چگونه حیات سرچشمه واحدی دارد؟

جالب ترین ویژگی زمین وجود حیات و خارق العاده ترین ویژگی حیات، تنوع آن است. بدان صورت که حالت پیوسته نداشته؛ بلکه متشکل از واحدهای جداگانه ای به نام گونه است. این تنوع نه فقط در صفات ظاهری، بلکه در صفاتی همچون الگوهای رفتاری، چگونگی تطابق با شرایط آب و هوایی و حتی توالی های ژنی هم وجود دارد.

داستان از آنجایی جالب می شود که بدانیم با وجود این تنوع در طبیعت، رمز ژنتیکی موجود در بدن موجودات، از باکتری ها تا انسان تقریباً مشابه است و نشان می دهد که تمامی موجودات از یک منشاء مشتق شده اند.

در این مقاله شما می توانید با مکانیسم هایی که این امر را ممکن می سازند، آشنا شوید.

می دانیم که نر و ماده هر گونه از موجودات فقط با همان گونه آمیزش می کنند و فرزندان آنها نیز به همان گونه والدین خود تعلق دارند؛ اگر هیچ مانعی برای آمیزش افراد گونه های مختلف نبود، تنوعی هم در جهان وجود نداشت؛ بنابراین یکی از تلاش های زیست شناسان فهمیدن علت این جدایی های تولید مثلی است.

بسیاری از موجودات در طبیعت با یکدیگر آمیزشی ندارند، چون زمان تولید مثلی آنها متفاوت است؛ مثلاً با آنکه قورباغه جنگلی و قورباغه پلنگی زیستگاه مشترکی دارند، اما چون زمان جفتگیری آنها متفاوت است، همچنان دو گونه متفاوت از هم باقی مانده اند. ساختار گیاهان مریم گلی سفید و سیاه به خاطر حضور گرده افشان های متفاوتی اختصاصی شده و این امر باعث شده تا درون آمیزی با یکدیگر نداشته باشند. اما شاید بتوان گفت که رفتار، اصلی ترین علت این جدایی ها است؛ یکی از نمونه های جالب در چکاوک های مرغزار است که گونه های شرقی و غربی آنها با آنکه ظاهری تقریباً مشابه دارند، اما آوازی متفاوت می خوانند و همین باعث شده که این گونه ها در هنگام جفت گزینی فقط گونه های مشابه خود را انتخاب کنند.

مثال های بسیار کمی در طبیعت وجود دارند که دو گونه متفاوت با یکدیگر آمیزش کنند و بتوانند فرزندی سالم ایجاد کنند؛ یکی از این مثال ها، قاطر یا دورگه اسب و الاغ است که توانایی زنده ماندن دارد، اما عقیم است و قادر نیست مشابه خود را ایجاد کند.

نقش جغرافیا در گونه زایی

به باور بسیاری از زیست شناسان، متداول ترین گونه زایی زمانی رخ می دهد که یک جدایی جغرافیایی بین جمعیت ها ایجاد و مانع از آمیزش جمعیت های مختلف با یکدیگر شود. وقایع زمین شناختی مختلفی همچون بالا آمدن سطح دریاها، شکل گیری رشته کوه ها، حرکت یخچال ها و تشکیل یا از بین رفتن دریاچه ها و تنگه های آبی از جمله این تغییرات جغرافیایی هستند. در نتیجه گونه هایی که قبلاً مجاور هم بوده اند، در معرض فشارهای محیطی متفاوتی قرار می گیرند و بتدریج آنقدر از لحاظ ژنتیکی متمایز می شوند که می توان آنها را گونه های مجزا دانست و حتی اگر دوباره در تماس با هم قرار بگیرند، زادآوری نخواهند داشت.

اما گونه زایی ممکن است در غیاب موانع جغرافیایی نیز رخ بدهد؛ در این حالت افراد مختلف یک جمعیت با ترجیح کنام یا تغذیه متفاوت، پس از گذشت چندین نسل به گونه های متفاوتی تبدیل می شوند؛ مثلاً بیش از 500 گونه از ماهیان سیکلید با الگوهای رنگی متفاوتی در دریاچه ویکتوریا زندگی می کنند. این در حالی است که داده های ژنتیکی موید این نظریه هستند که منشاء همه آنها از یک گونه بوده است.

تاثیر انسان بر گونه زایی

اما انسان ها از طریق جابجایی، اهلی سازی، شکار و تغییر در زیستگاه ها موجب گونه زایی هایی نسبتاً سریع می شوند. برای نمونه بزها از اولین حیواناتی هستند که توسط انسان ها اهلی شده اند؛ آنالیزهای باستان شناسی نشان می دهند که در حدود 10 هزار سال پیش اجداد ما بزها را از پازن هایی که در کوه های زاگرس زندگی می کردند، اهلی کردند تا بتوانند از شیر، گوشت و پشم آنها استفاده کنند و سپس طی قرن ها توسط انسان به تمام دنیا منتقل شدند. همچنین شکار بی رویه فیل هایی که عاج بزرگتری داشته اند، باعث شده که امروزه بسیاری از آنها عاجی به مراتب کوچکتر دارند یا حتی این خصیصه در آنها وجود نداشته باشد.

اما ما انسان ها به عنوان قدرتمندترین نیروی تاثیرگذار در طبیعت، بیش از آنکه گونه های جدید و متفاوت ایجاد کنیم، مشغول تخریب زیستگاه ها و نابودی گونه های ساکن در آن هستیم. پس از انقلاب صنعتی، سرعت انقراض گونه ها چند صد بار بیشتر از مقداری شده که طبیعت بتواند آن را جبران کند و شاید در سرآغاز ششمین انقراض وسیع موجودات باشیم که در آخر هدف آن خود ما هستیم.

اگر همچنان هوایی تازه می خواهیم که در آن نفس بکشیم، آبی پاکیزه می خواهیم که بنوشیم، غذایی سالم می خواهیم که مصرف کنیم؛ باید هرچه سریع تر فکری برای حال بد زمین کنیم.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «چگونه حیات سرچشمه واحدی دارد؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله مریم رجبی فقیهی در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.