ابر چیست و چرا ابرها گوناگون هستند؟
هوای گرم و مرطوب به آسمان بر می‌خیزد و زمانی که به ارتفاع معینی رسید، خنک می‌شود. آنگاه دیگر نمی‌تواند رطوبت درون خود را به شکل بخار آب نگه دارد. از این رو، رطوبت‌های اضافی‌اش به شکل قطره‌های کوچک آب یا ذره‌های بسیار ریز یخ در می‌آیند و همین‌ها هستند که ابر را به وجود می‌آورند.
ابر چگونه به وجود می‌آید؟
ابر توده‌ای از قطرات ریزِ آب شناور در هوا است و گاهی اوقات از سطح زمین فاصله زیادی دارد. بخار آب، همان شکل یا حالت گازی آب است. در شرایط معمولی، نامرئی است و دیده نمی‌شود. برای مثال اگر آب را در یک کتری به جوش آورید، بخار آبی که تولید می‌شود، ابتدا به چشم نمی‌آید. تنها وقتی بخار سرد و متراکم می‌شود و قطرات آب مایع را به وجود می‌آورد، می‌توان آن را دید.
هوا همواره حاوی بخار آب است که از تبخیر آب دریاچه، رود و دریا حاصل می‌شود. زمین و هوا سالانه حدود 500 میلیون تن آب را رد و بدل می‌کنند.
هوای گرم، در مقایسه با هوای سرد، می‌تواند بخار آب بیشتری را در خود نگه دارد. هوا، هنگام اوج گرفتن در اتمسفر، سردتر می‌شود. بخار آب موجود در آن، به مرز اشباع می‌رسد. اگر هوای اشباع شده بالاتر رود و سردتر شود، بخار آب به صورت قطرات آب مایع متراکم می‌شود. اگر ابر باز هم سردتر شود، چگالش یا تراکم آن به حدی می‌رسد که باران می‌بارد. این قطرات آب همان ابرهایی هستند که در آسمان می‌بینید. اما اگر توده هوا به سمت پایین حرکت کند، گرم‌تر می‌شود و می‌تواند بخار آب بیشتری را درون خود نگه دارد.
چرا ابرها گوناگون هستند؟
هیچ دو ابری نیستند که بطور کامل شبیه یکدیگر باشند. ابرها پیوسته تغییر شکل می‌دهند. اینکه چرا ابرها گوناگون هستند، دلیلش آن است که ابرها در ارتفاع‌های گوناگون و در درجه حرارت‌های مختلف هوا تشکیل می‌شوند. به همین جهت، اجزایی که ابرها را به وجود می‌آورند، در هر ارتفاع و هر درجه معینی شکل مخصوصی به خودشان می‌گیرند و در نتیجه شکل ابرها را نیز دگرگون می‌کنند.
انواع ابر
ابرها بر اساس شکل آنها و ارتفاع‌شان در اتمسفر، نامگذاری شده‌اند. ابرهایی که شکل صفحه‌ای یا لایه‌ای دارند، استراتوس نامیده می‌شوند. ابرهای توده‌ای یا پشته‌ای سفید کومولوس نام دارند. ابرهای رشته‌ای که در ارتفاع بالا قرار می‌گیرند، نیز سیروس نام گرفته‌اند.
1) مرتفع‌ترین ابرها نوکتیلوسنت یا Noctilucent Clouds (یعنی شب تاب) نام دارند. ارتفاع این گونه ابرها گاهی اوقات ممکن است به 48 تا 80 کیلومتر برسد.
2) اندکی پایین‌تر از ابرهای نوکتیلوسنت، ابرهای ناکروس یا Nacreous Clouds (یعنی صدفی) قرار دارند. این ابرها معمولاً در ارتفاع 20 تا 29 کیلومتری سطح زمین قرار می‌گیرند. ابرهای ناکروس بسیار رقیق و خوش‌رنگ هستند و از گرد و غبار و قطره‌های آب درست می‌شوند و فقط بعد از غروب آفتاب یا اندکی قبل از طلوع آن می‌توان آنها را مشاهده کرد.
3) ابرهایی که از لحاظ ارتفاع در درجه سوم قرار می‌گیرند و با زمین در حدود 8 کیلومتر یا بیشتر فاصله دارند، عبارتند از:
- سیروس یا Cirrus Clouds (یعنی طره): که رشته رشته هستند و به پرهای پرندگان شباهت دارند.
- سیرواستراتوس یا Cirrostratus Clouds (یعنی طره و لایه): که رقیق هستند و شکل‌شان شبیه ورقه‌های سفید رنگ است.
- سیروکومولوس یا Cirrocumulus Clouds (یعنی طره و پشته) اسم ابرهایی است که کوچک و در عین حال گرد و دایره‌ای شکل هستند و به صورت پاره پاره در آسمان مشاهده می‌شوند و به این ترتیب آسمان را به شکل خال خال در می‌آورند.
این ابرهای سه‌گانه همگی از ذره‌های ریز یخ درست شده‌اند.
4) ابرهای پایین‌تر از سه ابر فوق الذکر، از قطره‌های کوچک آب شکل می‌گیرند. بلندترین آنها ابر آلتوکومولوس یا Altocumulus Clouds است. این ابر در ارتفاع حدود 3 تا 6 کیلومتری بالای سطح زمین قرار می‌گیرد و از قطعات پاره پاره و دایره شکلی که از ابرهای سیروکومولوس بزرگتر است درست می‌شود. در همین ارتفاع، ابر دیگری نیز به نام آلتواستراتوس یا Altostratus Clouds به وجود می‌آید که اغلب اوقات به صورت پرده‌ای خاکستری رنگ آسمان را می‌پوشاند و از پشت آن، خورشید و ماه مانند نقطه‌هایی از نور کم رنگ به چشم ما می‌آیند.
5) در ارتفاع پایین‌تر از این، ابری به نام استراتوکومولوس یا Stratocumulus Clouds هست که در حدود 1.5 کیلومتری سطح زمین قرار دارد. در همین ارتفاع ابرهای باران‌زا نیز به نام نیمبواستراتوس یا Nimbostratus Clouds شکل می‌گیرند. ابرهای نیمبواستراتوس ضخیم، تیره و فاقد شکل خاصی هستند.
6) بالاخره، در سطحی بسیار پایین (یعنی در کمتر از 600 متری سطح زمین) ابرهایی به نام استراتوس یا Stratus Clouds (به معنای لایه) وجود دارند که از صفحاتی از مه که از سطح زمین اوج گرفته‌اند درست می‌شوند.
چند نوع ابر دیگر هم داریم که به شرح زیر می‌باشند:
یکی کومولوس یا Cumulus Clouds و دیگری کومولونیمبوس یا Cumulonimbus Clouds که ضخیم و بزرگ هستند و به گل کلم شباهت دارند و رعد و طوفان را به وجود می‌آورند.
منابع
- کتاب به من بگو چرا و چگونه. نوشته آرکادی لئوکوم. ترجمه سعید درودی. انتشارات بهزاد. سال 1391.
- کتاب Kingfisher Science Encyclopedia. تالیف Catherine Headlam. ترجمه محمود سالک. نشر Kingfisher Books. سال 1991.
