ضربه سر در فوتبال و خطر آسیب های مغزی

دنیای پُر طرفدار فوتبال همیشه به همین زیبایی که از تلویزیون ها می بینیم، نیست؛ ورزشی نسبتاً خشن که تقریباً می شود گفت مسابقه ای نیست که بازیکنی در آن مصدوم نشود. گاهی مصدومیت ها سطحی است و سریع درمان می شوند و گاهی بازیکنان آسیب های جدی می بینند؛ آسیب هایی که در اثر برخوردهای شَدید برای تصاحب توپ به وجود می آید. در این میان برخی آسیب ها هم در زمین بازی حس نمی شوند و مدت ها بعد خود را نشان می دهند.

گل زدن با ضربه سر یکی از متداول ترین روش های گلزنی برای فوتبالیست ها است و مهاجمان در زمین بازی بیش از سایر بازیکنان سعی می کنند خود را به توپ برسانند و با ضربه سر محکم، آن را در چهارچوب دروازه حریف جای دهند. اما آیا این ضربه های سر که بازیکن با تمام قدرت به توپ می زند، بی خطر است یا برای آنها مشکل ساز می شود؟ در این مقاله شما می توانید با نتایج تحقیقات دانشمندان آشنا شوید.

وقتی توپ به سر برخورد می کند، چه فرآیندی رخ می دهد؟

اگرچه مغز در واقع با کلاه ایمنی محکم و همیشگی محافظت می شود، اما وقتی توپ به سر برخورد می کند، باعث می شود انرژی جنبشی آن به مغز منتقل شود که درون جمجمه شناور است و در اثر این ضربه، مغز به سمت دیواره جمجمه حرکت کند. حرکت مغز به سمت جمجمه، ضرب دیدن و نوعی کبودی در آن را به دنبال دارد. همانطور که مغز درون جمجمه حرکت می کند و به این طرف و آن طرف دیواره های آن می خورد، ضربات و کبودی های آن هم بیشتر می شود. با بیشتر شدن ضربات و متراکم شدن آنها در مغز، مغز دچار تغییراتی می شود؛ تغییراتی از جمله انباشته شدن پروتئین تاو که در بیماران آلزایمری هم دیده می شود.

از کجا بفهمیم ضربه زدن با سر به مغز آسیب می زند؟

امروزه تقریباً واضح است که ورزش هایی همچون بوکس و فوتبال می توانند موجب آسیب های بلندمدت مغزی شوند. یافته های محققان نشان می دهد که ضربات سر در فوتبال می تواند به مشکلاتی از جمله انسفالوپاتی مزمن برای عصب های مغزی منجر شود. محققانی که به دقت روی فوتبالیست ها تحقیق می کنند، رابطه نزدیکی میان ناهنجاری های مغزی و میزان ضربه های سر بازیکن را پیدا کرده اند. تحقیقاتی نیز روی سر بازیکنان فوتبال، در مقایسه با سر شناگرها صورت گرفته است؛ تحقیقاتی که نشان می دهد مغز شناگرها کاملاً نرمال است، اما مغز فوتبالیست ها ناهنجاری هایی در بخش تراکت های فیبری سفید رنگ دارد. سلول های عصبی پیام هایشان را از طریق این تراکت های فیبری یا آکسون ها منتقل می کنند؛ آنها در واقع بزرگراه انتقال سیگنال های اطلاعات در مغز هستند. اگر مغز ضربه سختی بخورد، در کار این تراکت های فیبری اختلال ایجاد می شود و ارتباط به خوبی برقرار نمی شود.

ناهنجاری های مغزی چه اثراتی دارد؟

تکان خوردن بیش از اندازه مغز می تواند به بیماری های شناختی مانند مشکلات حافظه، یا مشکلات رفتاری از جمله خشونت و افسردگی منجر شود. مشکلات دیگری از جمله بدخوابی یا بی خوابی و سردرد نیز ممکن است گریبان گیر بازیکنانی شود که در زمین بازی با سر به توپ ضربه می زنند. تحقیقات روی مغز بازیکنان ادامه داد و هنوز مشخص نیست آیا این عوارض بلندمدت است و پس از پایان دوران بازی نیز افراد را از تخریب ها بی نصیب نمی گذارد، یا با اتمام دوران بازی و ضربه سر نزدن، روند رشد این مشکلات هم متوقف می شود.

آیا اثرات سر زدن در فوتبال روی زنان و مردان به یک اندازه است؟

طبق تحقیقاتی که روی فوتبالیست های آماتور انجام شده، سر زدن در فوتبال می تواند به آسیب های مغزی منجر شود؛ آسیب هایی که روی مغز زنان بیشتر از مغز مردان تاثیر می گذارد. در این تحقیقات نشان داده می شود که میزان مشابهی ضربه سر، باعث تغییر در بخش های بیشتری از مغز زنان نسبت به مردان می شود و حجم بیشتری از مغز زنان آسیب می بیند. آسیب ها روی مغز زنان نه تنها بیشتر است؛ بلکه علائم و نشانه های بیشتری دارد و مدت زمان بیشتری هم طول می کشد. در این مورد دو تئوری مطرح می شود: یکی اینکه تفاوت در مقاومت گردن و جرم بدن بین زنان و مردان باعث می شود تا در مقابل وارد شدن نیروی مشابه، زنان تاثیر بیشتری بپذیرند و تئوری دیگر اینکه ممکن است فاکتورهای هورمونی و ژنتیکی در این مورد تاثیرگذار باشد.

تاثیر ضربه سر در فوتبال روی کودکان

اثرات ناشی از ضربه سر در سنین زیر 14 سال، به دلایل ساختاری و متابولیکی، آسیب های بیشتری به همراه دارد. اغلب توصیه می شود کودکانی که فوتبال بازی می کنند، ضربه سر نزنند و تکل هم نروند. مورد دیگری هم که وجود دارد، مربوط به رشد بدن کودکان در این سنین است. کودکان اغلب سر بزرگی دارند و تقریباً در پنج سالگی سر آنها به اندازه 90 درصد یک فرد بالغ رشد کرده است. این در حالی است که گردن آنها هنوز به اندازه کافی رشد نکرده و سر بزرگ کودک روی گردن ضعیف او قرار گرفته است. به همین خاطر هم نباید ضربات محکم به سر کودک وارد شود.

موسسه فوتبال جوانان آمریکا، قوانین جدیدی برای ضربه زدن با سر را در ماه مارس 2016 تدوین کرده است. این قوانین اکنون تمرین ضربه با سر را برای کودکان زیر 12 سال ممنوع می کند. این ممنوعیت پیشتر برای کودکان زیر 10 سال اعمال می شد. قوانین جدید همچنین ضربه زدن با سر را برای کودکان 12 تا 13 سال، حداکثر 30 دقیقه در هفته و نهایتاً 15 تا 20 ضربه سر مجاز می داند.

در حال حاضر فناوری های جدیدی به زمین فوتبال راه یافته است؛ یکی از آنها توپ هایی است که در مقایسه با توپ های قدیمی وزن کمتری دارند. کم شدن وزن توپ ها شاید نیروی وارده به سر را مقداری کاهش دهد، اما معمولاً سرعت توپ آنقدری هست که در نهایت نیروی قابل توجهی به سر بازیکن وارد کند و نتوان با این فناوری از آسیب به سر بازیکنان در امان ماند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «ضربه سر در فوتبال و خطر آسیب های مغزی»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله مریم فانی در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.