منظور از روان کاری چیست؟
روان کاری یا روغن کاری عبارت است از استفاده از مواد لغزنده بین سطوحی که با هم درگیر هستند، طوری که این سطوح راحت‌تر روی هم حرکت کنند و اصطکاک بین آنها کاهش یابد. اگر روان کاری انجام نگیرد، سطوح با هم به سختی درگیری پیدا می‌کنند و خیلی زود ساییده می‌شوند و عمر ماشین یا موتور کاهش می‌یابد.
روان کاری یکی از مهم‌ترین روش‌های صنعت و مهندسی جدید است. در موتور اتومبیل یا کامیون، روغن بطور مداوم روی تمام قطعات متحرک پمپ می‌شود تا از سایش و داغ شدن آنها جلوگیری کنند. هنگام به آب انداختن کشتی، مسیر سُرش را به گریس آغشته می‌کنند تا کشتی به راحتی پایین آید و به آب بیفتد. مهندسین، هنگام حفر چاه در زمین برای رسیدن به مخازن زیرزمینی، گل مایع را به داخل سوراخ می‌ریزند تا مته را روان کاری کند.
نقش ویسکوزیته در روان کاری
بیشتر روانسازها (موادی که برای روان کاری مورد استفاده قرار می‌گیرند) مایع هستند و از نفت خام بدست می‌آیند. تمام مایعات جاری می‌شوند، اما سرعت جاری شدن آنها متفاوت است. ویسکوزیته یا چسبندگی یک مایع، مقیاسی برای سرعت به جریان در آمدن آن است. آب ویسکوزیته پایینی دارد و به همین دلیل به راحتی جاری می‌شود. بعضی روغن‌ها ویسکوزیته یا چسبندگی بیشتری دارند و آهسته‌تر جریان می‌یابند. روانساز جامد نیز وجود دارد. گرافیت (موجود در مغز مداد)، ماده‌ای جامد است و می‌تواند نقش یک روانساز را داشته باشد. روانسازها به روش مصنوعی نیز ساخته می‌شوند.
اگر سطوح مختلف را زیر میکروسکوپ مشاهده کنیم، می‌بینیم که هیچ سطحی کاملاً صاف و تخت نیست و حتی فلزات صیقل خورده هم ناهمواری‌هایی دارند. وقتی دو سطح از روی هم عبور می‌کنند این برجستگی‌ها اصطکاک را به وجود می‌آورند. یک ماده روانساز، سطوح را کمی از هم جدا نگه می‌دارد تا به راحتی روی هم بلغزند.
بیشتر روانسازها با افزایش دما رقیق‌تر می شوند و روانسازهای رقیق نمی‌توانند به خوبی از قطعات متحرک محافظت کنند. بعضی موتورها نظیر موتور اتومبیل مسابقه‌ای به سیستمی برای خنک کردن روغن مجهز هستند تا دمای روغن پایین بماند و حداکثر حفاظت از موتور انجام گیرد. گرچه موتور بیشتر وسائل نقلیه یک سیستم خنک کننده مستقل دارد که با آب یا هوا کار می‌کند، اما سیستم روان کاری نیز می‌تواند در خنک شدن موتور موثر باشد.
روانسازهای طبیعی نیز وجود دارند. درون مفاصل بدن، نظیر زانو، مایعی به نام مایع مفصلی موجود است که برجستگی های غضروفی انتهای استخوان‌ها را روان کاری می‌کند و باعث می‌شود آنها به راحتی روی هم بلغزند.
منابع
- کتاب Kingfisher Science Encyclopedia. تالیف Catherine Headlam. ترجمه محمود سالک. نشر Kingfisher Books. سال 1991.
