آیا واکسن‌های mRNA می‌توانند به درمان سرطان کمک کنند؟
همه‌گیری ویروس کرونا، واکسن‌های بر پایه mRNA (RNA پیام‌رسان) را در مرکز توجهات قرار داد. mRNA مولکولی است که دستورالعمل‌های سلول را برای ساخت پروتئین‌ها عرضه می‌کند. در طول این همه‌گیری، واکسن‌های mRNA به صدها میلیون نفر تزریق شد که در عین ایمن بودن، اثربخشی بالایی را در برابر بیماری کرونا نشان داد. این امر موجب افزایش سرعت مطالعات واکسن‌های درمانی سرطان نیز شده است.
واکسن‌های mRNA می‌توانند آنتی ژن سلول‌های سرطانی را کدگذاری کرده و بدن را به پاسخ ایمنی وادار کنند. همچنین به منظور ساخت واکسن‌های mRNA علیه نئوآنتی ژن‌ها، ابتدا نمونه‌های بافتی از یک بیمار جمع‌آوری شده، و سپس واکسن بر اساس ویژگی‌های مولکولی خاص تومورهای فرد ساخته می‌شود. گفته می‌شود تولید این واکسن‌های شخصی‌سازی شده حدود یک تا دو ماه طول می‌کشد. امروزه، ده‌ها کارآزمایی بالینی در حال آزمایش واکسن‌های درمانی mRNA در افراد مبتلا به انواع مختلف سرطان هستند.
مطالعات این حوزه از واکسن‌ها تاکنون نتایج امیدوار کننده‌ای به همراه داشته است.
واکسن‌های پیشگیری کننده و واکسن‌های درمانی
ساز و کار اغلب واکسن‌هایی که تا به امروز می‌شناسیم به این صورت بوده است که پیش از بروز بیماری وارد بدن می‌شوند تا توسط سیستم ایمنی شناسایی شده، و در مقابله با آن آنتی بادی (پروتئین‌هایی علیه عامل بیماری‌زا) تولید شود. این نوع از واکسن‌های پیشگیری کننده می‌توانند از ابتلای افراد سالم به برخی از سرطان‌های ناشی از ویروس‌ها نیز جلوگیری کنند. تاکنون دو نوع واکسن ویروس هپاتیت B و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) تایید شده است، که به ترتیب از ابتلا به سرطان کبد و سرطان دهانه رحم پیشگیری می‌کنند.
در مقابل زمانی که صحبت از واکسن‌های سرطانی می‌شود، اغلب منظور واکسن‌های درمانی (Therapeutic Vaccines) است که پس از بروز بیماری استفاده می‌شوند. دلیل اینکه این شیوه درمانی نوعی واکسن به شمار می‌رود این است که این روش مستقیماً تومور یا محیط اطراف آن را هدف قرار نمی‌دهد، بلکه سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا حملات به تومور را آغاز یا گسترش دهد. علاوه بر این درمان‌های دیگر منجر به تولید سلول‌های ایمنی خاطره نمی‌شوند، در حالی که چنین پاسخی از اهداف مهم یک واکسن درمانی موثر است.
واکسن‌های درمانی عموماً سه هدف را دنبال می‌کنند:
- از رشد تومور جلوگیری می‌کنند.
- سلول‌های سرطانی که پس از پایان درمان در بدن باقی مانده‌اند را از بین ببرند.
- از عود سرطان جلوگیری کنند.
در سال 2010 اولین واکسن با روش ایمونوتراپی برای درمان سرطان مراحل پیشرفته پروستات تاییدیه FDA را دریافت کرد، اگرچه کارآیی این واکسن از انتظارها پایین‌تر بود. امروزه محققین به دنبال واکسن‌هایی با کارآیی بالاتر هستند که در مراحل ابتدایی سرطان قابلیت استفاده داشته باشد.
آنتی ژن؛ کلید واکسن
انتخاب آنتی ژن منحصر به سلول‌های سرطانی که ایمنی‌زایی بالا نیز داشته باشد، یک فرآیند پیچیده و مهم در تولید واکسن سرطان است. آنتی ژن‌های سلول سرطانی 2 نوع می‌باشند:
نوع اول آنتی ژن‌هایی هستند که در مقایسه با سلول‌های طبیعی بدن تغییر شکل یافته‌اند، و یا تعداد آنها در سطح سلول افزایش چشم‌گیری داشته است. این نوع آنتی ژن‌ها در اغلب بیماران مشترک بوده، و هدف بسیاری از درمان‌های ایمونوتراپی است. واکسن‌هایی که تاکنون روی این دسته از آنتی ژن‌ها بکار برده شده، اغلب کارآیی بالایی نشان نداده‌اند.
نوع دوم که به آنها نئوآنتی ژن نیز می‌گویند، در پی جهش سلول‌های سرطانی تولید می‌شوند. نئوآنتی ژن‌ها در بیماران مشترک نبوده، و منحصر به فرد بیمار است. این آنتی ژن‌ها پاسخ ایمنی شدیدتری را منجر می‌شوند. به عبارت دیگر سلول‌های ایمنی در سرکوب این سلول‌ها موفق‌تر عمل می‌کنند. از این رو در سال‌های اخیر بیشتر توجه‌ها معطوف به ساخت واکسن‌های شخصی‌سازی شده علیه این دسته از آنتی ژن‌ها بوده است. همان کاری که شرکت‌های Pfizer-BioNTech و Moderna به کمک واکسن‌های mRNA پیشگام آن شده‌اند.
منابع
- NIH
- دکتر مهشید مولا. مجله سلام سلامت.
