داروهای مخدر و مواد روان گردان چه تاثیری روی مغز می گذارند؟
هزاران سال است که بعضی انسان ها، انواع و اقسام مواد مخدر طبیعی یا ساخته دست بشر را امتحان می کنند تا حالت هوشیاری شان را تغییر دهند. عصب شناسان موفق شده اند تاثیرات این مواد مختلف را بر مغز بررسی کنند و ببینند هر کدام چه پیامدی به همراه دارد. این مطالعات از ریشه های اعتیاد هم پرده بر می دارد. نتایج این تحقیقات به وضوح نشان داده است که استفاده خودسرانه از مواد روان گردان، چه آسیب های گسترده ای به مغز و بدن وارد می کند و جز با نظارت پزشک نباید از این مواد استفاده کرد.
در این مقاله شما می توانید با تاثیرات برخی از مواد اعتیادآور بر مغز آشنا شوید.
مواد مخدر و اعتیاد
مغز انسان، اندام پیچیده ای است که همه فعالیت های ارادی و غیر ارادی ما را کنترل می کند. بخشی از مغز که سیستم لیمبیک نام دارد، مواد شیمیایی ای آزاد می کند که احساس خوشی را به دنبال دارند و به همین دلیل، آن را سیستم پاداش دهی مغز هم می نامند. در شرایط طبیعی، پاداش دهی در پاسخ به فعالیت هایی که به نفع بدن و بقای فرد است، فعال می شود. وقتی فرد داروی روان گردان مصرف می کند، سیستم لیمبیک شروع به پاداش دهی می کند و از آنجایی که تاثیر مواد مخدر بر سیستم پاداش دهی بسیار قوی تر از دیگر محرک های طبیعی است، فرد به استعمال بی رویه مواد روان گردان تشویق می شود. با افزایش استعمال مواد روان گردان، سیم کشی درون مغز هم تغییر می کند و استعمال ماده مخدر به اولویت اصلی فعالیت ها تبدیل می شود. اینجا است که می گوییم فرد معتاد شده است.
دوپامین، ماده ای طبیعی در مغز است که با ارسال پیام به سیستم لیمبیک، نقش مهمی در مکانیسم پاداش دهی ایفا می کند. مواد مخدر وقتی به سیستم لیمبیک می رسند یا اثر دوپامین را تقلید می کنند یا منجر به تولید بیش از اندازه آن در مغز می شوند؛ این در حالی است که تولید دوپامین تحت تاثیر محرک های معمولی سیستم پاداش، همیشه در حد طبیعی است. به هنگام استعمال ماده مخدر، گیرنده های عصبی در سیلابی از دوپامین غرق می شوند و فرد به حالت سرخوشی می رسد. پس از استعمال بی رویه، مغز دیگر نمی تواند دوپامین را به میزان طبیعی تولید کند و مواد مخدر، سیستم پاداش را گروگان می گیرد. فرد مجبور است برای تولید میزان طبیعی دوپامین، مواد مخدر مصرف کند و بدون استعمال این مواد، نمی تواند به احساس خوشی برسد.
ماشروم (سیلوسیبین)
سیستم گوارش ما، مواد فعال ماشروم را به نوعی ماده روان گردان به نام سیلوسین تبدیل می کند که باعث توهم می شود. این ماده تقریباً شبیه به نوروترانسمیتر (ناقل عصبی) سروتونین است که گیرنده های A2TH5 آن در مغز و بخصوص در کورتکس بینایی یافت می شوند. وقتی سیلوسین به این گیرنده ها می رسد، چیزی اتفاق می افتد که به تاثیر توهمی ماشروم معروف است.
اوپیوم ها
موادی مانند مورفین و کدئین، پیام های درد ارسالی از نواحی مختلف بدن را مسدود می کنند و اجازه نمی دهند این پیام ها به مغز برسند. این مواد، فعالیت عصبی را کُند و گیرنده های اوپیوم مغز را اشغال می کنند، بدین ترتیب دوپامین در مغز رها می شود و با ایجاد احساس لذت زودگذر، بر سیگنال های درد غالب می شود و چنان حس شَدید سرخوشی ای ایجاد می کند که برای مدتی کوتاه، پیام های درد را تحت تاثیر قرار می دهد. البته اوپیوم ها بسیار هم اعتیادآور هستند و اندک زمانی پس از مصرف، تاثیر خود را از دست می دهند تا درد جانکاهی بدن را فرا بگیرد.
کوکائین
بطور معمول، ماده دوپامین از طریق اتصال به گیرنده های سلول عصبی، پیام را بین سلول های عصبی مغز منتقل می کند تا زمانی که یک ترکیب ناقل، آن را جدا کند؛ اما کوکائین باعث می شود که دوپامین روی گیرنده باقی بماند و این دوپامین باقیمانده در مغز شناور می شود و سرخوشی اعتیادآوری را ایجاد می کند. استفاده مداوم از کوکائین، مرکز تصمیم گیری مغز را تغییر می دهد و بدین ترتیب، مقاومت فرد در برابر تحریک استفاده مجدد را سخت می کند.
ال اس دی
معمولاً مناطقی از مغز که افکار درونی ما را کنترل می کنند و قسمت دیگری که باعث می شود دنیای بیرونی را ببینیم، تنها وقتی همزمان و با هم فعال می شوند که چشم هایمان باز باشند، اما افرادی که LSD مصرف کرده باشند، حتی با چشمان بسته هم فعالیت همزمان این دو بخش را تجربه می کنند. شاید به همین دلیل است که مصرف کنندگان این ماده می گویند احساس می کنند با دنیای پیرامون ارتباط برقرار کرده اند. ال اس دی نحوه ادراک و واکنش ما نسبت به تهدیدها را هم تغییر می دهد.
ماری جوآنا (تی اچ سی)
THC به گیرنده های کانابینوئیدی سلول های عصبی می چسبد و ارتباطات عصبی کل مغز را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین در مواردی باعث احساس رضایت و خرسندی در نوکلئوس آکومبنس یا همان بخش پاداش مغز می شود و با تاثیر روی آمیگدال (بادامه) که مرکز ترس و هیجان مغز است، حس بدبینی و پارانویا را بر می انگیزد. به علاوه تی اچ سی با جلوگیری از ارسال پیام های اعصاب حواس، مانع از احساس درد و تهوع می شود.
الیور ساکس (Oliver Sacks)، عصب شناس مشهوری است که برای شناخت تاثیر ماری جوآنا بر مغز، خودش هم آن را آزمایش کرد و می گوید: «به دستم خیره شدم، به نظر می رسید که همه میدان دیدم را پُر کرده، بزرگ و بزرگتر می شد و همزمان داشت از من دور می شد. در نهایت اینطور به نظرم می آمد که می توانم دستی را ببینم که به اندازه کل جهان کش آمده است.»
منابع
مقاله علمی و آموزشی «داروهای مخدر و مواد روان گردان چه تاثیری روی مغز می گذارند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله مجله پاپیولار ساینس استرالیا در فوریه 2017 ترجمه شده توسط بهنوش خرم روز از مجله دانستنیها، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
