درمان دارویی اختلال بیش فعالی
ریشه بیماری بیش فعالی کم توجهی مسائل بیولوژیک و زیست شناختی می باشد و از همین رو متخصصان درصدی از درمان این اختلال را به درمان دارویی اختصاص می دهند. البته نه به این معنی که تمام مراحل درمانی این بیماری با تجویز دارو طی شود. بلکه اثربخش ترین روش درمان تشکیل کارگروهی مشترک از متخصصین مرتبط با این بیماری (روانپزشک، روانشناس و مددکار) است.
اساس درمان در این روش، داروهای محرک روانی هستند که موثرترین آنها دکستروآمفتامین و متیل فنیدات یا همان ریتالین می باشند. در واقع ریتالین زیرشاخه ای از داروهای محرک روانی است و این اسم، برند تجاری متیل فنیدات است.
معمولاً در سنین بین 3 تا 6 سال از دکستروآمفتامین و از 6 تا 12 سال با تشخیص پزشک، ریتالین تجویز می شود. اما زمانی است که در بیمار، در ازای مصرف ریتالین عوارضی مثل بروز تیک های عصبی مشاهده می شود. اگر پس از کم کردن دُز دارو توسط پزشک معالج، هنوز علائم تیک های عصبی در بیمار وجود داشته باشد و یا معده او در هضم این دارو به مشکل برخورد کند و یا حتی اگر ریتالین در دسترس نباشد، داروهای خط دوم که جزو دسته داروهای ضد افسردگی هستند، تجویز می شود. نمونه ای از داروهای خط دوم عبارتند از ونلافاکسین، ربوکستین، بوپروپیون و داروی جدیدی به نام اتوموکستین.
البته داروی دیگری نیز می توان تجویز کرد به نام کلونیدین. بیماری بیش فعالی کم توجهی به سه دسته طبقه بندی می شود: 1. نوع عمدتاً بیش فعال 2. نوع عمدتاً کم توجه 3. نوع مرکب. اگر بیماری از نوع مرکب باشد، کلونیدین بیشتری روی قسمت پُر تحرکی اش تاثیر می گذارد و کمترین اثر را بر جنبه کم توجهی بیمار دارد.
عوارض احتمالی مصرف ریتالین چیست؟
شایع ترین عوارض مصرف داروهای محرک، سردرد، درد شکم، حالت تهوع و بی خوابی است. عامه مردم در تصور خود این دارو را با ماده محرک شیشه مقایسه می کنند و برخی نیز بر این باور هستند که در ریتالین، شیشه وجود دارد که به هیچ وجه اینطور نیست.
در بدن ما ماده ای است به نام دوپامین. کمبود این هورمون مغزی باعث خستگی، بی حوصلگی و عدم تمرکز در بدن می شود. مصرف ریتالین باعث می شود تا مغز به صورت بهتری این ماده را جذب کند. در واقع ریتالین از خارج چیزی را به بدن نمی رساند بلکه در جذب حداکثری این ماده که در بدن تولید می شود موثر است. به عنوان مثال اگر در بدن شخصی به اندازه کافی کلسیم وجود داشته باشد، مصرف بیشتر این ماده به صورت رسوب در کلیه فرد جمع می شود و در نتیجه فرد را به سنگ کلیه مبتلا می کند. ولی اگر شخصی دچار کمبود کلسیم باشد باید در رژیم غذایی اش مواد حاوی کلسیم قرار دهد تا بدن به میزان کافی به این ماده دسترسی داشته باشد.
در واقع تجویز ریتالین بر اساس ملاک های تشخیصی صورت می گیرد. شایع ترین دلیل ابتلا به کم توجهی، اضطراب و افسردگی است و نه اختلال کمبود توجه. به همین خاطر اگر کم توجهی شخصی بواسطه اضطراب منتشر باشد و ریتالین مصرف کند، علاوه بر عوارض چهارگانه ذکر شده، امکان ابتلا به اعتیاد دارویی نیز فراهم می شود.
اگر منظور از حساسیت آن چیزی است که پس از مصرف پنی سیلین در برخی از افراد مشاهده می شود، به هیچ عنوان در مصرف این دارو وجود ندارد. اصولاً مصرف ریتالین بدون حساسیت دارویی است. تنها نگرانی در چند سال اخیر این بوده که مصرف ریتالین در نهایت، باعث بروز اختلال در رشد بیمار شود. به همین خاطر از تعطیلات دارویی استفاده می شد. چون این دارو اکثراً به کودکان 6 تا 12 سال تجویز می شود، تا در تعاملات آموزشی در مدرسه، تمرکز کافی را داشته باشند، توصیه می شد که در روزهای تعطیلی مدارس مثل جمعه ها، ایام عید و تابستان از این دارو استفاده نکنند. اما اخیراً با استناد بر تحقیقات پژوهشگران، این نتیجه حاصل شده که نه تنها هیچگونه حساسیتی در مصرف این دارو وجود ندارد، بلکه تعطیلات دارویی نیز انجام نمی شود.
همانطور که اشاره شد، مخاطبین این دارو بیشتر کودکان هستند. بواسطه استفاده از ریتالین، کودک می تواند به راحتی در کلاس درس حضور پیدا کند و تعاملی خوب بین او، معلم و دیگر همکلاسی ها به وجود می آید. مهم ترین دستاورد این تعامل این است که به کودک انگ تنبلی چسبانده نمی شود و در نتیجه راه منزوی شدن او بسته خواهد شد. این همکاری در فضای خانه نیز تاثیر فراوانی دارد و رابطه فرزند با والدین گرم تر خواهد شد و در این نمونه نیز احتمال ابتلا به اختلالات سلوک و نافرمانی و پیدایش شخصیت ضد اجتماعی بواسطه گوشه گیری و انزوا به حداقل خواهد رسید. در واقع اگر قرار باشد منفعت و مضرات این دارو با متر و ملاکی مشخص شود، 10 هزار در برابر یک است.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «درمان دارویی اختلال بیش فعالی»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله دکتر افشین طیبی – روان پزشک -، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
