آشنایی اولیه با اصطلاحات مالیاتی
امروزه دولت ها برای ایجاد تعادل اقتصادی وظایف گوناگونی به عهده می گیرند. بازارهای اقتصادی را کنترل و قیمت ها را تعیین و بر آنها نظارت می کنند و بر توزیع مزدها، فرآورده ها و سایر درآمدها نظارت می کنند، اما آنچه از همه اینها در تعادل اقتصادی و تامین عدالت اجتماعی نقش برجسته تری دارد مالیات است.
مالیات مهم ترین ابزار کسب درآمد دولت ها برای انجام وظایف مربوطه است. بر این اساس، مالیات از یکسو ابزاری برای تامین مالی مخارج سرمایه گذاری و سرمایه در گردش دولت بوده و از سوی دیگر، برای توزیع عادلانه ثروت و درآمد تک تک افراد کشور، تحت عنوان اثر بازتوزیعی درآمد است. بدین ترتیب، دولت ها با استفاده از ابزار دریافت انواع مالیات ها از افراد حقیقی و حقوقی کشور، درآمد لازم برای انجام فعالیت های حیاتی افزایش امنیت، بهداشت، آموزش، ایجاد زیرساخت و بستر فعالیت های سخت افزاری و نرم افزاری و… کشور را تامین می کنند.
مالیات دولت را قادر می سازد که بر جریانات و مسائل اقتصادی کشور و افزایش درآمدها و ثروت ها نظارت و کنترل داشته و از رکود و فساد و کسادی اقتصادی جلوگیری کند.
مالیات و اخذ آن دارای قدمت بسیار طولانی بوده و همزمان با پیدایش حکومت ها و سازمان های اجتماعی اخذ مالیات نیز رواج یافته و در طول سال های متمادی میزان و نحوه اخذ آن تغییر یافته است. در این مقاله شما می توانید با اصطلاحات مالیاتی که رایج می باشند، آشنا شوید.
انواع مالیات ها
بر اساس قوانین مالیاتی کشور، مالیات های قابل اخذ توسط دولت از اشخاص حقیقی و حقوقی به دو بخش کلی تقسیم می شود:
1) مالیات های مستقیم
مالیات هایی هستند که به صورت مستقیم به درآمدها و دارایی های اشخاص تخصیص یافته و افراد باید در دوره هایی که مشمول آن نوع مالیات می شوند، مبلغ تعیین شده را به حساب ادارات دارایی واریز کنند که انواع آن شامل موارد زیر است:
- مالیات بر درآمد: این نوع مالیات ها بر مبنای میزان درآمد اشخاص وصول می شود و شامل موارد زیر است:
- مالیات بر درآمد املاک
- مالیات بر درآمد کشاورزی
- مالیات بر درآمد حقوق
- مالیات بر درآمد مشاغل
- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
- مالیات بر درآمد اتفاقی
- مالیات بر دارایی: مبنای اخذ این نوع از مالیات ها اموال و دارایی های اشخاص است و شامل موارد زیر است:
- مالیات بر ارث
- حق تمبر
2) مالیات های غیر مستقیم
پرداخت کننده نهایی این نوع از مالیات ها به صورت دقیق مشخص و معین نبوده و مبلغ آن متناسب با فعالیت های اقتصادی و عملیات افراد داشته و قابلیت انتقال آنها بسیار زیاد است که انواع آن شامل موارد زیر است:
- مالیات بر واردات
- مالیات بر حقوق گمرکی
- مالیات بر سود بازرگانی
- مالیات بر حق ثبت سفارش کالا
- مالیات بر واردات اتومبیل
- مالیات بر حق ثبت
- مالیات بر مصرف و فروش
- مالیات بر فرآورده های نفتی
- مالیات بر تولید الکل طبی و بهداشتی
- مالیات بر فروش سیگار
- مالیات بر اتومبیل
- مالیات بر نقل و انتقال اتومبیل
- مالیات بر ارزش افزوده
تقسیم بندی دیگر انواع مالیات ها
- مالیات عملکرد: مالیاتی است که اشخاص مشمول باید پس از پایان سال مالی و پس از ارائه اظهارنامه مالیاتی، پرداخت کنند. مبنای اخذ این نوع مالیات، درآمد کسب شده پس از کسر معافیت های قانونی در طی سال از منابع مختلف است.
- مالیات تکلیفی: مالیات هایی است که پرداخت کنندگان وجوه مکلف هستند در هنگام پرداخت کسر کرده و از طرف مودی پرداخت کنند؛ مانند مالیات بر حقوق یا مالیات بر اجاره املاک.
- مالیات بر ارزش افزوده: تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین است و نوعی مالیات غیر مستقیم بر مصرف است که بطور غیر انباشته بر کلیه مراحل تولید و توزیع خصوصی کالا و خدمات تعلق می گیرد.
تعریف برخی اصطلاحات مالیاتی
سال مالیاتی
عبارت است از یک سال شمسی که از اول فروردین ماه هر سال شروع و به آخر اسفند همان سال ختم می شود، لکن در مورد اشخاص حقوقی مشمول مالیات که سال مالی آنها به موجب اساسنامه با سال مالیاتی تطبیق نمی کند، درآمد سال مالی آنها به جای سال مالیاتی مبنای تشخیص مالیات قرار می گیرد و موعد تسلیم اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان و سررسید پرداخت مالیات آنها برای اشخاص حقوقی چهار ماه شمسی پس از پایان سال مالی و برای مشاغل پایان خرداد ماه سال بعد است.
برگ تشخیص مالیات
برگه ای است که از طرف اداره امور مالیاتی صادر می شود و در آن نوع و میزان مالیات مشخص شده است که مالیات دهنده حق دارد به تشخیص اداره امور مالیاتی، در مهلت قانونی (30 روز از تاریخ ابلاغ) اعتراض کند. لازم به ذکر است 30 روز مقرر برای اعتراض به برگ تشخیص مالیات، بدون احتساب روز ابلاغ و روز مراجعه (ثبت اعتراض) است.
ماخذ مالیات
آن بخش از درآمد یا دارایی های اشخاص است که مالیات طبق شرایطی به آن تعلق می گیرد که به این بخش معین، درآمد یا دارایی مشمول مالیات نیز گفته می شود.
مودی مالیاتی
اشخاص حقیقی یا حقوقی که طبق قانون مکلف به پرداخت هر یک از انواع مالیات های مستقیم هستند.
ماموران مالیاتی
کلیه کارکنانی که عهده دار انجام وظایف موضوع ماده 219 قانون مالیات های مستقیم مشتمل بر شناسایی، تشخیص، مطالبه و وصول مالیات های موضوع قانون هستند، ماموران مالیاتی نامیده می شوند.
سازمان می تواند شناسایی، رسیدگی، مطالبه و وصول سایر انواع مالیات هایی را که به موجب مقررات قانونی موضوعه، عهده دار است به ماموران مالیاتی موضوع این ماده محول کند. عناوین شغلی ماموران مالیاتی عبارت است از کاردان مالیاتی، کارشناس مالیاتی، کارشناس ارشد مالیاتی، رئیس گروه مالیاتی و رئیس امور مالیاتی.
هزینه های قابل قبول مالیاتی
هزینه های متعارفی که اشخاص حقیقی یا حقوقی برای انجام فعالیت های خود پرداخت می کنند. در واقع این میزان از هزینه ها از درآمد افراد کسر می شود تا درآمد مشمول مالیات محاسبه شود. (به عبارتی مالیات به این هزینه ها تعلق نمی گیرد.)
معافیت های مالیاتی
میزانی از درآمد یا دارایی اشخاص است که طبق قانون، مالیات به آنها تعلق نمی گیرد. معافیت مالیاتی در زمان محاسبه درآمد مشمول مالیات، از کل درآمد یا دارایی شخص کسر می شود. مبلغ معافیت های مالیاتی را قانونگذار معین می کند.
اشخاص مشمول مالیات
بر اساس ماده یک قانون مالیات های مستقیم ایران، افراد زیر مکلف به پرداخت مالیات مستقیم هستند:
- کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم قانون (مالیات بر دارایی)
- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می کند.
- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می کند.
- هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می کند.
- هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می کند و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود یا دادن تعلیمات کمک های فنی و یا واگذاری فیلم های سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آنها می شود) از ایران تحصیل می کند.
و بر اساس ماده 2 قانون مالیات های مستقیم، اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات های موضوع این قانون نیستند:
- وزارتخانه ها و موسسات دولتی
- دستگاه هایی که بودجه آنها بوسیله دولت تامین می شود.
- شهرداری ها
- بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف آقایان خمینی و خامنه ای.
تبصره 1: شرکت هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آنها متعلق به اشخاص و موسسه های مذکور در بندهای فوق باشد، سهم درآمد یا سود آنها مشمول حکم این ماده نخواهد بود. حکم این تبصره مانع استفاده شرکت های مزبور از معافیت های مقرر در این قانون، حسب مورد نیست.
تبصره 2: درآمدهای حاصل از فعالیت های اقتصادی از قبیل فعالیت های صنعتی، معدنی، تجاری، خدماتی و سایر فعالیت های تولیدی برای اشخاص موضوع این ماده، که به نحوی غیر از طریق شرکت نیز تحصیل می شود، در هر مورد بطور جداگانه به نرخ مذکور در ماده 105 این قانون مشمول مالیات خواهد بود.
مسئولان اداره امور در این گونه موارد نسبت به سهم فعالیت مذکور مکلف به انجام دادن تکالیف مربوط طبق مقررات این قانون خواهند بود. در غیر این صورت نسبت به پرداخت مالیات متعلق با مودی مسئولیت تضامنی خواهند داشت.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «آشنایی اولیه با اصطلاحات مالیاتی»، نتیجه ی نگارش جناب آقای حمیدرضا خداپرست می باشد. در این راستا کتاب حسابداری مالیاتی نوشته عبدالکریم مقدم، حسن محمدزاده و علی اصغر ترابی از انتشارات دانشگاه پیام نور با شابک 1-0621-14-964-978 به عنوان منبع مورد استفاده قرار گرفته است.
