علت هالیتوز یا بوی بد دهان چیست؟

هالیتوز (Halitosis) یا بد بویی دهان یک شکایت شایع در بین افراد مراجعه کننده به مطب متخصصین داخلی، گوش و حلق و بینی و دندانپزشکان می باشد. به عبارتی امروزه 40 درصد از جمعیت جهان از مشکل بوی بد دهان رنج می برند.

در برخورد با بوی بد دهان، اولین کار تعیین این نکته است که آیا بوی بد فقط توسط بیمار احساس می شود یا اینکه برای دندانپزشک یا دیگران نیز قابل تشخیص است؟ چنانچه وجود بو توسط پزشک یا فرد دیگری غیر از بیمار تایید نشود، مشکل روانی در کار است و می تواند حتی دلالت بر بیماری های روانی مانند افسردگی نماید. اما در این نتیجه گیری که بویی وجود ندارد نباید شتاب کرد، زیرا هالیتوز ممکن است منقطع باشد.

اگر دچار بوی دهان هستید، ابتدا بینی خود را گرفته و با دهان تنفس کنید. اگر فقط در بازدم، دهان بد بو بود باید بیشتر به علل دهانی ارتباط داشته باشد. بعد از آن، دهان را بسته فقط با بینی نفس بکشید. اگر بوی بد از ناحیه بینی بود، می تواند ناشی از سینوزیت ها، ریه ها و یا بیماری های سیستمیک باشد. البته در بیماری های سیستمیک، هم از دهان و هم از بینی بوی بد استشمام می شود.

عوامل مختلفی باعث بوی بد دهان می شوند و تشخیص آنها نیز دشوار است. شما می توانید در زیر با مهم ترین عوامل بوی بد دهان آشنا شوید و برای رفع آنها اقدام نمایید.

دلایل ایجاد بوی بد دهان

1) بیماری های دهان و دندان

در بیماری های لثه مثل پریودنتیت و ژنژیویت، در اثر خونریزی های خفیف و مکرر و وجود بافت نکروتیک و تجمع میکروبی، لثه محیط رشد مناسبی برای ایجاد بویی متعفن می شود. بوی بد که در این دو مورد التهاب لثه ایجاد می شود، جزو ناخوشایندترین موارد بوده که برای رفع آن، باید بیماری لثه درمان شود.

2) بار گرفتگی زبان یا Tongue Coating

طولانی شدن پرزهای رشته ای زبان نیز می تواند موجب تسهیل رشد باکتری های موضعی دهان شود و باعث بوی بد دهان گردد. این حالت ممکن است به صورت ایدیوپاتیک (علت های ناشناخته) یا در اثر استفاده از آنتی بیوتیک ها، مصرف الکل، دهیدراسیون (کم آبی) یا بیماری های سیستمیک رخ دهد.

بنابراین از آنجایی که زبان و پرزهای روی آن منطقه مناسبی برای رشد باکتری ها است، برای کم شدن بوی دهان سطح زبان را هم مسواک بزنید. علاوه بر مسواک به کمک نوار لاستیکی مخصوص (Tongue Cleaner) می توانید سطح زبان را تمیز کنید. تمیز کردن سطح زبان نقش مهمی در کاهش بوی بد دهان دارد.

3) عدم رعایت کامل بهداشت دهان و دندان

عدم رعایت کامل بهداشت دهان و دندان می تواند باعث ایجاد بوی بد گردد. باکتری های فلور طبیعی دهان به ویژه گرم منفی ها قادر به تولید ترکیبات فرار سولفور (VSC) هستند که بوی بد ایجاد می کنند. عدم رعایت بهداشت دهان بخصوص در عقب مانده های ذهنی، معلولین و بیماران شدیداً ناخوش، عامل مهمی در ایجاد هالیتوز است.

بنابراین علاوه بر رعایت بهداشت کامل دهان به کمک مسواک و نخ دندان؛ دندان های مصنوعی لق، جرم گرفته، ترک خورده و رنگ گرفته باید تعویض شوند، پوسیدگی دندان ها، پُر کردگی های نامناسب دندانی یا سایر علل دندانی باید بطور مناسب درمان شوند. پلاک های دندانی و جرم که روی ریشه و تاج دندان ها تجمع می یابند و بخصوص اگر همراه با پریودنتیت باشند می توانند باعث هالیتوز شوند. جرم ها به علت وجود باکتری در آنها عمده ترین علت بوی دهان هستند، لذا سالی یک مرتبه جرم گیری را در برنامه بهداشتی خود قرار دهید.

4) خشکی دهان

خشکی دهان باعث باقی ماندن سلول های مرده روی سطح زبان و لثه ها می شود. تجزیه سلول های مرده سبب ایجاد بوی بد می گردد. در خشکی دهان در اثر پرتودهی به سر و گردن، تب، کاهش مصرف آب، تنفس با دهان، برخی بیماری های پاروتید مثل اوریون یا آبسه پاروتید یا مصرف داروهایی چون مدرها (ادرار آور)، آنتی کولینرژیک ها، آنتی هیستامین ها، ضد افسردگی سه حلقه ای و داروهای ضد پُر فشاری خون می تواند دیده شود.

هالیتوز ناشی از خشکی دهان به هر علت که باشد با مرطوب کردن دهان بهبود می یابد. این کار می تواند به کمک جرعه های مکرر آب، جویدن آدامس های بدون قند، ترکیبات حاوی کربوکسی متیل سلولز یا داروهای محرک ترشح بزاق مثل بتانکول یا پیلوکارپین انجام شود. همچنین کمبود ویتامین هایی مانند A یا B12 و کمبود موادی چون آهن یا روی ممکن است باعث خشکی مخاط دهان شوند.

5) بیماری ها

عفونت های ریوی، بیماری های کلیوی، نارسایی کبدی، دیابت کنترل نشده و ریفلاکس یا برگشت اسید معده به مری (ترش کردن معده) همه این بیماری ها می توانند در پیدایش عارضه بوی بد دهان موثر باشند و باید تشخیص داده و درمان شوند.

توجه داشته باشید بوی شیرینی و میوه (بوی سیب گندیده یا بوی استون) در کتواسیدوز دیابتی یک مثال کلاسیک است. چنین بویی به علت افزایش غلظت مواد کتونی در خون افراد دیابتی و دفع آنها از ریه به وجود می آید.

در بیماری های کلیوی مثل اورمی بوی آمونیاکی ادرار گونه یا ماهی مانند حس می شود که احتمالاً به علت تجمع دی متیل آمین و تری متیل آمین در بدن است.

در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی بوهایی مثل بوی ماهی، موش یا شبیه خون در حال تخریب و کپک استشمام می شود. احتمالاً تجمع مرکاپتان، اسیدهای الفاتیک، اتادی ال و دی متیل سولفید در ایجاد آن نقش دارد.

در بیماران دچار آبسه ریوی بوی تعفن استشمام می شود. چندین بیماری متابولیک ارثی که دارای آنومالی هایی آنزیمی یا نقص در سیستم انتقال می باشند، می توانند باعث هالیتوز شوند. تری متیل آمینو اسیدوری از این قبیل است.

6) وضعیت دهان، بینی و گلو

در صورتی که عفونت سینوس ها از طریق مجرای بینی به گلو راه یابد، تنفس را بد بو می کند. اگر تنفس کودکی بد بو شود، ممکن است شئی کوچکی را در سوراخ بینی خود فرو کرده باشد در افراد عقب مانده ذهنی نیز این اتفاق می افتد. برونشیت و عفونت های مجاری تنفسی (حلق، بینی، لوزه ها) نیز از سایر عوامل موثر در ایجاد این عارضه به شمار می روند که باید تشخیص داده و درمان شوند.

7) استعمال دخانیات

سیگار کشیدن، دهان را خشک و تنفس را بد بو می کند و در بلندمدت انواع بیماری های دهان و دندان را ایجاد خواهد کرد.

8) نفس صبحگاهی

دهان سرتاسر روز بوسیله بزاق شستشو می شود. هنگام خواب جریان بزاق کم شده و PH آن به حدود 7 می رسد و آنزیم ها تخریب می شوند که خود باعث بودار شدن بزاق می گردد. از سوی دیگر ذرات غذا و اپیتلیوم جدا شده، محیطی مناسب برای تغییر فلور دهان است. با تشدید رشد باکتری ها و تخریب این مواد نفس ناخوشایند صبحگاهی پدید می آید.

پس از برخاستن از خواب با خوردن، نوشیدن و صحبت کردن جریان بزاق تحریک شده مواد را شسته و نفس صبحگاهی بطور طبیعی بر طرف می گردد. مسواک زدن ساده، بخصوص اگر همراه با مسواک زدن سطح زبان باشد، برای نفس صبحگاهی کافی است. شستشوی دهان با یک محلول دهانشویه آنتی سپتیک نیز مفید می باشد.

نکته: بوی بد دهان اگر بعد از بیدار شدن از خواب شَدید باشد و بعد از غذا خوردن کم شود، به احتمال زیاد به علت زخم های دهانی یا پوسیدگی دندان ها و یا در اثر التهاب و چرکی بودن گلو و لثه ها می باشد.

9) گرسنگی

دهان افرادی که به عللی چون رژیم غذایی یا روزه داری یک یا چند وعده غذایی را نخورده اند، بوی ناخوشایندی می دهد. برخی معتقدند این امر به علت بازدم ریوی محصولات فرار متابولیسم چربی ها و پروتئین های بدن است. کاهش بزاق و خشکی دهان نیز قطعاً نقش مهمی دارد. نفس گرسنگی پس از خوردن غذا یا حتی آب کشیدن دهان بر طرف می شود. در هنگام روزه داری، مسواک زدن زبان نقش مهمی در کاهش بوی دهان دارد.

10) قاعدگی

در بعضی خانم ها در زمان قاعدگی بوی خاصی از دهان شان استشمام می شود. احتمالاً روز قبل از شروع قاعدگی، قابل استشمام است و گفته شده در زنان با قاعدگی دردناک بیشتر رخ می دهد.

11) غذا

سیر شناخته شده ترین غذا در این ارتباط است. دیده شده که دادن سیر از راه فیستول های دستگاه گوارش و حتی مالیدن آن به پاهای فرد می تواند منجر به بوی سیر در دهان وی شود. پیاز، ماهی، غذاهای ادویه دار، رژیم های پُر چربی، نوشابه های الکی، رنگ های غذایی و مقادیر زیاد قهوه از سایر مواردی هستند که باعث بوی مخصوص به خود می شوند.

12) داروها

دی متیل سولفوکسید، آمیل نیتریت، پارالدئید، ایزوسورباید دی نیترات و برخی ویتامین ها مثل ویتامین B6 از داروهایی هستند که می توانند باعث هالیتوز شوند. این امر احتمالاً به علت دفع قسمتی از دارو از طریق ریه است. گزارشاتی وجود دارد که استفاده نادرست از تتراسایکلین باعث زبان سیاه مودار و هالیتوز شده که با قطع دارو، هر دو برطرف گشته است.

13) وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری

این میکروب متحرک است و تولید کننده قوی اوره آز می باشد. ارتباط قوی بین بودن هالیتوز و هلیکوباکتر پیلوری و از بین رفتن این عارضه با ریشه کن شدن هلیکوباکتر پیلوری وجود دارد.

هلیکوباکتر پیلوری را عامل بسیاری از بیماری های گوارشی از جمله زخم های دوازدهه و معده می دانند و رژیم های دارو درمانی مختلف در از بین بردن عفونت هلیکوباکتر پیلوری پیشنهاد می شود. اگر میکروب هلیکوباکتر پیلوری به عنوان عامل بد بویی دهان باشد، برای تشخیص از بررسی بافت شناسی نمونه رنگ آمیزی شده، کشت، تست اوره آز، آزمون RUT و یا بررسی سرم شناسی می توان استفاده کرد.

14) عدم تجزیه لاکتوز

گروهی از افراد به علت نداشتن آنزیم لاکتاز، قند شیر یا لاکتوز را تحمل نمی کنند و به علت کمبود لاکتاز، لاکتوز شیر تجزیه نمی شود و وارد روده بزرگ شده که توسط باکتری ها تجزیه و به صورت اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه در می آیند که ایجاد بوی بد می کنند و می توانند از طریق خون به شش ها رسیده و بوی بد در بازدم استشمام شود.

پیشگیری و درمان بوی بد دهان

برای معاینه دوره ای و نظافت حرفه ای دهان و دندان ها، دست کم سالی یکبار به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک می تواند به درمان بوی بدی که به دلیل عواملی مانند عفونت لثه ها در دهان ایجاد شده، کمک کند. همچنین روش های زیر نیز به شما کمک خواهند کرد:

1. استفاده از دهان شویه ها معمولاً تاثیر چندانی در حل مشکل بوی دهان ندارد و فقط به صورت گذرا است. بنابراین باید علت اصلی بو تشخیص داده شده و در رفع آن اقدام کرد. طفره رفتن از بررسی بیماری و اکتفا کردن به توصیه استفاده از دهان شویه فقط تشخیص را عقب می اندازد.
2. در طب سنتی عقیده دارند که مصرف منظم ماست و خوردن انجیر و جعفری تازه در کاهش بوی دهان موثر است.
3. استفاده از مسهل ها در درمان هالیتوز نقشی ندارند و نباید تحت فشار و توصیه بیمارانی که معتقدند یبوست سبب بوی بد دهان آنان شده، مصرف شود.
4. اگر دهان تان خشک می شود، آب بنوشید یا از آبنبات های نعنایی بدون شکر بمکید.
5. حداقل روزی دو بار دندان ها، لثه ها و زبان خود را مسواک بزنید. اطمینان حاصل کنید که سطح تمام دندان های خود را به خوبی مسواک زده و تمیز کرده اید.
6. حداقل یکبار در طول روز از نخ دندان استفاده کنید.
7. اگر از دندان مصنوعی استفاده می کنید، دندان ها را هنگام خواب از دهان خارج کرده، مسواک زده و سپس در محلول ضدعفونی کننده قرار دهید.
8. اتصالات ارتودنسی خود را با دقت و طبق دستور دندانپزشک تمیز کنید.

برای کاهش بوی دهان توصیه می شود از میوه های تازه استفاده کنید. سیگار را ترک کنید. از خوردن غذاها با ادویه زیاد و غذای گوشتی، غذاهای معطر شده با سیر و پیاز و از افراط در مصرف مواد چربی دار بخصوص کره و روغن های مختلف اجتناب شود. به علاوه نوشیدن آب زیاد در کاهش بوی بد دهان تاثیر بسزایی دارد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «علت هالیتوز یا بوی بد دهان چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب آنچه باید از سلامت دهان و دندان بدانید، نوشته ی دکتر علی اکبر فروتنی از انتشارات شایان نمودار، منتشر شده در بهار 1391 با شابک 2-083-237-964-978 و مقاله WebMD به عنوان منابع اصلی مورد استفاده قرار گرفته اند.