متادون درمانی چگونه انجام می‌شود؟

قبل از آنکه به تشریح متادون بپردازیم، بطور خلاصه متادون درمانی یک درمان سرپایی محسوب می‌شود. به عبارتی بیماران مصرف کننده تریاک و مشتقات آن مانند شیره، سوخته، هروئین و موادی مانند کراک با مراجعه به کلینیک‌های ترک اعتیاد با متادون، توسط این دارو می‌توانند تحت درمان قرار بگیرند.

اما متادون چیست؟ چگونه باید از آن استفاده کرد و در نهایت آن را کاهش داد و کنار گذاشت؟ شما می‌توانید در ادامه پاسخ این گونه سوال‌های خود در مورد متادون را مطالعه نمایید.

اولین نکته این است که متادون برای ترک شیشه به هیچ وجه نمی‌تواند موثر باشد. اما اگر شخص مصرف کننده، در کنار شیشه مصرف تریاک هم داشته باشد با متادون درمانی می‌توان مصرف مورفین وی را کنترل و با قرار دادن وی در دوره‌های ماتریکس، مصرف شیشه وی را نیز کنترل و درمان کرد.

متادون درمانی، درمان تعادلی یا فیزیولوژیکی و ترک تدریجی است. در این نوع درمان، بیمار می‌تواند مانند سایر مردم به تعادل روزمره و قرار گرفتن در مسیر متعارف جامعه از جمله اشتغال، ازدواج، تحصیل و… بپردازد. اما موفقیت در متادون درمانی تنها با تجویز متادون نیست. آنچه در کلینیک‌های درمان اعتیاد با متادون صورت می‌پذیرد علاوه بر تجویز داروی متادون، مشاوره، انجام تست، پیگیری مستمر بیمار توسط مددکار، حضور پرستار و بهیار و مهم‌تر از همه حضور پزشک است. کنار هم قرار گرفتن این عوامل با در نظر گرفتن انگیزه بیمار و همراهی خانواده وی باعث موفقیت درمان می‌شود.

متادون چیست؟

متادون یک ماده شبه مورفینی است که اعتیاد دارد و ندارد! اینکه کجا می‌تواند اعتیاد داشته باشد و در چه زمانی می‌تواند اعتیاد نداشته باشد نیاز به توضیح و اشاره به مزایا و معایب آن دارد:

1) اولین اثری که متادون بر جسم شخص مصرف کننده می‌گذارد فریب گیرنده‌های مورفینی است. متادون چگونه این کار را می‌کند؟ وقتی فرد مصرف کننده، متادون را به شکل شربت می‌نوشد یا به اندازه‌های قرص می‌خورد، گیرنده‌های مورفینی به گمان اینکه ماده وارد شده به بدن مورفین است آن را دریافت می‌کنند. این پذیرش باعث می‌شود تا گیرنده‌های مورفینی خواهان مورفین به معنای تریاک، هروئین و کراک نباشد.

ذکر این نکته الزامی است که جذب یک ماده شبه مورفینی توسط گیرنده‌های مورفینی بدون عوارض است. در حالی که جذب مورفین ناشی از موادی مانند تریاک باعث انتشار عوارض ناصحیح آن می‌شود. بنابراین با جذب این ماده شبه مورفینی بدون عوارض، گیرنده‌ها فرصت بازتوانی و اصلاح خود را دارند و در صورت بازتوانی فرد مصرف کننده را در حالت تعادل قرار می‌دهند.

2) وقتی متادون روی گیرنده‌های مورفینی می‌نشیند و با فریب این گیرنده‌ها پاکسازی آنان را ایجاد می‌کند به چهار قسمت خلاصه می‌شود.

الف) شناسایی گیرنده‌های مورفینی

وقتی متادون مصرف می‌شود به کجا می‌رود؟ مصرف متادون و تجویز آن به بیمار در صورتی که شربت و یا قرص باشد مستقیماً روی گیرنده‌های مورفینی می‌نشیند. متادون گیرنده‌های مورفینی را شناسایی می‌کند و با هدفگذاری روی آنان درصدد پاکسازی آنان بر می‌آید. با شناسایی گیرنده‌های ضربه خورده از اعتیاد، متادون شروع به کار می‌کند که مرحله دوم آن ترمیم است.

ب) ترمیم گیرنده‌های مورفینی

پس از شناسایی گیرنده‌های مورفینی، متادون این گیرنده‌ها را ترمیم می‌کند. ترمیم باعث می‌شود تا گیرنده‌ها بازتاب سلامتی را داشته باشند. متادون در نقش شناسایی کننده و ترمیم کننده وارد عمل می‌شود. هر شخص بر اساس استعداد درمانی و کنترل بر اوضاع و احوال بیرونی و درونی، مدتی را برای ترمیم باید در نظر بگیرد. فیزیولوژیک یک بیمار با بیمار دیگر متفاوت است، بنابراین تخریب اعتیاد در هر یک از بیماران هم متفاوت می‌باشد. در نتیجه ترمیم گیرنده‌های مورفینی هم در هر یک از بیماران تفاوت دارد.

متادون تمامی گیرنده‌های مورفینی را در هر بیمار شناسایی و ترمیم می‌کند اما مدت ترمیم در هر بیمار نسبت به بیمار دیگر فرق می‌کند. ضمناً ترمیم گیرنده‌های مورفینی در صورت عدم مصرف مواد توسط بیمار امکانپذیر خواهد بود. بیمارانی وجود دارند که در کنار مصرف متادون، مصرف مواد اعتیادآور نیز دارند! این تداخل باعث می‌شود تا متادون در ترمیم گیرنده‌های مورفینی دچار اِشکال شود. به عبارتی مصرف مواد باعث کُند شدن شناسایی و ترمیم گیرنده‌های مورفینی می‌شود و تربیت گیرنده‌های مورفینی را به تاخیر می‌اندازد.

ج) شستشوی گیرنده‌های مورفینی

کار متادون پس از شناسایی و ترمیم گیرنده‌های مورفینی، شستشوی گیرنده‌ها است. این عمل، تدریجی صورت می‌پذیرد و مقدار دوزاژ تعیین شده متادون توسط پزشک (در صورتی که بیمار آن را بطور اختیاری کاهش و یا افزایش ندهد!) کار شناسایی، ترمیم و شستشوی گیرنده‌های مورفینی را انجام خواهد داد.

از آنجا که گیرنده‌های مورفینی نسبت به طول مدت دوران اعتیاد دچار کارکرد نامتعادل می‌شوند و تداخل ورود مورفین از بیرون با ترشح تریاک‌های درون‌زا توسط مغز باعث انحراف در گیرنده‌های مورفینی است می‌توان با متادون تعادل مناسبی را ایجاد کرد و این تعادل باعث تعادل در دیگر امور متعارف خواهد شد. وقتی متادون دست به شستشوی گیرنده‌های مورفینی می‌زند و از ورود مقادیر متفاوت مورفین به بدن جلوگیری می‌کند، رشد مجدد گیرنده‌های مورفینی به صورت متعادل و مستقیم را ایجاد می‌کند. در نتیجه اگر قرار بر این است که متادون کار شناسایی، ترمیم و شستشوی گیرنده‌های مورفینی را انجام دهد، قطع مصرف هرگونه مواد اعتیادآور از ارکان مهم ایجاد این فرآیند است. در غیر این صورت تداخل در اَعمال متادونی ایجاد می‌شود و نمی‌توان شاهد تربیت متادونی گیرنده‌های مورفینی شد.

د) رسوب

اگر افرادی هستند که می‌گویند متادون اعتیادآور است به مرحله رسوب رسیده‌اند. اینکه چگونه متادون تبدیل به یک داروی اعتیادآور می‌شود، با توضیح مرحله رسوب مشخص می‌گردد. این مرحله که گاهی اوقات نادیده گرفته می‌شود، سه مرحله قبلی (شناسایی، ترمیم و شستشو) را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بطوریکه چهارمین مرحله که رسوب باشد باعث نگرش منفی در حوزه متادون درمانی شده است.

بیایید به این سوال پاسخ دهیم که رسوب یعنی چه و چگونه اتفاق می‌افتد؟ وقتی بیماری به کلینیک ترک مواد اعتیادآور با متادون یا بوپره نورفین مراجعه می‌کند، بر اساس شرح حال گرفته شده از وی دوزاژ دارویی وی تعیین و به اجرا گذاشته می‌شود. بررسی فیزیولوژیکی وی، استرس‌های محیطی، شغل، روابط زناشویی، سابقه بیماری و… ضمن مشاوره‌های روانشناسی در تعیین دوزاژ دارویی بسیار موثر است. به عنوان مثال وقتی بیماری طبق دستور پزشک 12cc متادون را برای درمان شروع می‌کند و بدون اطلاع پرسنل درمانی دست به کاهش دارو می‌زند مشکلاتی را پیش می‌آورد و در صورت افزایش آن رسوب اتفاق می‌افتد.

زمانی که طبق نظر پزشک برای شناسایی، ترمیم و شستشوی گیرنده‌های مورفینی بیمار، 8cc متادون کافی باشد اما بیمار سر خود 12cc متادون می‌نوشد، در اینجا 4cc متادون رسوب‌گذاری می‌شود. این 4cc اگر بطور روزانه تجمیع شود در هفته 28cc و در ماه 120cc متادون اضافی می‌شود. این اجتماع متادونی باعث می‌شود تا مرحله چهارم در متادون درمانی که رسوب‌گذاری است اتفاق بیفتد. این مسئله آنقدر ادامه پیدا می‌کند که شخص نمی‌تواند با کمتر از آنچه به صورت تجمیع اتفاق می‌افتد سر کند. می‌توانیم بگوییم در اینجا متادون می‌تواند اعتیادآور باشد.

از کجا بدانیم که داروی خود را باید کاهش یا افزایش دهیم؟

نشانه‌های کاهش و افزایش دارو در بیماران در حال ترک با متادون مشترک می‌باشد. بطوریکه افرادی که داروی کمتری مصرف می‌کنند دچار تعریق می‌شوند و افرادی که بیش از اندازه متادون مصرف می‌کنند نیز دچار تعریق می‌شوند. اینکه از کجا بدانیم داروی بیمار کم یا زیاد است به عهده پزشک و روانشناس است.

به این نشانه‌ها توجه کنید:

• تعریق
• دردهای استخوانی
• آب‌ریزش بینی
• یبوست و سفتی شکم
• پَرش دست و پا و تشنج
• ایجاد درد در زانوها و پاها
• گیجی، گنگی، سستی و بی‌حالی
• بدخوابی یا پُرخوابی
• کسالت و چرت زدن‌های مکرر
• بی‌قراری و تنش در برنامه‌ریزی
• …

این نشانه‌ها در هر دو وجه کاهش و افزایش دارو دیده می‌شود. اما از کجا بدانیم که درمان به کاهش دارو یا افزایش آن نیاز دارد؟

شروع درمان بیماری که سال‌ها مصرف مواد اعتیادآور دارد، با دوزاژ تقریبی است. این دوزاژ دارویی قطعی و حتمی نیست. مسلماً اگر بیمار نشانه‌های گفته شده را مطرح کرد به علت اینکه در شروع درمان قرار دارد با کاهش دارو مواجه بوده است که در صورت افزایش دارو می‌توانیم این نشانه‌ها را برطرف کنیم. پس از مدتی که قالب درمان شکل گرفت و بیمار با مقدار داروی تعیین شده، در فرآیند درمان قرار گرفت، اگر مجدداً این نشانه‌ها ظهور کرد با افزایش دارو مواجه بوده‌ایم و باید مقدار داروی بیمار را کاهش دهیم. مسلماً کسی که بیش از شش ماه در مسیر درمان با تمام شرایط متعادل آن قرار داشته باشد و نشانه‌های ذکر شده را از خود بروز دهد داروی اضافه مصرف می‌کند و باید مقدار آن را کاهش داد.

این افزایش و کاهش دارو بر اساس تشخیص پزشک اقدام می‌شود نه بر اساس تشخیص بیمار. البته بیمار نقش مهمی در گزارش این نشانه‌ها به پزشک و روانشناس دارد.

بیشتر بدانید…

متادون درمانی به همین توضیحات خلاصه نمی‌شود و می‌توان در مورد آن مطالب بسیار بیشتری بیان کرد. اما بدانید که ترک اعتیاد با متادون نیاز به زمان دارد و کاهش آن باید به صورت کاملاً تدریجی و با برنامه‌ریزی انجام شود. سلامتی شما آرزوی ما است.

منابع

1. کتاب پس از غروب. نوشته ابراهیم نوریان. انتشارات نظری. مهر 1393.