دلایل ناباروری، روش‌های درمانی و راهکارهای پیشگیری از وقوع ناباروری

به گزارش پورتال یو سی (شما می توانید)، ناباروری به معنای عدم باروری یک زوج پس از یک‌ سال اقدام جهت باروری است. معمولاً در این مدت، زوجین باید دو تا سه بار در هفته، مقاربت داشته باشند. در خانم‌های بالای 35 سال این زمان به 6 ماه کاهش می‌یابد. اگر فردی سابقه تولد فرزند یا بارداری قبلی داشته باشد، این ناباروری از نوع ثانویه و اگر سابقه باروری نداشته باشد، ناباروری اولیه خوانده می‌شود. در مورد دلایل ناباروری در زنان و مردان، روش‌های درمانی و راهکارهای پیشگیری از آن، با دکتر ربابه طاهری پناه – متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری – گفتگو کرده‌ایم که شما می‌توانید در ادامه مطالعه نمایید.

شیوع ناباروری و دلایل آن

شیوع ناباروری در دنیا در حدود 15 تا 20 درصد است. امروزه با افزایش آلاینده‌های محیطی، بالا رفتن سن ازدواج و تاخیر در فرزندآوری، این رقم افزایش یافته است. اما در مورد ناباروری در ایران، آمار دقیقی در دست نیست و طی مطالعات انجام شده، این رقم حدود 20 درصد می‌باشد. البته شیوع ناباروری با بالا رفتن سن خانم‌ها افزایش می‌یابد. امروزه سهم ناباروری در زنان و مردان تقریباً 50 درصد‌ است. در حالی که در گذشته این رقم متفاوت و در زنان حدود 70 درصد و در مردان 30 درصد بوده است.

افزایش شیوع ناباروری در مردان بیشتر به دلیل آلاینده‌های محیطی رخ می‌دهد که بتدریج موجب کاهش تعداد و همچنین کاهش تحرک و درصد اسپرم‌های سالم می‌شود. اما علل و دلایل ناباروری در زنان عبارتند از:

• اختلال در تخمک گذاری و عملکرد لوله‌های رحمی ناشی از جراحی‌های قبلی.
• اندومتریوز.
• عفونت‌های دستگاه تناسلی درمان نشده.
• افزایش مشکلات رحمی مانند فیبروم‌ها و پولیپ‌های رحمی که مانع از لانه‌‌گزینی جنین می‌شود.
• اختلالات و زخم‌های دهانه رحم که مانع از رسیدن اسپرم به تخمک می‌شود.

آلاینده‌های محیطی

امروزه با پیشرفت تکنولوژی و مدرن شدن نحوه زندگی، تماس با مواد آلاینده محیطی هم افزایش یافته است. سرب، یکی از انواع آلاینده‌های هوا است که به علت افزایش تعداد ماشین‌ها در کارخانه‌های صنعتی حوالی شهرهای بزرگ ایجاد می‌شود و می‌تواند بر کیفیت اسپرم و تخمک، بطور مستقیم تاثیر بگذارد. از سوی دیگر استفاده از مواد پلاستیکی یکبار مصرف، موجب اختلال در روند شیمیایی و عملکرد غدد می‌شود. چرا که مواد شیمیایی مضر از ظروف پلاستیکی وارد مواد غذایی و سپس بدن انسان شده و با توجه به ماهیت‌ آنها به سرعت وارد سیستم غددی و هسته سلول‌ها می‌شود و از آن طریق حتی به نسل‌های بعد نیز منتقل خواهد شد.

تغییر سبک زندگی

همانطور که شاهد هستیم فعالیت ورزشی نسل جوان و میانسال نسبت به گذشته کاهش یافته است و این امر به دلیل ماشینی شدن زندگی انسان‌ها است. همچنین فعالیت‌های ورزشی، پیاده‌ روی و بازی‌های حرکتی کودکان در گذشته بسیار بیشتر از امروز بوده، در صورتی که اکنون کودکان و نوجوانان، به جای انجام ورزش‌های سبک، دوچرخه سواری و… وقت خود را با نشستن و انجام بازی‌های کامپیوتری می‌گذرانند.

تغییر رژیم غذایی از مواد طبیعی و ارگانیک به مواد غذایی آماده و فست فود نیز از دیگر عوامل موثر بر ناباروری است. چرا که این رژیم‌های غذایی کم حجم و پُر کالری، سوخت و ساز بدن را مختل نموده و باعث افزایش وزن و اختلال در عملکرد سیستم غددی بدن می‌شوند.

درمان ناباروری

امروزه با دستیابی به آخرین پیشرفت‌های تکنولوژی، امکان درمان ناباروری و تولد فرزندان در خانواده‌های نابارور افزایش یافته است. حدود نیمی از دلایل ناباروری در زنان و مردان با درمان‌های طبی، قابل درمان است. این درمان استفاده از داروهای خوراکی و تزریقی را شامل می‌شود.

در برخی موارد که درمان از طریق این داروها ناموفق باشد، می‌توان از عمل جراحی مانند جراحی واریکوسل در مردان و یا باز کردن مجرای عبور اسپرم بهره جست. در زنان هم با انجام لاپاراسکوپی یا مشاهده اعضای درون شکم با استفاده از دوربین‌های ریز و کشف دلایل ناباروری، می‌توان برای درمان ناباروری اقدام کرد.

علاوه بر تشخیص علت ناباروری در بسیاری از موارد می‌توان مشکلاتی مانند چسبندگی‌های لوله را برطرف نمود و در صورت وجود کیست‌های تخمدان (بخصوص از نوع اندومتریوز)، به کمک جراحی آنها را برداشت و شانس باروری را افزایش داد. همچنین در مواردی که خانم‌ها دچار تنبلی تخمدان یا به عبارتی سندروم تخمدان پلی کیستیک باشند، می‌توان با سوزاندن و تخریب قشر تخمدان، هورمون‌های مردانه را کاهش داد و شانس تخمک گذاری را بالا برد.

روش‌های درمانی پیشرفته (IUI و IVF)

در صورت عدم باروری با روش‌های اولیه، از روش‌های درمانی پیشرفته مانند IUI و یا IVF استفاده می‌شود. در روش IUI، اسپرم مردان را در محیط آزمایشگاه شسته و تغلیظ شده و سپس بهترین اسپرم‌ها با یک سوزن پلاستیکی نازک به داخل رحم تزریق می‌شوند. شانس حاملگی در این روش حدود 10 تا 15 درصد بوده و نیازمند باز بودن لوله‌های رحمی است.

روش پیشرفته‌تر، IVF است. این روش برای افرادی که لوله‌های رحمی آنها بسته است و یا تعداد اسپرم آنها کم است استفاده می‌شود. در این روش، ابتدا تخمدان‌ها را با استفاده از داروهای خوراکی و تزریقی تحریک نموده و پس از رسیدن فولیکول‌های تخمدانی به اندازه 17 میلیمتر که نشان دهنده رسیده شدن تخمک است، طی یک عمل جراحی کوچک و یک بیهوشی بسیار مختصر و سبک 10 دقیقه‌ای، با هدایت سونوگرافی، تخمک‌ها از طریق واژن برداشته شده و در محیط آزمایشگاه، اسپرم‌ها را در مجاورت آنها قرار می‌دهند. جنین‌های تشکیل شده را پس از 72 ساعت یا 5 روز به شکل بلاست به داخل رحم منتقل می‌کنند. در این روش، شانس باروری تا 40 درصد افزایش می‌یابد.

نکته قابل توجه این است که اگر اسپرم‌ها خیلی ضعیف و یا تعداد آنها کم باشد و همچنین در مواردی که سن مادر بالا است و جداره تخمک، ضخیم است و عبور اسپرم از جدار تخمک با مشکل مواجه می‌شود، از روش میکرواینجکشن یا تزریق اسپرم به داخل تخمک استفاده خواهد شد. به این ترتیب، شانس باروری به حدود 50 درصد افزایش پیدا می‌کند.

مشکلات ژنتیکی زوجین

در صورتی ‌که تعداد جنین‌های تشکیل شده زیاد باشند، به منظور پیشگیری از چند قلوزایی، جنین‌های اضافی را منجمد کرده و در دفعات بعد از آنها استفاده می‌شود.

در برخی موارد، زوجین دچار مشکلات ژنتیکی هستند و فرزندان آنها نیز ناهنجاری‌هایی دارند و زنده نمی‌مانند یا دچار سقط مکرر هستند. به عنوان مثال، وجود تالاسمی مینور در زوجین که با تالاسمی ماژور در فرزند همراه است. در صورت وجود این مشکلات، می‌توان با روش تشخیص قبل از تولد یا PGS، جنین‌های سالم را به داخل رحم منتقل کرد.

مطالعات مختلف نشان داده است که فرزندان متولد شده در نتیجه استفاده از این روش‌های کمک باروری، هیچ اختلالی در رشد نداشته و کاملاً طبیعی هستند.

راهکارهای پیشگیری از وقوع ناباروری

در پایان گفتگو، دکتر طاهری پناه، چندین راهکار برای پیشگیری از وقوع ناباروری ارائه کردند. روش‌هایی مانند:

• پیشگیری از افزایش وزن در نوجوانی،
• ادامه فعالیت‌های ورزشی،
• استفاده از رژیم غذایی سالم، تازه و کم کالری،
• عدم استفاده از وسائل پلاستیکی و پرهیز از نگهداری طولانی مدت مواد غذایی،
• ازدواج و اقدام به بارداری در بهترین سنین باروری (20 تا 25 سال)،
• مراجعه به پزشک در صورت بروز عفونت‌های دستگاه تناسلی و دریافت درمان کامل دارویی،
• دقت کافی مردان در نحوه لباس پوشیدن،
• مراجعه به متخصص اورولوژی در صورت وجود واریس در عروق بیضه و یا عدم نزول بیضه،
• صبور بودن در ادامه درمان و انجام اقدامات لازم و همکاری با پزشک خود مطابق برنامه تدوین شده.