خون چیست و درباره خون چه می دانیم؟

خون بافتی زنده متشکل از سلول هایی است که در مایع آب مانندی به نام پلاسما معلق است. 55 درصد گنجایش خون را پلاسما تشکیل می دهد، در حالی که عناصر سلولی از جمله گلبول های قرمز و سفید خون و پلاکت ها 45 درصد بقیه را می سازند.

حدود 7 درصد وزن بدن شخص متوسط را خون تشکیل می دهد. این مقدار به حدود 12 پینت (pint واحد اندازه گیری مایعات معادل 0.473 لیتر است) جریان خون در رگ های مردی متوسط و حدود 9 پینت جریان خون در رگ های خانم ها می باشد. خون شما از میان سرخرگ ها، سیاهرگ ها و مویرگ ها در حدود هفتاد هزار مایل (mile واحد طول برابر با 1609 متر است) گردش می کند.

خون، میلیون ها رمز دارد و ما ده ها رمز آن را کشف کرده ایم. با این حال، از اندک اطلاعات مسحور کننده ای که تاکنون بدست آورده ایم چه آموخته ایم؟ شما می توانید همین حالا اطلاعاتی درباره خون بدست آورید.

ترکیب خون

سه نوع اصلی سلول ها در خون معلق هستند:

1. اریتروسیت (Erythrocyte) یا سلول های قرمز خونی که به خون رنگ قرمز می دهند، چون حاوی هموگلوبین (Hemoglobin) می باشند. هموگلوبین پروتئینی است که وظیفه ی انتقال اکسیژن به بافت های بدن و سپس خارج کردن دی اکسید کربن و بازگرداندن آن به شش ها را بر عهده دارد تا شما بتوانید آن را با عمل بازدم بیرون دهید.
2. لوکوسیت ها (Leukocyte) یا سلول های سفید، بی رنگ و بزرگتر از سلول های قرمز هستند. انواع مختلف سلول های سفید، از بدن در برابر عفونت ها و بیماری محافظت می کنند. بعضی از آنها باکتری های متجاوز را احاطه و نابود می کنند، در حالی که سایرین به پیشرفت ایمنی بدن در برابر امراض بی شمار کمک می کنند.
3. پلاکت ها (Platelet) نیز به انعقاد خون هنگام خونریزی شخص کمک می کنند.

مدت ها اطلاعات بسیار کمی درباره خون خود داشتیم. اولین انتقال خونی که امتحان شد در اوایل قرن هفدهم توسط پزشکی انگلیسی به نام ویلیام هاروی (William Harvey) بود، اما اغلب نه تنها بیماران وی، بلکه بیماران سایر پزشکانی هم که این روش را امتحان کرده بودند، از بین رفتند یا به طرز وحشتناکی مریض شدند.

کشف گروه خون و عامل Rh

در سال 1900، روانشناس اتریشی کارل لندشتاینر (Karl Landsteiner) کشف کرد که بیش از یک گروه خونی وجود دارد. کشف لندشتاینر منجر به شناسایی چهار گروه خونی O – A – B – AB شد و معمای آن را حل کرد که چرا بعضی از انتقال خون های قبلی موفق، ولی اکثر آنها ناموفق بوده اند. به عبارتی انتقال گروه خون نادرست به بیمار منجر به انبوه شدن سلول های قرمز یک گروه بوسیله پلاسمای گروه خون دیگر می شود. بعدها لندشتاینر جایزه نوبل را برای کشف سیستم ABO کسب نمود.

حدود چهل سال پس از کشف گروه های خونی، دکتر لندشتاینر در دستاورد مهم دیگری مشارکت داشت که کشف عامل Rh توسط دانشمندان بود. این نام (Rh factor) را از آن جهت انتخاب کردند که اولین بار در میمون های رزوس (Rhesus) مشاهده شده بود. شاید جالب توجه باشد که بدانید چند نوع از پستانداران از جمله گوریل ها و شامپانزه ها، همه همان گروه خونی انسان ها را دارند. در حالی که به نظر نمی رسد هرگز از کینگ کونگ (King Kong) خون بگیرید، شاید خود را در حالتی بیابید که اهدا کننده خون به گوریلی بیمار باشید که گروه خونی نظیر شما دارد!

عامل Rh، همچون عواملی که گروه های O – A – B – AB را مشخص می کنند در سلول های قرمز خون پیدا می شوند. در حدود 85 درصد جمعیت جهان Rh مثبت و بقیه Rh منفی دارند. انتقال گروه خون با Rh مثبت به دریافت کننده Rh منفی، وقتی که دریافت کننده باردار باشد، احتمال خطر دارد.

بیماری کم خونی همولیز (Hemolytic anemia) یا Rh در نوزاد، نوعی کم خونی است که گاه در نوزادی پیشرفت می کند که مادرش Rh منفی خون و پدرش Rh مثبت دارد. این حالت فقط زمانی روی می دهد که مادر در طول مدت بارداری به عامل Rh یا انتقال خون حساسیت داشته باشد. ممکن است خون او پادتن هایی به وجود آورد که وارد جریان خون جنین شده و سلول های Rh مثبتی را که از پدر به ارث برده است نابود کنند. بارداری های انگشت شماری به مشکل جدی Rh ختم می شوند و این بیماری را می توان با انتقال خون به نوزاد پس از تولد یا رساندن سرم مخصوص (که مانع می شود تا خون پادتن هایی ضد عامل Rh بسازد) به مادر، مهار کرد.

سازگاری گروه های خونی با پادگن A یا پادگن B

مطلب مهمی که به لحاظ پزشکی باید درباره ی چهار گروه خونی به خاطر سپرد، این است که آنها حاوی پادگن A یا پادگن B یا هر دو هستند و یا چنین حالتی ندارند. حرف نشان دهنده گروه خون با محتوای پادگن ها (Antigen) – که یک ویژگی موروثی در گلبول های قرمز هر فرد است – مطابقت دارد.

1. گروه خون O، هیچ یک از پادگن های A یا B را در سلول های قرمز خونی ندارد و دارای هر دو پادتن (Antibody) ضد A و ضد B در سرم خون یا پلاسما است.
2. گروه خون A، دارای پادگن A در سلول های قرمز خونی و پادتن ضد B در پلاسما است.
3. گروه خون B، دارای پادگن B در سلول های قرمز خونی و پادتن ضد A در پلاسما است.
4. گروه خونی AB دارای هر دو پادگن A و B در سلول های قرمز خونی است و هیچ یک از پادتن های ضد A و ضد B را در پلاسما ندارد.

به این ترتیب گروه خون A را نمی توان به گروه خون B تزریق کرد و گروه خون B به گروه خون A تزریق نمی شود. گروه خون O نمی تواند از هیچ یک از سه گروه دیگر خون دریافت کند. هر چند قاعدتاً گروه خون O می تواند به هر گروه دیگری خون بدهد.

Donor = دهنده
Recipient = دریافت کننده

طبق قانون توارث مندل، ما گروه خون را به ارث می بریم. بنابراین امکان ندارد فردی با گروه خونی B از ازدواج گروه های خونی A و O یا شخصی با گروه خونی A از آمیزش دو نفر با گروه خون O متولد شود.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «خون چیست و درباره خون چه می دانیم؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب شخصیت گروه های خونی، نوشته ی توشیتاکا نومی و الکساندر بشر و ترجمه گیله گل بهروزان از انتشارات نقش و نگار، منتشر شده در 1393 با شابک 9-47-7002-964-978 به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.