آنچه که از بیماری های پانکراس باید بدانید

پانکراس یا لوزالمعده عضوی حیاتی است که در بزرگسالان 75 تا 100 گرم وزن داشته و طول آن حدود 15 تا 20 سانتیمتر است. پانکراس در قسمت بالا و عقب شکم واقع شده و متشکل از سه قسمت سر، تنه و دُم است. قسمت سر آن در قوسی از اثنی عشر (دوازدهه) قرار گرفته و ترشحات خود را به داخل دوازدهه می ریزد.

پانکراس دو وظیفه کلی دارد. اول اینکه شیره گوارشی (آنزیم) آزاد می کند که فرآیندی است که عملکرد برون ریزی نامیده می شود. وظیفه کلی دیگری که پانکراس انجام می دهد فرستادن پیام رسان های شیمیایی مختلف که هورمون ها نام دارند به خون است که به انواع مختلف عملکردها در بدن مان کمک می کند. اینکار فرآیند درون ریزی نامیده می شود.

پانکراس هورمون هایی را به درون خون آزاد می کند که به کنترل قند خون (گلوکز) کمک می کنند. این دو ماده شیمیایی مهم، انسولین و گلوکاگون نامیده می شوند.

وقتی غذا می خورید یا بیش از حد در خون تان قند (گلوکز) دارید، انسولین آزاد می شود. آزاد شدن انسولین، قند را وادار می کند به درون عضلات و سلول های دیگر برود تا جلوی آسیب ناشی از قند زیاد گرفته شود.

وقتی قند (گلوکز) پایین است، لوزالمعده هورمون دیگری به نام گلوکاگون آزاد می کند. اینکار باعث می شود کبد قند آزاد کند و مغز و سایر اندام هایی که به قند (گلوکز) وابستگی دارند، شاداب بمانند. همچنین پانکراس چندین ماده شیمیایی به نام آنزیم های گوارشی تولید می کند. وقتی غذا می خورید آنزیم های گوارشی به درون روده هایتان آزاد می شوند تا به هضم غذا کمک کنند. آنزیم های اصلی که پانکراس آزاد می کند برای هضم چربی ها و پروتئین ها است. این آنزیم ها پروتئین ها و چربی ها را خرد می کنند تا به بدن کمک کنند آنها را از طریق روده جذب کنند. پانکراس همچنین یک ماده حاوی بی کربنات آزاد می کند. اینکار به تعادل یا خنثی شدن اسیدهای وارد شده از معده به داخل روده کمک می کند. سلول های داخل پانکراس که انسولین آزاد می کنند، سلول های بتا نامیده می شوند. سلول های بتا به شکل یک غده در کنار هم قرار گرفته اند و اصطلاحاً جزایر لانگرهانس نامیده می شوند. آسیب دیدن این سلول ها باعث بروز بیماری دیابت می شود.

در این مقاله شما می توانید با انواع بیماری های شایع پانکراس آشنا شوید.

پانکراتیت

آنزیم های لازم برای هضم مواد غذایی، به صورت غیر فعال و داخل کیسه هایی میکروسکوپی در پانکراس ذخیره شده اند که پس از خوردن غذا بوسیله محرک های عصبی و شیمیایی به داخل دوازدهه می ریزند. سپس در آنجا بوسیله موادی که از جدار روده آزاد می شوند و محیط قلیایی که بوسیله ترشحات صفرا ایجاد می شود، به صورت فعال درآمده و شروع به هضم غذا می کنند. اگر این آنزیم ها به جای دوازدهه، در داخل بافت پانکراس فعال شوند، شروع به از بین بردن و هضم بافت خود پانکراس کرده که به اصطلاح پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده نامیده می شود. پانکراتیت یک بیماری خطرناک است که می تواند از یک وضعیت نسبتاً خفیف و خود محدود شونده تا بیماری سریعاً پیشرونده و کشنده که به هیچ درمانی پاسخ ندهد، متغیر باشد.

دو نوع التهاب لوزالمعده داریم: پانکراتیت حاد و پانکراتیت مزمن. علائم بالینی پانکراتیت، درد شَدید در ناحیه وسط و بالای شکم یا دور ناف و تهوع و استفراغ است. درد پانکراتیت معمولاً به مسکن پاسخ نمی دهد و با خوابیدن به پشت بدتر می شود. درد که معمولاً شَدید و ناگهانی شروع می شود و در بالا و وسط شکم، اطراف ناف، پایین شکم، پشت یا در قفس سینه حس می شود. درد با خم شدن به جلو معمولاً بهتر می شود. تهوع و استفراغ های مکرر که پس از استقرار درد شروع می شود، تب خفیف، افزایش نبض و تنفس ممکن است دیده شوند.

پانکراتیت حاد

در پانکراتیت حاد التهاب پانکراس رخ می دهد و بطور ناگهانی و معمولاً در عرض چند روز رخ می دهد و با درمان برطرف می شود. پانکراتیت حاد را می توان یک بیماری با عوارض شَدید و تهدید کننده زندگی دانست. پانکراتیت حاد می تواند در عرض چند ساعت رخ دهد و یا یکی دو روز پس از مصرف الکل ایجاد شود. از علل دیگر پانکراتیت حاد عبارتند از:

• ضربه به شکم
• داروها
• عفونت های باکتریایی و ویروسی
• تومورها
• ناهنجاری های ژنتیکی

علائمی چون درد شکم، تهوع و استفراغ از علائم اولیه پانکراتیت حاد هستند. شکم متورم و حساس به لمس، تهوع و استفراغ و تب از دیگر علائم پانکراتیت حاد است. با مراجعه به پزشک و معاینه توسط وی و انجام آزمایش های لازم، رادیوگرافی، سونوگرافی، سی تی اسکن و آندوسکوپی می توان تشخیص را قطعی و شدت بیماری را تعیین کرد و درمان طبی یا جراحی را انجام داد.

پانکراتیت مزمن

در پانکراتیت حاد دوره های درد ممکن است روزها یا هفته ها به طول بینجامد ولی بندرت کمتر از یک روز ادامه دارد. در مواردی که اشکالات آناتومی، مصرف طولانی مدت الکل و یا سنگ های صفراوی مکرر عامل ایجاد التهاب باشند، نسج پانکراس بتدریج از بین رفته و پانکراتیت مزمن ایجاد می شود که بر اساس شدت آن، موجب علائمی چون درد شکم پس از خوردن غذا، اسهال طولانی مدت ناشی از هضم نشدن مواد غذایی، کاهش وزن و حتی در موارد شدیدتر افزایش قند خون می شود.

آبسه پانکراس

توده چرکی در داخل لوزالمعده را با نام آبسه پانکراس می خوانند. عفونت کیست کاذب پانکراس موجب به وجود آمدن این آبسه می شود. علائم آن به صورت احساس توده شکمی، درد شکم، علائم سرماخوردگی، تب، بی اشتهایی و تهوع و استفراغ است. تشخیص آبسه توسط سی تی اسکن و سونوگرافی شکم قطعی می شود.

سرطان پانکراس

سرطان لوزالمعده ممکن است به دنبال پانکراتیت مزمن ایجاد شود و یا خود عامل پانکراتیت حاد باشد. عواملی مانند الکل، سیگار و برخی مواد سمی و شیمیایی را می توان جزو علل سرطان لوزالمعده به حساب آورد. علائمی مثل درد شکم، لاغری و زردی از علائم سرطان پانکراس هستند. سرطان پانکراس با مراجعه به پزشک و انجام معاینات لازم و سپس سونوگرافی، سی تی اسکن، MRI و آزمایش خون تشخیص داده می شود و وسعت و انتشار آن به سایر نواحی اطراف بافت پانکراس یا نواحی دورتر مشخص می گردد و تصمیم مناسب درباره قابل جراحی بودن و نوع عمل جراحی گرفته می شود.

اغلب بیماران مبتلا، دیر به پزشک مراجعه می کنند یا پزشکان دیر تشخیص می دهند، بنابراین در اغلب موارد، بیماری پیشرفته و غیر قابل درمان است و درمان بیشتر جنبه تسکینی دارد، همچنین طبق بررسی ها در سال 2014 سرطان پانکراس هفتمین عامل مرگ ناشی از سرطان در جهان است و همچنین سرطان پانکراس پنجمین سرطان کشنده در ایران است.

این سرطان حدود 6 درصد از کل مرگ و میرهای ناشی از سرطان در جهان را به خود اختصاص می دهد. سرطان پانکراس (لوزالمعده) بیشتر در افراد مسن شایع است و بیش از نیمی از موارد ابتلا به این سرطان مربوط به افراد 75 سال به بالا است. این سرطان در بین افراد زیر 40 سال چندان شایع نیست اما برخی پزشکان می گویند متوسط سن ابتلا به آن در حال کمتر شدن است. شیوع سرطان لوزالمعده در مردان و زنان به یک میزان است.

درمان بیشتر بیماری های پانکراس به بستری شدن در بیمارستان و دریافت درمان های کاملاً تخصصی و پرهیز از هر گونه خود درمانی است. لذا توصیه می شود در صورت بروز هر کدام از علائم مشکوک به بیماری های پانکراس در اسرع وقت به پزشک مراجعه نمایید. سلامتی شما آرزوی ما است.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «آنچه که از بیماری های پانکراس باید بدانید»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد.