با زندگی کرکس آشنا شوید
کرکس ها در همه جای کره زمین به استثنای استرالیا و قطب جنوب یافت می شوند. آنها پرندگانی با بال های بلند، عریض و بسیار قوی هستند. در یک وعده غذایی تا آنجا که می توانند غذا می خورند. این پرندگان عظیم الجثه گاهی به حیوانات مریض و در حال مرگ حمله می کنند. اما اغلب عادت دارند که از بقایای حیوانات مرده تغذیه کنند.
اما کرکس ها چرا این کار را می کنند؟ نقش آنها در طبیعت چیست و چرا حفاظت از آنها اهمیت دارد؟ در این مقاله شما می توانید با زندگی کرکس ها آشنا شوید.
دنیای کرکس ها
کرکس ها دو دسته هستند:
- کرکس های دنیای قدیم (Old World) که در سرتاسر 3 قاره آمریکا، آسیا و اروپا یافت می شوند.
- کرکس های دنیای جدید (New World) که به آنها کندور (Condor) هم گفته می شود و در مناطق گرم و معتدله قاره آمریکا زیست می کنند.
این دو گروه تفاوت های شاخصی دارند، هر چند که شاید از نظر ظاهری شباهت هایی بین آنها باشد اما مهم ترین اختلافی که با یکدیگر دارند در نحوه پیدا کردن غذا است؛ بطوریکه کرکس های دنیای قدیم تنها از نیروی بینایی برای ردیابی شکار استفاده می کنند در حالی که کرکس های دنیای جدید برای یافتن غذا صرفاً متکی به حس بویایی شان هستند.
گروه اول همگی متعلق به خانواده Accipitridae هستند؛ خانواده ای بزرگ که عقاب ها، سارگپه ها، کور کورها و قرقی ها را هم شامل می شود. از این گروه تاکنون 16 گونه شناسایی و ثبت شده است در حالی که از گروه دوم که متعلق به خانواده Cathartidae هستند، هفت گونه شناسایی شده است.
کرکس ها عادت دارند که روی درختان بلند یا صخره های مرتفع لانه سازی کنند. بال باز روی های طولانی مدت یکی از مهم ترین مشخصات آنها است و به دلیل تفاوت نوع پروازشان با سایر پرندگان شکاری اغلب به سرعت تشخیص داده می شوند.
از جمله مهم ترین تهدیدات بقای کرکس ها می توان به مسموم کردن غیر قانونی لاشه هایی که آنها تغذیه می کنند، برخوردهای اتفاقی با کابل های فشار قوی بالاخص به دلیل طول بال های بلندی که دارند، تعقیب و شکار، برداشتن جوجه ها از لانه ها و ایجاد مزاحمت بالاخص در مکان هایی که لانه سازی می کنند، اشاره کرد.
کرکس های ایران
در ایران 5 گونه کرکس با نام های کرکس سیاه، کرکس اوراسیایی، کرکس کوچک، هما و کرکس پشت سفید وجود دارد.
مهم ترین ویژگی های کرکس ها
شاید از نظر شما کرکس ها پرندگانی زیبا نباشند، اما نقش آنها در طبیعت بسیار حیاتی است چرا که اگر آنها بقایای در حال فساد جانوران را از اکوسیستم ها حذف نکنند، احتمال پراکنش جدی بیماری های مسری وجود خواهد داشت و سلامت اکوسیستم ها می تواند از دست برود.
همانطور که اشاره شد، طول بال های کرکس ها بلند است و به همین دلیل می توانند به راحتی در هوا اوج بگیرند و مانور بدهند. آنها برای بدست آوردن غذای مورد نیازشان که معمولاً چیزی جز بقایای جانوران مرده نیست، از حواس بینایی و بویایی خارق العاده شان استفاده می کنند. بررسی ها نشان می دهد که کرکس ها از این طریق می توانند لاشه ها را حتی از کیلومترها دورتر هم تشخیص دهند.
اغلب کرکس ها، سرهای نیمه طاسی دارند. البته گاهی هم سر کاملاً فاقد پَر است که این مسئله بیشتر به نحوه تغذیه آنها بر می گردد و کمک می کند تا بتوانند راحت تر از بقایای جانوران استفاده کنند. در کنار همه اینها باید به قابلیت منحصر به فرد نوک های قوی کرکس ها هم اشاره کرد که کمک می کند تا راحت تر بقایای لاشه ها را تکه تکه کنند.
معده های اسیدی
مطالعات نشان داده که معده کرکس ها فوق العاده اسیدی است و به همین دلیل است که آنها می توانند از لاشه های حیوانات در حال فساد تغذیه کنند. کرکس ها در مقایسه با سایر حیوانات، پایین ترین سطح pH را در معده شان دارند. اسید معده انسان ها pH دو دارد و می توانند 99 درصد باکتری ها و بیماری هایی را که در تماس با آن قرار می گیرند، نابود کند اما با این وجود باز هم انسان ها مریض می شوند و نمی توانند از هر غذایی تغذیه کنند در حالی که pH معده کرکس ها تنها کمی از صفر بالاتر است (حتی کمتر از اسید باطری ماشین) و غلظت آن هم 100 برابر اسید معده انسان است بنابراین تقریباً هر چیزی که به معده کرکس وارد می شود، در اسیده معده اش حل می شود.
بقایای جانوران که کرکس ها از آنها تغذیه می کنند، اغلب حاوی عفونت هایی مانند سم آنتراکس (Anthrax Toxin)، سم بوتولینوم (Botulinum Toxin) و ویروس هاری (Rabies) هستند. اینها عفونت هایی هستند که می توانند به راحتی سایر حیوانات را بکشند اما معده کرکس ها برای این نوع خاص از تغذیه کاملاً سازگار شده است.
- سم آنتراکس یک اگزوتوکسین پروتئینی است که توسط باکتری (Bacillus Anthracis) ترشح می شود و اولین بار دانشمندی به نام هری اسمیت (Harry Smith) در سال 1954 میلادی آن را کشف کرد. این سم باعث می شود که تخریب سلولی در بدن آغاز شود و با تحت تاثیر قرار دادن سیستم ایمنی آن را از انجام مسئولیت اصلی اش یعنی حفاظت از بدن، باز می دارد.
- سم بوتولینوم هم سمی است که توسط یک نوع باکتری (Clostridium Botulinum) تولید می شود و نوعی سم است که بر سلول های عصبی بدن تاثیر می گذارد. این سم با تاثیرگذاری بر پایانه های آکسون های عصبی (یاخته های بلند و باریک عصبی) عملکرد آنها را مختل کرده و باعث سستی و رخوت شَدید می شود.
حال تصور کنید که اگر این ویروس ها و باکتری های مضر توسط کرکس ها از طبیعت حذف نشوند، چه فجایعی رخ می دهد؟
نیاز غذایی اغلب پرندگان در فصول زادآوری به حداکثر میزان ممکن می رسد و زمانی هم که جوجه ها در لانه هستند، طبیعتاً این نیاز بیشتر خواهد شد. از طرف دیگر والدینی که جوجه هایشان در لانه است، اغلب قادر به طی مسافت زیاد و پیدا کردن منابع غذایی جدید نیستند.
تحقیقات در زمینه تعدادی از گونه های کرکس ها نشان داد که والدینی که در لانه شان جوجه دارند، شعاع کاوشگری شان بطور متوسط 45 کیلومتر است و در این اثنا لانه درست در مرکز دایره قرار دارد در حالی که به محض اینکه جوجه ها لانه را ترک می کنند، دامنه کاوشگری والدین برای غذا تا مرز تقریبی 260 کیلومتر افزایش پیدا می کند اما این ویژگی در مورد همه گونه ها صادق نیست.
مطالعات متعدد نشان داد که برخی از گونه های در معرض خطر کرکس ها هستند که اگر در فصل زادآوری مورد حمایت قرار نگیرند، هم والد و هم جوجه از دست خواهند رفت در حالی که همین گونه ها در فصول معمول دیگر می توانند از زیستگاه مهاجرت کرده و در جاهای دیگر غذای مناسب را بدست آورند.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «با زندگی کرکس آشنا شوید»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله فرناز حیدری در مجله دانستنیها، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
