نشانه های وسواس چیست؟

• باید لیوان را در جای دقیق و خاصی از میز بگذارید؟
• وقتی از خانه بیرون می روید دائم ذهن تان مشغول این است که در را بستید یا نه؟
• بخشی از زمان خود را در طول روز به شستشوی دست هایتان اختصاص می دهید اما باز هم احساس می کنید تمیز نیستند؟
• اگر کتاب هایتان اندکی جابجا شوند و در یک خط نباشند عصبی می شوید؟

احتمالاً به وسواس مبتلا هستید و باید هرچه زودتر فکری به حال آن بکنید. وسواس مشکلی است که اگر آن را کوچک بدانید و درمان را پشت گوش بیندازید، کم کم تمام زندگی و وقت تان را به خود اختصاص خواهد داد. آن وقت است که می بینید جزء فکر کردن به ریزه کاری ها و دقت در این مسائل کار دیگری نمی توانید انجام دهید. این موضوع می تواند زندگی خانوادگی و ارتباط شما با همسرتان را هم تحت تاثیر قرار دهد.

در این مقاله شما می توانید با نشانه های وسواس آشنا شوید و راهکارهایی برای آن بیابید.

وسواس را بشناسید.

وسواس هر نوع فکری است که به شکل خودکار آغاز می شود و فرد هرچه سعی می کند آن را از بین ببرد، نمی تواند. به این معنا که این افکار با رفتارهای مزاحم ناخواسته سراغ فرد می آیند و بطور مداوم تکرار می شوند. در حقیقت وسواس یک اختلال روانی است که به دو صورت فکری و عملی وجود دارد.

در نوع فکری وسواس، افکار ناخوشایند و تکرار شونده ای مرتباً ذهن را مورد تهاجم قرار می دهد و فرد نمی تواند این افکار را از ذهن خارج کند. افکار وسواسی، دغدغه های آزاردهنده ای هستند که فرد برای کاهش جلوگیری از آنها ناچار است رفتارهای خاص و تکراری انجام دهد تا به آسودگی برسد. اگر این افکار مزاحم و ناخواسته منجر به رفتار شوند، وسواس عملی خود را نشان می دهد. در مورد وسواس های عملی نوعی اجبار در انجام کارهایی وجود دارد که خود فرد هم می داند بی معنا است اما احساس می کند برای انجام آن تحت فشار قرار دارد.

وسواس فکری

وسواس های فکری دو بخش مجزا دارند که در پی هم تکرار می شوند. قسمت اول شامل افکار، امیال یا تصورات عود کننده و مداوم که به صورت مزاحم و ناخواسته تجربه می شوند و در اغلب افراد، اضطراب یا ناراحتی محسوس ایجاد می کند. در ادامه فرد سعی می کند این افکار، امیال یا تصورات را نادیده بگیرد یا متوقف کند، یا آنها را با افکار یا اعمال دیگر بی اثر کند اما از پس مقابله با آن بر نمی آید.

وسواس عملی

وسواس های عملی به شکل رفتارهای تکراری مثل شستشو، منظم کردن، وارسی کردن، به ترتیب چیدن و قرینه قرار دادن وسائل و… یا اعمال ذهنی مثل درگیری مداوم با قوانین و برنامه ها، نگرانی درباره مسائل اخلاقی یا جنسی، شک و تردید بیش از حد درباره تصمیم ها، دعا کردن افراطی، شمردن، تکرار کردن بی صدای کلمات و… خود را نشان می دهد. فرد احساس می کند در پاسخ به وسواس فکری یا طبق مقرراتی که باید با قاطعیت اجرا شوند، مجبور به انجام دادن این رفتارها است. هدف این رفتارها یا اعمال ذهنی، پیشگیری یا کاهش دادن اضطراب یا ناراحتی یا جلوگیری از رویداد یا موقعیت ترسناک است.

علت این افکار چیست؟

در مباحث آکادمیک روانشناسی، وسواس را جزء اختلالات اضطرابی طبقه بندی می کردند اما در بررسی های جدید، این اختلالات را در طبقه جداگانه در نظر می گیرند. علت وسواس را به عوامل مختلفی مثل عوامل بیولوژیکی (نقص ها یا آسیب های نواحی خاصی از مغز)، علل ژنتیکی (افرادی که در خانواده خود سابقه وسواس دارند، بیش از دیگران در معرض این بیماری قرار دارند)، عوامل روانی (مهم ترین علت روانی آن اضطراب است اما عوامل دیگر مثل مسئولیت اغراق آمیز، سرکوب افکار و…) و عوامل محیطی (سیستم تربیتی و سبک فرزندپروری خانواده) ربط می دهند. با این حال تاکنون علت واحدی برای این مشکل پیدا نشده و برای بررسی علل این مشکل، همه این عوامل بررسی می شود.

کدام رفتار، وسواس محسوب می شود؟

موضوعی که وجود دارد این است که افراد زیادی ممکن است نسبت به شستشو، نظم، وارسی و… حساس باشند یا همه انسان ها دعا می کنند و این یک کار پسندیده است، اما بین این رفتارها در افراد عادی و افراد وسواسی تفاوت هایی وجود دارد. نمی توان همه این قبیل رفتارها را به وسواس نسبت داد و مثلاً همه افرادی که به تمیزی اهمیت می دهند را وسواسی دانست. نکته مهم این است که این رفتارها یا اعمال ذهنی در افراد وسواسی منجر به نوعی فشار روانی، اضطراب و احساس اجبار می شود و فرد در برابر آن قادر به مقاومت نیست. کسی که بطور روزانه دعا می کند یا وسائل خانه را مرتب می کند، احساس فشار یا اجبار ندارد اما فرد وسواسی احساس می کند که حتماً باید دائم در حال این کارها باشد.

شدت رفتار هم در تشخیص وسواس مهم است. به عنوان مثال موضوعی مثل پاکیزگی مسئله ای است که همه افراد برای آن وقت اختصاص می دهند، اما کسی که فکر می کند بارها باید شستشو انجام دهد، به وسواس مبتلا است. بنابراین نکته مهم در وسواس این است که شخص به شکل افراطی رفتار می کند. تکرار این رفتار یا افکار، آن را به وسواس تبدیل می کند. به علاوه این رفتارها با اضطراب و استرس همراه است.

موضوع مهم دیگر این است که افراد وسواسی برای اینکه از اضطراب خود بکاهند سعی می کنند از وقوع حوادث پیشگیری کنند؛ مثلاً دائم فکر می کنند که گاز را خاموش کرده اند یا نه؟ نکند حین یک مراسم، حرکت غیر عقلانی از آنان سر بزند، نکند یکی از عزیزان خود را از دست بدهند، نکند دچار بیماری شوند و… اما این اشتغال فکری و رفتارها با آنچه قرار است از آن پیشگیری شود ارتباط واقع بینانه ای ندارند. مثلاً اشتغال ذهنی هیچ کسی نمی تواند جلوی مرگ یا بیماری را بگیرد یا اگر ترتیب قرار گرفتن وسائل روی میز تغییر کند، دنیا به هم نمی ریزد. به علاوه افراد وسواسی معمولاً آگاهی دارند که این افکار و اعمال بیهوده هستند اما توانایی مقابله با آن را ندارند.

چطور درمان می شود؟

از آنجا که وسواس در طول زمان به وجود می آید و روند تدریجی دارد، یک بیماری نسبتاً مقاوم است و سخت درمان می شود. اما درمان های مفیدی برای این مشکل وجود دارد که متناسب با شرایط بیمار می توان از آنها استفاده کرد. طیف وسیعی از درمان های دارویی تا انواع تکنیک های روان درمانی برای درمان وسواس استفاده می شود. تکنیک های رفتار درمانی، شناخت درمانی، غرقه سازی و… وجود دارند که به فراخور شرایط بیمار می توان آنها را بکار گرفت. با این حال اولین گام درمان، خواست و اراده خود فرد است. بسیار می بینیم افرادی را که به اصرار دیگران برای درمان اقدام می کنند اما اراده کافی برای پیگیری درمان ندارند. همین موضوع موجب می شود درمان را رها کرده و نتیجه مطلوب نگیرند. برای درمان موفقیت آمیز وسواس با تکنیک های روان درمانی، حداقل 15 جلسه مراجعه به روانشناس نیاز است.

یکی از روش های درمان وسواس، درمان رفتار شناختی است. در این درمان فرد راهبردهایی مانند تمرین های آرام سازی و شیوه های تفکر را که باعث کاهش اضطراب می شوند، یاد خواهد گرفت. همچنین در این نوع درمان می آموزد که اگر به جای اجتناب از افکار با آنها مواجه شود، موفق می گردد آنها را از خود براند. درمانگر به فرد کمک می کند با چیزهایی که بیشتر از همه از آنها می ترسد، بتدریج روبرو شود تا بالاخره زمانی فرا برسد که بتواند ترس را بدون انجام رفتارهای وسواسی مهار کند.

چه زمانی باید از دارو استفاده کرد؟

انتخاب روش درمان وسواس به شدت بیماری، مدت آن، آثار و عواقبی که به بار آورده، سن و شرایط فرد و… بستگی دارد. ممکن است یک نفر با چند جلسه روان درمانی موفق شود اما یک نفر نیاز به بستری داشته باشد. کسی که وسواس شَدید داشته باشد تا آنجا که آسیب های جدی برایش به وجود آمده باشد، نیازمند دریافت دارو و یا در موارد بسیار شَدید، نیازمند بستری است. مثلاً در مواردی که فرد به وسواس کندن مو یا پوست یا وسواس شَدید شستشو دچار است و آسیب های جدی به خود وارد کرده، حتماً نیاز به ارجاع به روانپزشک و دریافت دارو وجود دارد.

افراد وسواسی در کنار درمان های حرفه ای بهتر است در زندگی روزمره هم دست بکار شوند و این موارد را به یاد داشته باشند:

• به علایق خود بپردازند چرا که اعمال وسواسی زمانی بیشتر بروز می کند که فرد زمان های زیادی بیکار است. بنابراین باید زمان های بیکاری خود را با فعالیت هایی که ذهن شان را درگیر می کند، پُر کنند.
• از تنهایی دوری کنند و با دوستان و اطرافیان بیشتر در ارتباط باشند.
• به درمان ایمان داشته باشند و بدانند که می توانند وسواس را دور بریزند.

فقط کافی است که بخواهید. اراده خود را تقویت کنید و حتی اگر بارها در درمان وسواس شکست خورده اید ناامید نشوید و دوباره شروع کنید.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «نشانه های وسواس چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مصاحبه با دکتر شهرام وزیری – روانشناس – توسط سارا میرشجاعی از مجله سیب سبز، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.