مخترع لرزه‌نگار کیست؟

زلزله معمولاً در مناطقی از جهان که به مناطق زلزله‌خیز معروف هستند، رخ می‌دهد. دو خط کمربندی زلزله‌خیز بزرگ جهان عبارتند از اطراف اقیانوس کبیر (اقیانوس آرام) و خط کمربندی که از آسیای جنوب شرقی شروع شده، به سوی دریای مدیترانه ادامه می‌یابد و کشورهای افغانستان، ایران و ترکیه را در بر می‌گیرد. امروزه از دستگاه‌های مجهزی به نام لرزه‌نگار برای تعیین بزرگی زلزله استفاده می‌شود.

اولین دستگاه ثبت زلزله در سال 132 میلادی بوسیله یک چینی به نام چانگ هِنگ (Zhang Heng) ساخته شد. این دستگاه از چند گوی و ظرفی شبیه گلدان تشکیل شده بود. گوی‌ها در لبه دهانه ظرف به گونه‌ای قرار می‌گرفتند که وقتی زمین در اثر زلزله می‌لرزید، یکی از گوی‌ها به درون یک ظرف فلزی می‌افتد و صدای شدیدی ایجاد می‌کرد. جهت (سمت) وقوع زلزله با توجه به اینکه کدام گوی داخل ظرف می‌افتد، مشخص می‌شد.

در طول یکصد سال گذشته پیشرفت‌های بسیاری در ساخت دستگاه‌های ثبت زلزله که لرزه‌نگار نام دارند، حاصل شده است. لرزه‌نگارها اطلاعاتی در مورد حرکات پوسته زمین در اختیار ما قرار می‌دهند. امروزه تمامی کشورها برای ثبت دائمی حرکات زمین از لرزه‌نگار استفاده می‌کنند.

لرزه‌نگار دارای یک وزنه ثابت است که از یکسو به یک فنر و از سوی دیگر به یک قلم ثابت متصل است. قلم روی یک استوانه دوار قرار دارد. زمانی که زلزله رخ می‌دهد، چهارچوب وسیله و استوانه شروع به حرکت می‌کند. به این ترتیب قلم علامت‌هایی به صورت زیگزاگ روی استوانه ثبت می‌کند. این خطوط زیگزاگ، شدت و محل زمین لرزه را تعیین می‌کنند. در اکثر ایستگاه‌های ثبت زلزله دو یا سه لرزه‌نگار وجود دارد. به کمک این لرزه‌نگارها حرکات عمودی و افقی ناشی از زلزله اندازه‌گیری و مرکز وقوع آن مشخص می‌شود.

اگر به اطلاعات بیشتری در زمینه نحوه کار زلزله‌سنج‌ها نیاز دارید، شما می‌توانید مطلب اختصاصی «چگونه زلزله سنج، زلزله را اندازه گیری می کند؟» را مطالعه کنید.

بزرگی زلزله‌ها را به کمکی مقیاسی به نام ریشتر اندازه گیری می‌کنند. این مقیاس بوسیله زلزله‌شناس آمریکایی چارلز فرانسیس ریشتر ابداع شد. ریشتر، مقدار انرژی رها شده ناشی از زلزله را مشخص می‌کند.

منابع

1. کتاب چرا، چطور، چگونه؟ نوشته دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال. ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز. موسسه نشر و تحقیقات ذکر. تیر 1393.