دستگاه ضربان ساز قلب یا پیس میکر چیست و چگونه کار می کند؟
احتمالاً اسم باتری قلب به گوش تان خورده، اما چقدر در مورد این باتری می دانید؟ آمارهای جهانی می گویند که بیش از 3 میلیون نفر در جهان از دستگاه ضربان ساز قلب یا پیس میکر (Pacemaker) یا همان باتری قلبی استفاده می کنند. این دستگاه ها علاوه بر افزایش طول عمر، کیفیت زندگی بیماران را هم بهبود می بخشند. به کمک پیس میکر بیشتر بیماران می توانند به زندگی عادی خود بازگردند، کار خود را از سر بگیرند و حتی به تفریحات و ورزش خود ادامه دهند.
در این مقاله شما می توانید با نحوه کارکرد و سوالات متداول مربوط به پیس میکر آشنا شوید.
ضربان به جای قلب شما
پیس میکر عمل ضربان سازی قلب را انجام می دهد. در حالت طبیعی یک گره سینوسی دهلیزی در قلب انسان وجود دارد که ضربان و امواج الکتریکی داخل قلب را تولید می کند. قلب در حالت طبیعی در هر دقیقه حدود 60 تا 100 ضربان دارد. اگر گره سینوسی اختلال پیدا کند یا در مسیر امواج الکتریکی داخل قلب اختلال به وجود بیاید برای جبران این اختلالات می توان از دستگاه ضربان ساز استفاده کرد. این دستگاه به عنوان یک ناظر به قلب نگاه می کند و زمانی که قلب دیگر ضربانی نداشته باشد یا دچار اختلال شود به جای قلب شروع به زدن می کند. در استفاده از این دستگاه محدودیت سن و سال وجود ندارد.
جاگذاری
شاید فکر کنید جاگذاری پیس میکر عملی سخت و خطرناک است، اما در واقع این گونه نیست. دستگاه ضربان ساز قلب حدوداً اندازه یک ساعت مچی مردانه است و پایین استخوان ترقوه زیر پوست کاشته می شود و لیدهایش از طریق وریدها وارد قلب می شوند. کاشت آن زیر پوست با بی حسی موضعی انجام می شود و بعد از آن روی پوست بخیه زده می شود. برش آن تنها در حد چند سانتیمتر است و چون با بی حسی انجام می شود و بعد از کاشت هم داروی مُسکن تجویز می شود، بیمار درد زیادی حس نخواهد کرد. لازم به ذکر است که دستگاه بعد از کاشت از زیر پوست به صورت یک برجستگی دیده می شود اما بیمار الکتریسیته و ضربان ایجاد شده توسط دستگاه را حس نخواهد کرد.
چند سال باقی می مانند؟
دو نوع دستگاه ضربان ساز موقتی وجود دارد که ژنراتورشان در خارج از بدن قرار می گیرد. این نوع دستگاه ها معمولاً داخل بیمارستان استفاده می شوند و مریض نمی تواند با آنها به خانه بازگردد. یک نوع از آنها شامل دو صفحه است که یکی روی سینه و یکی روی کمر بیمار گذاشته می شود و بعد به دستگاه شوک وصل می شود و ضربان قلب را تنظیم می کند.
ضربان سازهای تک لیدی نوع دیگری از این دستگاه ها هستند که با استفاده از آنها می توان از طریق وریدها وارد قلب شد. این دستگاه ها را نمی توان برای استفاده طولانی مدت بکار گرفت و کاربردش برای آن است که مریض بتواند برای ضربان ساز دائمی آماده شود یا اینکه دچار یک مشکل موقتی باشد. برای مثال اختلال گره سینوسی بطنی اش بر اثر مصرف یک دارو باشد و مجبور شود تا مدتی که اثر دارو از بدنش خارج شود از دستگاه ضربان ساز موقت استفاده کند.
انواع پیس میکر
باتری قلب انواع مختلفی دارد. یکی از آنها دستگاه ضربان ساز است که در صورت وجود بلوک قلبی و پایین بودن ضربان قلب در بدن بیمار کاشته می شود تا به محض اینکه تپش قلب متوقف شد شروع به ضربان کند. فرم دیگر باتری های قلبی ICD نام دارد. این دستگاه به عنوان یک ناظر برای نامنظمی های ضربان (آریتمی های خطرناک) بکار می رود. برای مثال ضربان قلب برخی افراد به دلیل بیماری های خاصی ممکن است ناگهان بالا برود و احتمال سکته قلبی وجود داشته باشد. پزشک می تواند به آن دستگاه برنامه بدهد که برای مثال اگر ضربان قلب از این تعداد بالاتر رفت، دستگاه به بیمار شوک دهد.
بیمار این شوک را کاملاً احساس می کند و باید به پزشک مراجعه کند تا دستگاه آنالیز شود و مشخص شود که آیا شوک به دلیل ضربان نامنظم خطرناک داده شده یا اینکه اختلال دستگاه موجب این شوک شده است. شوک ایجاد شده توسط دستگاه ممکن است ضربان قلب را برگرداند و حتی طبیعی کند. پزشک با بررسی وضعیت بیمار می تواند با تجویز دارو آریتمی او را کنترل کند تا دیگر دستگاه به صورت مکرر به بیمار شوک ندهد و بیمار اذیت نشود. داخل دستگاه ICD یک ضربان ساز نیز وجود دارد یعنی اگر ضربان پایین هم بیاید آن را تنظیم می کند.
باتری تمام می شود؟
طول عمر باتری دستگاه های ضربان ساز با توجه به مدت زمان لازم برای درمان بیمار می تواند متفاوت باشد. برای مثال اختلال ضربان در برخی افراد دائمی نیست یعنی فقط بعضی مواقع این اختلال به وجود می آید. بنابراین در این فرد باتری دستگاه فقط در مواقع لازم شروع به کار می کند. برخی افراد نیز دچار اختلال دائمی ضربان قلب هستند و باتری دستگاه مرتب ضربان ایجاد می کند. به همین دلیل عمر باتری در افراد مختلف، متفاوت است و ممکن است برای یک نفر 5 سال و برای دیگری 10 سال کار کند.
زمانی که باتری تمام می شود پزشک ژنراتور دستگاه را تعویض می کند. در واقع بیمار باید در فواصل مشخصی مراجعه پزشکی داشته باشد تا دستگاه آنالیز شود. بنابراین زمانی که پزشک متوجه شود باتری رو به اتمام است ژنراتورش را عوض می کند. تعویض ژنراتور نسبت به کاشت اولیه دستگاه بسیار راحت تر است زیرا دیگر نیازی به کارگذاری مجدد لید و سیم وجود ندارد و فقط باتری عوض می شود.
سکسکه را جدی بگیرید.
در بیمارانی که وابسته به دستگاه ضربان ساز هستند ایراد یا خراب شدن دستگاه می تواند بسیار خطرناک باشد و حتی می تواند همان لحظه باعث ایست قلبی شود. اما برخی افراد وابسته به ضربان ساز نیستند یعنی بیشتر مواقع قلب خودشان طبیعی می زند و تنها گاهی اختلال پیدا می کند. در مورد این افراد خرابی دستگاه مشکل خاصی ایجاد نمی کند و زمان کافی برای مراجعه به پزشک را دارند.
اگر فردی که از دستگاه ضربان ساز استفاده می کند احساس کند ضربان قلبش خیلی بالا رفته یا خیلی پایین آمده است، سرگیجه دارد، چشمانش سیاهی می رود، تنگی نفس دارد یا مرتب سکسکه می کند یا اگر محل کاشت دستگاه عفونت کرده و قرمزی و تورم دارد حتماً باید به پزشک مراجعه کند.
تداخل اثرات
امروزه بیشتر وسائل الکتریکی جدید طوری برنامه ریزی شده اند که روی ضربان سازها تاثیر زیادی نگذارند. برای مثال تجهیزات دندانپزشکی روی دستگاه ضربان ساز قلب تاثیر منفی نمی گذارند. اما با این حال هر زمان که بیمار به دستگاهی نزدیک شد و احساس ناخوشایندی به او دست داد و حالت سبکی سر پیدا کرد توصیه می شود از آن فاصله بگیرد.
قرار گرفتن در دستگاه MRI نیز به هیچ وجه برای این افراد توصیه نمی شود، اما سی تی اسکن و رادیوگرافی مشکلی ایجاد نخواهد کرد. عبور از دستگاه های امنیتی فرودگاه ها و فروشگاه ها نیز برای این افراد توصیه نمی شود. به این بیماران معمولاً کارت شناسایی دستگاه ضربان ساز قلب داده می شود که با نشان دادن آن در فرودگاه به جای عبور از سیستم ایمنی، بازرسی بدنی می شوند. اگر مجبور باشند از این مکان ها عبور کنند توصیه می شود خیلی سریع اینکار را انجام دهند تا عملکرد ضربان ساز دچار اختلال نشود.
مایکروویو، کنترل تلویزیون و وسائل برقی خانه نیز اثر خیلی شناخته شده ای روی پیس میکر ندارند. اما با وجود این باز هم توصیه می شود اگر فرد دچار حس ناخوشایندی شد از آنها دوری کند.
برخی افراد معتقدند استفاده از مترو نیز ممکن است در ضربان ساز اختلال ایجاد کند اما اثر آن خیلی شناخته شده نیست و نمی توان به این بیماران توصیه کرد که از مترو استفاده نکنند. همچنین این بیماران می توانند از موبایل نیز استفاده کنند اما توصیه می شود موبایل را در جیبی قرار دهند و با دستی بگیرند که در طرف مقابل دستگاه ضربان ساز قرار دارد.
سلامتی شما آرزوی ما است.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «دستگاه ضربان ساز قلب یا پیس میکر چیست و چگونه کار می کند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مصاحبه با دکتر آتوسا مصطفوی – متخصص قلب و عروق – توسط ستاره محمد، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
