آشنایی با بازار بورس ایران به زبان ساده
اکثر افراد، بازار بورس را نمی شناسند و با نحوه ی سرمایه گذاری در آن آشنا نیستند. این گروه پس اندازهای خود را فقط در بانک ها یا شاید با خرید طلا نگهداری می کنند و راه های دیگر استفاده از اندوخته های خود را نمی شناسند. یکی از راه های استفاده از پس اندازها، این است که یک فرد عادی می تواند در مالکیت واحدهای تولیدی و تجاری بزرگ مشارکت نماید و از نتایج مشارکت و سرمایه گذاری خود به سادگی بهره مند شود.
ممکن است بپرسید: چگونه یک فرد عادی با سرمایه ی کم می تواند در سرمایه گذاری های بزرگ شریک شود در حالی که نه شرکای خود را می شناسد و نه امکان کسب اطلاع از نحوه ی فعالیت، میزان هزینه ها، درآمدها و… دارد؟ گذشته از این، اصلاً چنین شخصی چگونه می تواند از حساب و دخل و خرج این مرکز تولیدی که در آن مشارکت کرده است آگاهی پیدا کند؟
در پاسخ به این سوال ها باید گفت که، بازار بورس امکان هر آنچه را که برای سرمایه گذاری و مشارکت در این مراکز لازم است فراهم آورده و علاوه بر نظارت دقیق بر فعالیت های این مراکز، مدافع حقوق سرمایه گذاران است.
شما می توانید مروری خلاصه از همه ی اطلاعاتی که دانستن آنها برای فعالیت در بازار بورس لازم است، داشته باشید.
بازار بورس از کجا آمد؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
اندیشه ی ایجاد و راه اندازی بازاری به نام «بورس» زمانی شکل گرفت که عده ای از بازرگانان اروپایی از فعالیت های تجاری خود ضرر کردند، بنابراین به فکر راه حلی افتادند تا بوسیله ی آن بتوانند جلوی این ضرر را بگیرند و یا آن را به حداقل برسانند. نتیجه آن شد که تعدادی از بازرگانان، عده ای را در فعالیت های خود شریک کردند تا با این روش سود و زیان احتمالی را با آنها تقسیم کنند. این تجربه موفقیت آمیز بود؛ و پس از آن هر تاجری سعی می کرد تا فعالیت های تجاری خود را با این روش ادامه دهد. رفته رفته این تجربه قانونمند شد و به تشکیل شرکت های سهامی تبدیل گردید.
اولین تجربه مربوط به تشکیل یک شرکت سهامی در کشور روسیه بود که در سال 1553 میلادی تصمیم گرفت کالاهایی را بدون اینکه آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد که احتمال ضرر در آن زیاد بود. برای انجام اینکار عده ای از تجار سرمایه ی لازم را تامین کردند و هر کس به نسبت سرمایه ی خود در سود و زیان شرکت شریک شد و اینکار با موفقیت صورت گرفت. بعدها با گسترش مبادلات در اروپا به سرمایه های زیادتر و شرکای بیشتری نیاز شد. به همین دلیل نیاز به مراکزی بود تا بتواند بین سرمایه گذاران و سرمایه پذیران رابطه برقرار کند؛ چنین مراکزی تاسیس شدند و بورس نام گرفتند.
اولین بورس دنیا در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و امروز اکثر کشورهای جهان دارای بورس هستند. در ایران نیز در سال 1345 قانون تشکیل بورس به تصویب رسید و از 15 بهمن ماه سال 1346، بازار بورس ایران فعالیت خود را شروع کرد.
چرا نام بورس برای این بازار انتخاب شد؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
بورس کلمه ای فرانسوی بوده که معنای آن در زبان فرانسه «کيف پول» می باشد.
در اوایل قرن 15 میلادی، در شهر بروژ بلژیک در مقابل منزل فردی به نام «واندر بورس» صرافان گردهم آمده و اوراق بهادار داد و ستد می کردند. از آن پس هر مکانی را که در آن، اوراق بهادار مورد معامله قرار می گرفت «بورس» نامیده شد.
بازار بورس، چه نوع بازاری است؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
برای شناخت بورس و آشنایی بیشتر با آن باید از بازار و تعریف آن شروع کنید. در یک تعریف ساده، می توان گفت که بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می گیرد؛ و یا بگوییم هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه ای برقرار گردد و معامله ای صورت پذیرد، بازار تشکیل شده است. این شرایط می تواند مکان خاصی یا شبکه های ارتباطی مثل اینترنت باشد.
در بازارها بطورکلی دو نوع دارایی، «دارایی های واقعی» و «دارایی های مالی»، مورد معامله قرار می گیرند. دارایی های واقعی همان دارایی های فیزیکی هستند مثل زمین، ساختمان و انواع کالا مانند ماشین، لوازم خانگی و… اما دارایی های مالی دارایی های کاغذی و بهتر بگوییم اسنادی هستند، مثل سهام و اوراق مشارکت.
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
بورس بازاری است که در آن دارایی های مختلف مورد معامله قرار می گیرد. از این رو، انواع بورس ها را می توان به سه دسته ی کلی بورس کالا، بورس ارز و بورس اوراق بهادار طبقه بندی کرد.
- بورس کالا: بازاری که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می گیرد و بطور منظم و دائم فعال است «بورس کالا» نام دارد. در بورس کالا معمولاً مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می گیرد. هر بورس کالایی را با نام همان کالایی که معامله می شود نامگذاری می کنند. مثلاً بورس نفت و بورس گندم.
- بورس ارز: در بورس ارز، خرید و فروش پول های خارجی انجام می گیرد. این بورس در ایران فعال نیست (الان 2 بهمن 1394 است!) اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشمگیری دارد.
- بورس اوراق بهادار: در بورس اوراق بهادار دارایی های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… مورد معامله قرار می گیرد.
در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که بطور رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل می شود «بورس اوراق بهادار» می گویند.
ممکن است بپرسید «سهم» یا «سهام» چیست؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
در شرکت های سهامی، سرمایه شرکت به قسمت های مساوی تقسیم شده که هر یک از آنها را یک سهم می گویند. بنابراین سهم قسمتی از سرمایه ی شرکت سهامی است که معرف میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می باشد. ورقه سهام سند قابل معامله ای است که نماینده مالکیت تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد. مجموع ارزش اسمی سهام، سرمایه شرکت را تشکیل می دهد.
بورس اوراق بهادار چه کاری انجام می دهد؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
کار اصلی بورس اوراق بهادار این است که زمینه ای را فراهم آورد تا دو گروه از مردم، بطور قانونی در یک فعالیت اقتصادی شریک و علاوه بر تامین نیازهای یکدیگر، از منفعت و سود این فعالیت بهره مند شوند. این دو گروه، سرمایه گذاران و سرمایه پذیران می باشند.
اصولاً در یک تقسیم بندی ساده، افراد جامعه را می توان به دو گروه تقسیم کرد؛ یک گروه افرادی که پول، سرمایه و یا پس انداز دارند اما نمی توانند با آن کار کنند و گروه دوم افرادی که توانایی انجام فعالیت اقتصادی دارند اما سرمایه و پول کافی ندارند. این دو گروه علاوه بر اینکه یکدیگر را نمی شناسند و تعداد آنها نیز کم نیست دارای ویژگی های مختلفی هستند. به عنوان مثال، همه ی سرمایه گذاران به یک اندازه پس انداز ندارند. برخی دارای مبالغ اندک و برخی صاحب مبالغ کلان می باشند، سلیقه ی این افراد هم برای سرمایه گذاری متفاوت است، مثلاً عده ای تمایل به سود کم در کوتاه مدت دارند و عده ای به دنبال سود بیشتر ولی در بلندمدت اند و ده ها ویژگی دیگر.
سرمایه پذیران نیز از ویژگی های مختلف برخوردارند، برای مثال، هر گروه در زمینه ی خاصی فعالیت می کنند، با توجه به نوع فعالیتشان سودهای متفاوتی پرداخت می کنند، در اداره ی مراکز تولیدی خود سلیقه ی متفاوت دارند و…
حال با این همه ویژگی های متفاوت چگونه می توان بین این دو گروه رابطه برقرار کرد تا همه ی آنها ضمن قبول شرایط یکدیگر حاضر به شراکت شوند؟
یکی از کارهای اساسی بورس همین است که با ایجاد یک فضای مناسب و قانونمند، زمینه ای فراهم آورد تا از طریق آن برآوردن تمامی خواسته های قانونی طرفین با حفظ حقوق آنها میسر شود.
علاوه بر این؛ بورس یک مشکل بسیار بزرگ دیگر را نیز حل کرده است، بطوریکه می توان ادعا کرد حل این مشکل باعث گسترش سرمایه گذاری و در نتیجه توسعه و پیشرفت سریع تر کشورهای جهان شده است. آن مشکل این است که اگر افراد مختلفی که با سرمایه های متفاوت وارد بورس شده اند و در فعالیت های اقتصادی بزرگ شریک شده اند، بخواهند، در هر زمانی سهم و سرمایه ی خود را به قیمت مناسب بفروشند، باید چه کار کنند؟ به عنوان مثال اگر فردی 1000 سهم از 125 میلیون سهم یک کارخانه را دارا باشد و تصمیم بگیرد آن را همین امروز بفروشد، چگونه می تواند قیمت سهم خود را مشخص کند؟
بورس این مشکل را حل کرده و ساز و کاری را طراحی کرده است که هر فرد با هر میزان سهم، به محض اینکه تصمیم به فروش سهام بگیرد، بتواند از قیمت سهام خود آگاه شود و یا حتی اگر تصمیم به فروش نداشته باشد قیمت روز سهام را بداند.
مزایای سرمایه گذاری در بازار بورس چیست؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
هر فردی با 100 هزار تومان سرمایه (الان 2 بهمن 1394 است!) امکان ورود به این بازار را خواهد داشت و به راحتی می تواند بخشی از سهام یک شرکت بزرگ و معتبر را خریداری نماید و در کنار مالکیت، از دو راه می توانند در بورس درآمد داشته باشد.
- از سود سهام استفاده کند؛ به عبارتی شرکت ها در ابتدای سال مالی پیش بینی می کنند که مبلغ خاصی به ازای هر سهم، سود نقدی می پردازند و عده ای نیز به خاطر سود سالانه اش این سهام را خریداری می کنند. نیازی نیست که سهامدار، یکسال کامل، مالک سهام باشد تا بتواند از سود سالیانه استفاده کند، هر فردی که در تاریخ برگزاری مجمع عمومی عادی، سهامدار شرکت باشد، سود یکساله به او تعلق می گیرد.
- از رشد قیمت سهام استفاده کند؛ مثلاً در قیمت 300 تومان سهامی را می خرد و بعد از چند ماه وقتی قیمت آن سهام به 1000 تومان می رسد، اقدام به فروش می کند (البته همیشه قیمت صعودی نیست و ممکن 300 تومان بخرید و با دعا و صلوات! 100 تومان بفروشید!! این بستگی به تبحر و انتخاب شما دارد.) و در واقع در اینجا از نوسان قیمت استفاده می کنید.
افرادی که قصد خرید و فروش سهام را دارند باید مشخص کنند که از کدام راه می خواهند بهره ببرند. نوسان قیمت، سود هر سهم یا هر دو؟
توجه داشته باشید که قیمت هر سهم در بورس اوراق بهادار تحت تاثیر عوامل متعددی دستخوش تغییر می گردد. این عوامل را می توان به دو دسته عوامل درونی و بیرونی تقسیم کرد. برخی از عوامل درونی عبارتند از: عملکرد شرکت، مدیریت، سوددهی شرکت در حال حاضر و در آینده، و برخی از عوامل بیرونی نظیر: میزان عرضه و تقاضای موجود در بازار برای سهام، نرخ های بهره، سیاست های اقتصادی دولت، تورم و رکود. به عنوان مثال در ابتدای سال 1390 با اعلام کاهش نرخ بهره سپرده های بانکی، مردم سرمایه گذاری در بازارهای بورس و طلا را به بانک ها ترجیح دادند.
اصولاً معامله روی شرکت های پذیرفته شده در بورس آسان تر و با اطمینان بیشتری صورت می گیرد. چرا که این شرکت ها در هنگام پذیرش باید دارای شرایط خاصی باشند، که این شرایط مانند فیلتری می باشد، که سهامداران با اطمینان بیشتری روی شرکت هایی که از این فیلتر عبور کرده اند، سرمایه گذاری می نمایند و همچنین پیدا کردن خریدار و فروشنده برای سهام شرکت های بورسی به علت متمرکز بودن آسان تر است. ضمن اینکه دسترسی به اطلاعات شرکت های پذیرفته شده، براحتی امکان پذیر است و سازمان بورس اوراق بهادار بر ارائه اطلاعات شرکت ها و ارائه صورت های مالی آنها نظارت می نماید.
تمامی اطلاعیه های شرکت های پذیرفته شده در بورس (مثل زمان برگزاری مجامع، تصمیمات مجامع، پیش بینی سود شرکت، صورت های مالی و …) به صورت آنلاین در سایت کدال به آدرس www.codal.ir قابل مشاهده و دسترسی است.
برای سرمایه گذاری در بازار بورس، باید از کجا شروع کرد؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
تنها راه شروع به سرمایه گذاری در بازار بورس و اقدام به خرید و فروش سهام، مراجعه به شرکت های کارگزاری می باشد. کارگزاری ها واسطه هایی هستند که عملیات اجرایی خرید و فروش سهام را برای متقاضیان طبق ضوابط خاص سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می دهند.
بنابراین خرید و فروش سهام شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس، فقط توسط کارگزاران رسمی سازمان بورس و اوراق بهادار امکان پذیر است.
معمولاً سرمایه گذاران دائمی یا بلندمدت، ترجیح می دهند تنها با یک کارگزار کار کنند و در انتخاب کارگزار خود به نکات زیر توجه می کنند:
- حجم سرمایه سرمایه گذار: به عبارتی در انتخاب کارگزار باید دقت کرد که کارگزار برای چه مقدار سرمایه هایی کار می کند و آیا سرمایه ما در حدی است که کارگزار برای ما معامله کند. اصولاً کارگزاران به نسبت حجم سرمایه افراد آنها را در اولویت قرار می دهند. به عنوان مثال کارگزاری که اکثر مشتریان آن دارای سرمایه های بالای 100 میلیون می باشند برای سرمایه گذار با سرمایه 10 میلیون مناسب نیست.
- تعداد مراجعه کنندگان به کارگزار: به این معنی که آیا کارگزار فرصت رسیدگی به درخواست های همه مشتریان را دارد. چرا که در غیر این صورت، شاید به علت عدم فرصت کارگزار برای انجام درخواست های خرید و فروش مشتریان، درخواست ما به روزهای بعد موکول شود و این مسئله با توجه به ارزش زمان در معاملات بورس ممکن است موجب از دست رفتن برخی فرصت ها شود.
- نوع شخصیت خریدار در ارتباط با کارگزار (حقیقی یا حقوقی): برخی از کارگزاری ها اکثراً دارای مشتریانی حقوقی می باشند که برای اشخاص حقیقی مناسب نمی باشند.
- رتبه کارگزار از نظر حجم خرید و فروش: هرچه رتبه کارگزار از نظر حجم معاملات بالاتر باشد نشان دهنده فعالیت بیشتر آن کارگزار می باشد و نکته مثبتی به حساب می آید. به شرط اینکه مورد اول یعنی حجم سرمایه سرمایه گذار رعایت شود. پس بهتر است از میان کارگزارانی که سرمایه ما با سرمایه مشتریان آنها همخوانی دارد کارگزاری را انتخاب کنیم که دارای حجم معاملات بیشتری باشد یا به عبارتی فعال تر باشد.
پس از انتخاب کارگزاری و مراجعه حضوری به آن، باید درخواست کد سهامداری یا «کد معاملاتی» بدهید.
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
برای شروع سرمایه گذاری در بورس نیاز به کد معاملاتی دارید. کد معاملاتی شما یک کد واحد است که بوسیله آن در سامانه اطلاعاتی بورس شناسایی می شوید. برای دریافت کد باید با یک برگه کپی شناسنامه به همراه کپی کارت ملی خود به یکی از کارگزاران رسمی سازمان بورس اوراق بهادار مراجعه نمایید و با پر کردن فرم مربوطه نسبت به دریافت کد سهامداری اقدام نماید.
کد بورسی که کد معاملاتی یا کد سهامداری نیز نامیده می شود، عبارت از کدی ثابت است که به سهامداران حقیقی و حقوقی از طرف بورس تعلق می گیرد تا در زمان خرید و فروش سهام از آن در بورس استفاده شود. این کد رایگان بوده و کارگزاران برای اینکار دستمزدی از شما دریافت نخواهند کرد. کد معاملاتی شما از سه حرف اول نام خانوادگی تان به علاوه یک عدد 5 رقمی تصادفی تشکیل می شود.
با دریافت کد سهامداری می توانید شروع به سرمایه گذاری نمایید.
خرید و فروش سهام
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
پس از انتخاب شرکتی که تصمیم دارید سهام آن را خریداری کنید، ابتدا باید مبلغی که می خواهید در آن شرکت سرمایه گذاری کنید (برای مثال می خواهیم به اندازه 100,000 تومان سهام شرکتی را بخریم.) به حساب کارگزاری تان واریز نمایید، سپس نوبت به پر کردن فرم درخواست خرید می رسد.
در قسمت اول این فرم، مشخصات شناسنامه ای شما به همراه کد ملی، آدرس، شماره تلفن و کد معاملاتی، درج شده است. در قسمت دوم، شما باید نام شرکت یا شرکت های مورد نظر برای خرید را به همراه تعداد سهام مورد درخواست و مبلغ سرمایه گذاری تان بنویسید.
در هنگام پر کردن فرم، می توانید برای خرید سهام، سقف قیمت مشخصی را اعلام نمایید که کارگزار حق خرید بالاتر از آن قیمت را ندارد. برای مثال اگر در ستون حداکثر قیمت عدد 2,500 ريال نوشته شود یعنی سهام شرکت مورد نظر از صفر تومان تا 250 تومان خریداری گردد و هر مبلغی بالاتر از 250 تومان مورد قبول سفارش دهنده یا همان خریدار سهام نمی باشد؛ و یا اینکه دست کارگزار را برای خرید در هر قیمت ممکن باز بگذارید.
در قسمت سوم نیز شماره فیش بانک و مبلغ واریزی را نوشته، سپس برگه را امضاء نمایید و به مسئول سفارش های شرکت کارگزاری تحویل دهید.
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
برای فروش سهام باید با برگه سهم (یا گواهینامه نقل و انتقال سهام) و شناسنامه خود به کارگزاری مراجعه نمایید و فرم درخواست فروش و وکالتنامه را پر نمایید.
همانند درخواست خرید در ابتدای فرم، مشخصات شناسنامه ای شما به همراه کد ملی، آدرس، شماره تلفن و کد معاملاتی نوشته شده است.
در قسمت دوم، نام شرکت یا شرکت های مورد نظر برای فروش باید به همراه تعداد سهام مورد عرضه، نوشته شود.
در فروش هم می توانید برای کارگزاری حداقل قیمت فروش را مشخص نمایید که کارگزار حق فروش در قیمت های کمتر از آن را ندارد و یا اینکه دست کارگزار را باز بگذارید تا فروش را با صلاحدید خود و در هر قیمت ممکن انجام دهد.
سپس شماره حساب بانکی خود را در بخشی که در فرم برای آن در نظر گرفته اند بنویسید تا مبلغ ریالی فروش به حساب شما واریز شود. در آخر برگه را امضا نموده، و به مسئول سفارش های شرکت کارگزاری تحویل دهید.
به این نکته توجه داشته باشید که حداقل مدت انتظار برای دریافت وجه فروش سهام، سه روز کاری پس از تاریخ فروش سهام است و قبل از آن هیچ پولی به حساب شما واریز نمی گردد.
پس از آنکه درخواست خرید و فروش شما تکمیل شد، به سیستم معاملات بورس وارد می شود و بنا به درخواست در صف خرید یا فروش قرار می گیرد.
توجه داشته باشید که صف خرید به صورت صعودی به نزولی و صف فروش به صورت نزولی به صعودی مرتب می شود. در این صف هرگاه قیمت ها با هم تطابق پیدا کنند، معامله در چند ثانیه صورت می گیرد.
سیستم معاملاتی بورس تهران بر اساس اولویت قیمتی – زمانی می باشد. چنانچه دو قیمت با هم برابری نمایند اولویت خرید یا فروش بسته به زمان ورود به سیستم تعیین می گردد.
شما الان همه ی آنچه که برای شروع کار لازم است را یاد گرفته اید اما این مطالب به تنهایی موفقیت شما در بازار بورس ایران را تضمین نمی کند.
[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]
مقاله علمی و آموزشی «آشنایی با بازار بورس ایران به زبان ساده»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد.
[/toggle]
