عصر یخبندان چیست؟

عصر یخبندان دوره ای از تاریخ کره زمین است که در آن، قسمت اعظم نیمکره شمالی پوشیده از یخ بوده است.

زمین چندین عصر یخبندان را از زمان پیدایش تجربه کرده است. اولین عصر یخبندان حدود 700 میلیون سال پیش در اواخر دوران پرکامبرین (Precambrian) آغاز شد. اواخر دوره کربونیفر (Carboniferous) و اوایل دوره پرمین (Permian)، یعنی حدود 280 میلیون سال پیش، یک عصر یخبندان دیگر پدید آمد. سرانجام حدود دو میلیون سال پیش، عصر یخبندان دیگری آغاز شد که تقریباً تا نزدیکی عهد حاضر به طول انجامید. به این عصر یخبندان، عهد پلیستوسن می گویند. اطلاعات ما فقط به عصر یخبندان پلیستوسن محدود می شود و راجع به دو عصر یخبندان قبل از آن، اطلاع چندانی در دست نیست.

عصر یخبندان پلیستوسن (Pleistocene) شامل چهار دوره است. در طول هر دوره، توده های یخ و یخچال ها شکل گرفتند و به سوی جنوب حرکت کردند؛ سپس ذوب شدند و مجدداً به سوی قطب شمال بازگشتند. به عبارت دیگر یخچال ها در طول این مدت، چهار بار گسترش یافته اند و متناوباً عصرهای یخبندان و بین یخبندان 100 الی 200 هزار سال به طول انجامیده است. برخی از زمین شناسان معتقدند که آخرین عصر یخبندان 11 هزار سال قبل خاتمه یافته است و در حال حاضر ما یک عصر بین یخبندان را می گذرانیم و با گذشت 50 هزار سال، عصر یخبندان دیگری شروع خواهد شد. ولی برخی دیگر از زمین شناسان می گویند که عصر یخبندان بعدی میلیون ها سال دیگر رخ خواهد داد.

زمین شناسان با مطالعه فسیل ها اطلاعات زیادی راجع به عصرهای یخبندان بدست آورده اند. در طول عصر یخبندان، تمامی کشور کانادا و  ایالات متحده آمریکا پوشیده از یخ بوده است. در برخی از مناطق، توده یخ بین 2400 الی 3000 متر ضخامت داشته است. در اروپا، یخچال ها تمامی اروپای شمالی و قسمت اعظم شمال روسیه را پوشانده بودند. به این ترتیب 30 درصد از سطح کره زمین پوشیده از یخ بوده است.

فرضیه های بسیاری در مورد چگونگی به وجود آمدن عصرهای یخبندان ارائه شده است. برخی از زمین شناسان افزایش انحراف محور زمین نسبت به سطح مدارش را علت سرد شدن برخی از مناطق زمین و تشکیل یخچال ها در آن مناطق می دانند. برخی معتقدند مقدار انرژی گرمایی که از خورشید به زمین می رسد، در زمان های مختلف متفاوت است و وقتی این انرژی به حداقل می رسد، یخبندان رخ می دهد. برخی دیگر می گویند پراکنده شدن مقدار زیادی خاکستر و غبار آتشفشانی باعث ایجاد سدی در برابر نور و حرارت خورشید و در نتیجه سبب سرد شدن نقاطی از زمین شده است.

عده ای معتقدند که شمال اروپا و آمریکای شمالی نسبت به بقیه نقاط کره زمین مرتفع تر و سردتر بوده و به همین جهت در آنها یخبندان رخ داده است. البته این فرضیه ها چندان قانع کننده نیستند و دانشمندان هنوز به علت واقعی ظهور عصرهای یخبندان پی نبرده اند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «عصر یخبندان چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب چرا، چطور، چگونه؟، نوشته ی دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال و ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز از موسسه نشر و تحقیقات ذکر، منتشر شده در تیر 1393 با شابک 978-964-307-221-6 به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.