چگونه کوه‌ها به وجود آمده‌اند؟
کوه‌ها بسیار بزرگ و غول پیکر هستند و انسان‌ها با تماشای آنها شاید این طور فکر کنند که کوه‌ها هیچ وقت از زمان‌های گذشته تا به امروز تغییر شکل نداده‌اند و در آینده نیز به همین شکل فعلی باقی خواهند ماند. ولی زمین شناسان با مطالعات خود درباره کوه‌ها ثابت کرده‌اند که آنها همیشه به یک شکل نبوده‌اند بلکه پیوسته دگرگون می‌شوند.
اولین دگرگونی‌های خاصی که بر سطح زمین وارد آمده‌اند، موجب پیدایش کوه‌ها شده‌اند. کوه‌ها دائماً در حال از بین رفتن و یا دگرگون شدن هستند. به عنوان مثال، یخی که بر بدنه کوه به وجود می‌آید، سبب می‌شود که قسمتی از دیواره‌های کوه فرو بریزد. همچنین، آب باران و جریان آب‌های دیگر باعث جدا شدن سنگریزه‌ها و خاک از کوه‌ها می‌شوند. گاهی اوقات حتی مرتفع‌ترین کوه‌ها هم ممکن است به صورت تپه‌های پست و بلند و یا حتی به شکل دشت صاف و هموار در آیند.
انواع کوه
زمین شناسان کوه‌ها را به چهار دسته تقسیم می‌کنند. این تقسیم‌بندی از لحاظ چگونگی ساختمان کوه است. با این وصف، همه کوه‌ها از این نظر با هم مشترک هستند که همه آنها در نتیجه دگرگونی‌های شَدید و خشنی پدید آمده‌اند که میلیون‌ها سال پیش روی سطح زمین رخ داده است. انواع چهارگانه کوه‌ها به شرح زیر است:
1) کوه‌های چین‌دار
از لایه‌های سنگی درست شده‌اند. این لایه‌ها در نتیجه فشار زیاد، در هم فشرده شده‌اند و به شکل چین‌های بزرگ در آمده‌اند. زمانی که این نوع کوه را می‌بینید، متوجه می‌شوید که در بسیاری از نقاط، لایه‌های سنگ به شکل یک قوس برآمدگی یا فرو رفتگی پیدا کرده‌اند که این نیز در نتیجه فشردگی و فشار سطح زمین به وجود آمده است. کوه‌های آپالاش و کوه‌های آلپ دو نمونه از کوه‌های چین‌دار هستند.
2) کوه‌های گنبدی
در این نوع کوه‌ها لایه‌های سنگی طوری به سمت بالا فشرده شده‌اند که گنبدهایی آبله‌گون به وجود آمده است. در بسیاری از موارد، گدازه‌های ذوب شده باعث برآمدگی این لایه‌های سنگی می‌شوند. یعنی همان گدازه‌هایی که با فشار زیاد از سطح زیرین زمین به بیرون می‌آیند. کوه بلاک هیلز در داکوتای جنوبی واقع در آمریکا نمونه‌ای از کوه‌های گنبدی است.
3) کوه‌های قطعه‌ای
کوه‌هایی هستند که در نتیجه قاچ خوردگی یا شکستگی که در پوسته زمین رخ داده است به وجود آمده‌اند. یعنی آنکه تکه‌های بسیار بزرگی از سنگ که قبلاً روی زمین خوابیده بودند، از جای خود بطور مستقیم یا به شکل اریب برخاسته‌اند و این کوه‌ها را به وجود آورده‌اند. به عنوان مثال، رشته کوه سیرانوادا تکه سنگی است که 650 کیلومتر طول و 130 کیلومتر عرض دارد.
4) کوه‌های آتشفشان
از گدازه‌ها، خاکستر و اشیای نیم سوخته‌ای درست شده‌اند که از درون زمین به بیرون ریخته می‌شوند. معمولاً یک کوه آتشفشان به شکل مخروطی است که سوراخ یا دهانه‌ای نیز بر فراز قله خودش دارد. بعضی از کوه‌های مشهور آتشفشان عبارتند از کوه‌های رینیر و شاستا در ایالات متحده آمریکا، کوه فوجی یاما در ژاپن و کوه وزوو در ایتالیا.
تا اینجا با کوه‌هایی که فقط در یک مرحله شکل گرفته‌اند، آشنا شدیم. اما رشته کوه‌های بسیار زیاد دیگری هم وجود دارند که چند مرحله از این مراحل چهارگانه را پشت سر گذاشته‌اند، و به شکل فعلی خود رسیده‌اند. از این قبیل کوه‌ها نمونه‌های فراوانی روی سطح زمین وجود دارند که مشهورترین آنها رشته کوه‌های راکی در ایالات متحده آمریکا بوده، که مجموعه کوه‌هایی از نوع قطعه‌ای، چین‌دار، گنبدی و حتی آتشفشان است.
منابع
- کتاب به من بگو چرا و چگونه. نوشته آرکادی لئوکوم. ترجمه سعید درودی. انتشارات بهزاد. سال 1391.
