوز علت نابودی دایناسورها به صورت یک راز باقی مانده است. شاید دلیل انقراض نسل این موجودات ترکیبی از تمامی فرضیه‌های ارائه شده و یا علتی فرای تصورات انسان باشد.

منابع

1. کتاب چرا، چطور، چگونه؟ نوشته دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال. ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز. موسسه نشر و تحقیقات ذکر. تیر 1393.