روش نوشتن چک برای رفع مسئولیت کیفری آن

مطابق قانون صدور چک، چک نوشته ای است که دارنده آن می تواند به بانک مراجعه و وجه آن را وصول کند. این چک را شخص به عهده حساب جاری خود صادر می کند و باید در زمان صدور آن وجه لازم را نزد بانک داشته باشد؛ بنابراین صادر کننده ملزم به تامین وجه آن در حین صدور چک است.

افرادی که چک را صادر می کنند و پیش از موعد (یعنی پیش از سررسید) چک را در اختیار دارنده قرار می دهند، ممکن است با مشکلی مواجه شوند: «دارنده با علم به اینکه رسید یا مدرکی در خصوص تحویل چک به صادر کننده نداده است به دادسرا مراجعه و در اصطلاح تعقیب کیفری صادر کننده را درخواست کند.»

اگر می خواهید چکی صادر کنید و نگران این هستید که دارنده چک از آن سوء استفاده کند یا وصف کیفری به چک داده و موجبات ایجاد دردسرهای دادسرا و کلانتری برایتان فراهم شود، شما می توانید با راهکارهایی قانونی برای رفع مسئولیت کیفری چک در این مقاله آشنا شوید.

طبق ماده 13 قانون صدور چک، صدور چک سفید امضاء و منوط بودن پرداخت چک به شرط خاص یا بابت تضمین انجام معامله، آن را از حالت کیفری خارج می کند و همینطور در صورتی که چک بدون تاریخ باشد یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر سررسید آن باشد، وصف کیفری چک از بین می رود. بنابراین با توجه به این ماده از قانون، رعایت نکات زیر، وصف کیفری چک را از بین خواهد برد.

1. اگر چک را صادر کرده و سررسید آن نرسیده و در عین حال رسید اخذ نکرده اید، می توانید بر اساس ماده 156 قانون آئین دادرسی مدنی اظهارنامه ای به دارنده چک بدهید و مطلب اینکه چک در ید ایشان است را متذکر شوید. این اظهارنامه نشانگر این است که چک در موعد پیشتری صادر شده و مدت دار است.
2. اگر در قراردادی می خواهید چک صادر کنید، باید شماره چک در قرارداد قید شود؛ بنابراین مشخص می شود که تاریخ صدور واقعی چک تاریخ قرارداد است. اگرچه سررسید چک زمان دیگری است یا اینکه زمان تحویل، رسید گرفته و تاریخ روز را قید کنید.
3. اگر تاریخ چک سررسید شده و دارنده آن را در اصطلاح برگشت زده باشد، باید به این نکته توجه داشت که اگر دارنده چک آن را به حساب خود خوابانده و گواهی اخذ کرده باشد، در این صورت خواباندن چک در حساب و وصول آن، پیش از سررسید بوده که خود گویای مدت دار بودن آن است.
4. دارنده چک حق دارد از زمان سررسید تا 6 ماه چک را برگشت بزند، در غیر این صورت وصف کیفری چک از بین می رود؛ مضاف بر این اگر پس از برگشت زدن نیز تا 6 ماه دعوای کیفری مطرح نشود، دوباره این حق کیفری از بین می رود. بنابراین می توان دو زمان 6 ماهه و در مجموع تا 12 ماه از سررسید نسبت به اقدام کیفری علیه صادر کننده اقدام کرد. البته 6 ماهه دوم از تاریخ گواهی بانک (برگشتی) محاسبه می شود.

برای جمع بندی مطالب فوق موارد زیر می تواند وصف کیفری چک را از بین ببرد:

1) نوشتن مطلبی در متن چک دایر بر اینکه پرداخت یا وصول چک منوط به شرطی باشد؛ برای مثال بابت آقای فلانی در صورت تنظیم سند.

2) اگر چک به صورت سفید امضاء داده شده باشد یعنی تنها امضاء شده و در قسمت مطالب یا تاریخ و مبلغ چیزی قید نشده باشد. (البته این عمل خطر و ریسک بسیاری دارد و حتی المقدور باید از این عمل خودداری کرد.) کافی است نزد قاضی (دادیار یا بازپرس) این مطلب اثبات شود تا از جنبه کیفری رهایی بیابید. اثبات از طریق شهادت شهود و ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری مقدور است.

3) چنانچه در متن چک قید شود که این چک بابت تضمین یا فلان تعهد داده شده، در این صورت نیز فاقد جنبه کیفری است.

4) اگر مطلب قید نشده ولی بدون آن ثابت کنیم که بابت تضمین یا انجام تعهدی خاص صادر شده، دوباره وصف کیفری آن زائل می شود.

5) در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور چک بر تاریخ مندرج در متن چک مقدم باشد (می شود از دادگاه تقاضای کارشناسی کرد). به عبارت ساده تر اگر چک دارای تمام ارکان بوده اما تاریخ نداشته باشد یا اینکه تاریخ بزنیم ولی طی رسید و داخل در متن نوشته و قراردادی مشخص شود که تاریخ صدور چک همان زمان رسید یا قرارداد بوده، بنابراین قاضی رسیدگی کننده متوجه می شود که این چک در زمان دیگری صادر شده و تاریخ مندرج در خود چک واقعی نیست؛ به این معنی که چک مدت دار صادر شده و فاقد وصف کیفری است.

در هر حال تمام موارد فوق از جنبه کیفری است و به جهت اینکه قانونگذار چک را سند معتبری دانسته و قابلیت ایراد و خدشه به آن را مردود می داند، مسئولیت حقوقی یعنی پرداخت اصل و خسارت آن پا بر جا است.

منابع

مقاله آموزشی «روش نوشتن چک برای رفع مسئولیت کیفری آن»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا گزارش علیرضا فلاح – وکیل پایه یک دادگستری در روزنامه قانون، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.