گردباد چیست؟
علت اصلی ایجاد باد، اختلاف فشار در نقاط مختلف جوّ زمین است. هوا معمولاً از مناطق پُر فشار به سوی مناطق کم فشار حرکت می کند. هوای انباشته شده در مناطق پُر فشار، سنگین تر است و به همین دلیل به طرف مناطق کم فشار جریان می یابد. جریان هوا باعث ایجاد باد می شود. اگر سرعت حرکت و جابجایی باد زیاد باشد، طوفان به وجود می آید.
طوفان های تابستانی معمولاً در اثر افزایش دمای هوا رخ می دهند. افزایش دما موجب انبساط هوا می شود؛ در نتیجه فشار جو در آن منطقه کاهش می یابد. برای ایجاد تعادل، هوا از مناطق سردتر که فشار بیشتری دارند، به سرعت به سوی مناطق گرم تر جریان می یابد. این نوع طوفان به همراه خود مقدار زیادی گرد و غبار نیز حمل می کند.
نحوه شکل گیری گردباد
گردباد نوعی طوفان شَدید است که در آن، باد به دور مرکزی می چرخد و حرکتی مارپیچی به وجود می آورد. گردبادها در اطراف یک منطقه مرکزی آرام که چشم نامیده می شود و توسط نوار بلند از توده ابرهای سیاه موسوم به دیوار چشم احاطه شده می چرخند. معمولاً قطر چشم طوفان در حدود 16 تا 32 کیلومتر است و فارغ از باران و ابرهای بزرگ می باشد. در دیوار چشم، تغییرات عمده در فشار گردبادهای قوی تری را به وجود می آورد.
وقتی دمای هوا در منطقه ای کوچک به میزان زیادی افزایش پیدا می کند، فشار هوا کم می شود. در این حالت، هوا از مناطق اطراف به طرف این ناحیه جریان می یابد تا خلاء ایجاد شده را پُر کند. سرعت جریان هوا در این شرایط بسیار زیاد است؛ به همین جهت حرکت باد در آن منطقه به صورت چرخشی انجام می گیرد. به این ترتیب هوای گرم به سرعت بالا می رود و ابری قیف مانند به وجود می آید که به آن گردباد می گویند.
انتهای باریک این ابر قیفی شکل به سمت پایین روی زمین کشیده می شود. فشار داخل گردباد به قدری کم است که هر جسمی را که سر راه آن قرار بگیرد، به شدت به درون خود می مکد.
گردبادها با اینکه وسعت کمی دارند، ولی به شدت می وزند. سرعت گردباد بیش از 200 کیلومتر بر ساعت است و می تواند تا 320 کیلومتر در هر ساعت برسد. این نوع بادهای خسارت آور ممکن است تا شعاع 400 کیلومتری چشم طوفان امتداد داشته باشند.
در آفریقا به گردبادها «تُرنادو» و در کناره های خلیج مکزیک «هاریکان» و در کناره های چین و ژاپن «تیفون» می گویند.
زمانی که بر فراز دریاها یا اقیانوس های مناطق حاره منطقه کوچک و کم فشاری تشکیل شود، گردبادهای دریایی به وجود می آید. باد به دور این منطقه کم فشار به گردش در آمده و با نزدیک شدن به خشکی، بر شدت آن افزوده می شود. گردباد می تواند امواج را به سمت ساحل رانده و موجب سیل و ویرانی شود. گاهی نیز کشتی ها را از جا کَنده و به نقاطی دور دست در خشکی پرتاب می کند.
تقریباً هر ساله 85 گردباد، تندباد و طوفان های موسمی در سراسر جهان روی می دهد. گردبادها بیشتر در طی تابستان و اوایل پاییز رخ می دهند. آنها را نمی توان مهار کرد اما با پیش بینی درست وضع هوا می توان تلفات آن را بسیار کاهش داد.
منابع
- کتاب چرا، چطور، چگونه؟ دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال. ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز. موسسه نشر و تحقیقات ذکر. تیر 1393.
- کتاب بخوانید و بدانید. ویراستار بی تو ساگال. ترجمه سپیده عندلیب و حسین یاسینی. انتشارات پیکان. اسفند 1384.
