راهنمای اطلاعات کامل در مورد چربی خون
چربی خون در بدن همه انسان ها وجود دارد. در واقع همه ما به وجود چربی در خون و بدنمان احتیاج داریم چرا که خیلی از هورمون های بدن از چربی ساخته می شوند. بنابراین حتماً باید طی روز مقداری چربی مصرف کنیم. مسئله مهم در اینجا، بیماری افزایش چربی خون یا هیپرلیپیدمی است که از سال ها قبل به عنوان یکی از فاکتورهای موثر در تنگی عروق مغز و اندام ها شناخته شده است.
همه ما می دانیم که چندین فاکتور باعث تنگی عروق می شوند؛ از جمله سیگار، استرس، فشار خون بالا، چربی خون بالا، مرض قند، کمبود فعالیت فیزیکی و….
یکی از مهم ترین این عوامل، چربی خون است. باید بدانید که چربی ها از سنین پایین و بعد از بلوغ بتدریج در دیواره عروق شروع به ته نشین شدن و رسوب کردن می کنند و باعث ایجاد پلاک هایی به نام آترواسکلروزیس می شوند. حال اگر در زندگی مان استرس و زمینه خانوادگی تنگی عروق داشته باشیم، سیگار بکشیم، چربی خون و فشار خونمان بالا باشد و آن را کنترل نکنیم، خیلی زودتر و در سنین پایین تری دچار عارضه تنگی عروق می شویم.
مصرف غذاهای پُر چرب، اضافه وزن و کمبود تحرک بدنی می توانند چربی های خون را بالا ببرند و در نهایت باعث سکته قلبی یا مغزی شوند. حالا اگر تصور می کنید که فقط افراد چاق و مسن دچار بیماری چربی خون می شوند، سخت در اشتباه هستید. در واقع افراد لاغر هم ممکن است حتی از سنین جوانی دچار این اختلال شوند. در این مقاله شما می توانید بطور کامل با چربی خون آشنا شوید.
چربی های خون را می توان به دو نوع تری گلیسرید و کلسترول تقسیم بندی کرد. تری گلیسرید در واقع همان چربی ذخیره ای بدن است. این چربی علاوه بر اینکه از طریق غذا جذب می شود، توسط کبد نیز تولید می شود و به صورت اجزایی به نام VLDL (مخفف Very Low Density Lipoprotein) یا ترکیبات چربی پروتئین با دانسیته (چگالی) خیلی پایین در خون وجود دارد. بالا رفتن تری گلیسرید چند خطر عمده ایجاد می کند؛ از جمله اینکه می تواند در مجاری لوزالمعده رسوب کند و باعث ایجاد پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده شود. علاوه به این، خطر ابتلا به دیابت را هم تا حد زیادی بالا می برد. همچنین از آن به عنوان دومین عامل انسداد عروق بعد از کلسترول نام برده می شود.
کلسترول، خطرناک تر است.
کلسترول هم مانند تری گلیسرید هم در بدن تولید شده و هم از طریق غذا جذب می شود اما نسبت به تری گلیسرید برای قلب، مغز و عروق خطر بیشتری دارد. با این حال کلسترول عامل ساخته شدن هورمون های جنسی و بسیاری از هورمون های دیگر است. بنابراین نمی توان گفت که به خودی خود مضر است بلکه بالا رفتن بیش از حد آن می تواند خطرناک باشد.
کلسترول وقتی که بر دیواره عروق می نشیند به صورت LDL یا لیپوپروتئین با دانسیته پایین خود را نشان می دهد؛ یعنی همان چربی بد که باعث تشدید انسداد عروق می شود. نوع دیگری از کلسترول نیز وجود دارد که با نام HDL یا لیپوپروتئین با دانسیته بالا یا همان چربی مفید شناخته می شود. این چربی از عروق محافظت کرده و باعث پاکسازی دیواری آنها می شود. بنابراین کلسترول یک جا نقش بد و جای دیگر نقش خوب را بازی می کند. درست مانند اتومبیلی که وقتی آهسته می رود به ما کمک می کند اما وقتی تند می رود و تصادف می کند به بدن ما آسیب می رساند.
فقط چاق ها در خطر نیستند.
یکی از تفکرات رایج در مورد چربی خون این است که فقط افراد چاق درگیر آن می شوند یعنی افراد لاغر یا کسانی که رژیم می گیرند و لاغر می شوند دیگر در خطر ابتلا به چربی خون بالا قرار ندارند. باید بدانید که این تفکر صحیح نیست. اگرچه افزایش تری گلیسرید خون در افراد چاق و کم تحرک بیشتر دیده می شود اما لاغرها هم ممکن است به این بیماری دچار شوند. از طرفی کم کردن وزن دلیل قطعی بر از بین رفتن بیماری چربی خون نمی شود. علاوه بر این، در بعضی خانواده ها به علت اختلالات ژنتیکی، میزان چربی بد یا LDL بالا است. یعنی بدون اینکه فرد اضافه وزن یا رژیم نامناسبی داشته باشد و پُرخوری کند، به صورت ارثی از سنین پایین و حتی بیست سالگی چربی بد خونش بالا می رود. در حال حاضر این اختلال آمار بالایی در جهان دارد. بنابراین کشورهای پیشرفته دنیا مثل آمریکا و اروپا این چربی ها را از سنین بیست سالگی هر 5 سال یکبار غربال می کنند.
میزان مجاز
قبلاً عدد کلسترول برای تعریف آن مهم تلقی می شد، اما بعدها مشخص شد که میزان مجاز آن در سنین مختلف، متفاوت است. برای مثال کلسترول 220 در یک پسر 22 ساله ورزشکار هیچ خطری ندارد اما در یک خانمی که بای پس قلبی انجام داده کلسترول 180 هم بالا محسوب می شود. در واقع گروهی از متخصصان هر سال در دنیا دور هم مجمعی تشکیل می دهند و میزان مجاز این چربی ها را تعیین می کنند که ایران نیز بر این مبنا عمل می کند.
امروزه در درمان چربی خون توجه عمده روی LDL است. طبق دستورالعمل های این مجمع، میزان LDL یا چربی بد باید در همه افراد زیر 160 باشد. در افرادی که حداقل دو فاکتور خطری دارند نیز باید زیر 130 باشد. در بیماران قلبی، افراد دیابتی و کسانی که عروق شان درگیر است و حادثه مغزی برایشان اتفاق افتاده نیز باید زیر 100 باشد. فردی که بیماری قلبی مثل تنگی عروق دارد هم باید LDL زیر 70 داشته باشد. میزان HDL یا چربی خوب نیز باید بالای 40 باشد. تری گلیسرید هم باید کمتر از 150 باشد.
پیاده روی، ترک سیگار و مصرف بعضی داروهای خاص می تواند میزان HDL یا چربی خوب را بالا ببرد.
بیماری که علامتی ندارد.
چربی خون در صورتی که خیلی بالا نباشد علائم خاصی ندارد. اما اگر خیلی بالا برود و مدت طولانی بالا بماند بتدریج باعث سرگیجه می شود. همچنین ممکن است باعث ایجاد علائم شبیه به نوروپاتی، گز گز و مور مور شدن دست و پا شود. در ادامه نیز عوارض آن ظاهر می شود؛ برای مثال اگر باعث انسداد عروق قلب شود علائم نارسایی قلبی ایجاد می کند که در این حالت فرد هنگام راه رفتن و فعالیت دچار تنگی نفس یا درد سینه می شود. همچنین می تواند باعث حملاتی از نارسایی عروق مغزی و اختلال در اندام ها شود.
در بعضی از انواع بیماری های چربی خون بخصوص نوع ارثی آن بعضی علائم پوستی مانند رسوب چربی روی پلک ها (گزانتلاسما) یا در ناحیه آرنج و زانو و دیگر بثورات جلدی نیز دیده می شود. بعضی از انواع اختلالات چربی نیز ممکن است باعث تورم تاندون آشیل در پشت مچ پا شوند.
نکته: سرگیجه علل بسیار متفاوتی دارد. از کمبود فشار خون گرفته تا کم خونی و اختلالات گوش همگی می توانند باعث ایجاد سرگیجه شوند. چربی خون تنها در صورتی می تواند سرگیجه ایجاد کند که باعث انسداد عروق کاروتید مغز و کاهش خونرسانی به مغز شود.
درمان بدون دارو
بعضی از انواع بیماری های چربی خون نیازی به دارو ندارند بلکه فقط با رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی مثل پیاده روی قابل درمان هستند. برای مثال فرد جوانی که تری گلیسرید 220 دارد و عارضه قلبی ندارد می تواند با ورزش و رژیم، چربی خونش را پایین بیاورد. اما همین مقدار تری گلیسرید در یک فرد مسن با درگیری عروق قلبی حتماً نیاز به دارو درمانی دارد. در واقع دارو مانند شمشیر دو لبه است و خیلی نباید به آن وابسته باشیم. فقط زمانی باید دارو بخوریم که پزشک آن را تجویز کرده باشد.
چه کسانی باید دارو بخورند؟
افرادی که چربی خون ارثی دارند باید مادام العمر دارو بخورند. البته اینطور نیست که برای همیشه از یک نوع دارو استفاده کنند. بلکه هر سه تا شش ماه باید آزمایش خون دهند تا در صورت لزوم پزشک بتدریج داروهای مصرفی شان را کم کند و به حداقل دوز برساند. لازم به ذکر است که این افراد حتی اگر غذا نخورند و دائم ورزش کنند باز هم کلسترول خون شان بالا می رود چرا که نقص آنزیمی دارند. اگر خانواده این بیماران را مورد بررسی قرار دهید احتمالاً به افرادی بر می خورید که در سنین پایین دچار سکته قلبی و حوادث عروق مغزی شده اند. پس این افراد باید مرتب تحت نظر باشند.
رژیم غذایی تان را غلط گیری کنید.
قدم اول در درمان چربی خون بالا، تغییر رژیم غذایی است یعنی اگر فرد فقط دارو بخورد و به رژیم غذایی اهمیت ندهد، قادر نخواهد بود بطور کامل از عوارض بیماری جلوگیری کند. برنامه غذایی مناسب می تواند تری گلیسرید خون را تا 40 درصد و کلسترول بد را 15 تا 20 درصد کاهش دهد. طبق این برنامه باید درصد مصرف چربی های اشباع شده را کم کنید و تا جایی که می توانید از چربی های غیر اشباع برای سرخ کردن، پخت و پز و… استفاده کنید.
به توصیه متخصصان تغذیه، روغن های مایع گیاهی از جمله روغن هسته انگور، روغن زیتون و… بهترین انتخاب هستند. علاوه بر این باید مصرف کربوهیدرات و نشاسته را هم کاهش دهید؛ حتی اگر بیماری قند نداشته باشید. در واقع نشاسته می تواند در کبد تبدیل به چربی شود و تری گلیسرید خون را بالا ببرد.
در رابطه با گوشت ها نیز توصیه می شود از ماهی تازه استفاده کنید و مصرف گوشت قرمز را کاهش دهید. در واقع بیشتر باید از رژیم غذایی مدیترانه ای استفاده کرد یعنی مصرف سبزی ها و روغن زیتون را افزایش داد و از گوشت سفید استفاده کرد.
جایگزینی برای دارو
بعضی افراد سوال می کنند که آیا مصرف مواد غذایی خاص مثل ماست و زردچوبه می تواند در درمان این بیماری تاثیرگذار باشد یا خیر؟ در پاسخ باید گفت که اگر ماست پُر چرب باشد عارضه اش از فواید زردچوبه روی چربی خون بیشتر خواهد بود. فرض کنید کلسترول خون شما 300 باشد و روزی یک کاسه ماست و زردچوبه مصرف کنید، به این ترتیب نه تنها به کاهش چربی خون تان کمکی نکرده اید بلکه شاید باعث افزایش آن هم بشوید.
داروهای گیاهی، ادویه جاتی مثل زردچوبه و سبزی هایی مثل شنبلیله و… در کاهش چربی خون بی تاثیر نیستند اما نمی توانند جای دارو را بگیرند و بیماری را بطور کامل درمان کنند. حجامت نیز به کم کردن غلظت خون کمک می کند اما تاثیری بر چربی های خون ندارد.
داروهای کاهش چربی خون
طبق توصیه انجمن های پزشکی دنیا زمانی که بیمار با چربی خون بالا به پزشک مراجعه می کند در قدم اول باید از لحاظ کلسترول و LDL تحت درمان قرار گیرد. مگر اینکه کلسترول طبیعی داشته باشد و فقط تری گلیسرید خونش بالا باشد.
در حال حاضر داروهای بسیاری زیادی برای کاهش چربی خون موجود هستند؛ از جمله استالین ها مثل لوواستاتین، سیمواستاتین، آتورواستاتین، رزوواستاتین، پراواستاتین و…. این داروها بخصوص آتورواستاتین نه تنها کلسترول خون را پایین می آورند بلکه از پرتاب آمبولی های چربی از دیواره های عروق نیز جلوگیری می کنند. به همین دلیل است که بعد از قرار دادن استنت یا فنر در رگ قلب برای بیمار استاتین تجویز می شود. استاتین ها در دوزهای مختلف 10 تا 80 میلیگرم موجود هستند و تنها متخصص قلب یا غدد داخلی می تواند تعیین کند که چه دوز از دارو برای شما مناسب است.
امگا 3 چه می کند؟
خانواده بعدی داروهای کاهنده چربی خون، پودرهایی هستند که در روده روی املاح صفراوی اثر می گذارند و جلوی جذب کلسترول را می گیرند. از جمله این داروها می توان به کلستیرامین و کلستیپول اشاره کرد. خانواده بعدی داروها، ترکیبات ویتامینه مثل امگا 3 هستند. امگا 3 تری گلیسرید خون را کاهش داده و میزان HDL یا چربی خوب را بالا می برد.
عوارض داروها
از عوارض داروهای چربی خون می توان به تاثیرات شان بر عضلات و کبد اشاره کرد. در صورتی که فرد با مصرف این داروها دچار دردهای عضلانی در ران یا بازو شود، می تواند با مصرف داروهای ضد التهاب یا مُسکن یا حتی ورزش های مناسب آنها را کاهش دهد. اما اگر درد خیلی شَدید باشد می توان با کاهش دوز دارو در ابتدا و تغییر نوع دارو در مرحله بعد درد او را کاهش داد. اگر هم بیمار به هیچ وجه نتواند استاتین مصرف کند، می تواند از دیگر خانواده های دارویی از جمله مشتقات فیبریک اسید مثل جم فیبروزیل، فنوفیبرات و… استفاده کند.
عارضه دیگر داروهای چربی خون بخصوص استاتین ها، بالا رفتن آنزیم های کبدی است. خوشبختانه عوارض کبدی شَدید در این داروها خیلی نادر است. بنابراین اگر حین مصرف استاتین ها، آنزیم های کبدی تان از جمله SGOT – ALT – AST – SGPT کمی بالا رفت اصلاً نگران نشوید و دارو را قطع نکنید. حتی اگر میزان این آنزیم ها 2 تا 2.5 برابر هم افزایش پیدا کند جای نگرانی وجود ندارد. اما همیشه در شروع درمان با استاتین ها باید وضع کبد بیمار بررسی شود. افرادی که هپاتیت فعال دارند و آنزیم های کبدی شان از ابتدا بالا است، بهتر است از این داروها استفاده نکنند.
سلامتی شما آرزوی ما است.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «راهنمای اطلاعات کامل در مورد چربی خون»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله دکتر سعید کلباسی – فوق تخصص غدد و متابولیسم -، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
