ماری کوری: کاشف رادیوم و خاصیت رادیواکتیویته
ماری کوری (Marie Curie) را می توان خانمی با یک کلکسیون از اولین ها دانست. او اولین زنی است که جایزه نوبل دریافت کرد. اولین زنی است که دو بار جایزه نوبل برنده شد و اولین زنی است که در دو موضوع علمی مختلف (فیزیک و شیمی) به دریافت جایزه نوبل نائل آمد.
این دانشمند لهستانی، مبدع اصطلاح رادیواکتیویته است و همراه همسر فرانسوی خود، پیر کوری دو عنصر پلوتونیوم (که یک نام بومی لهستانی است) و رادیوم (که به دلیل قدرت پرتوزایی بالایش به این نام خوانده شد) را کشف کرد.
در این مقاله شما می توانید نگاهی گذرا به زندگی پُر فراز و نشیب ماری کوری داشته باشید.
اگر از مردم بپرسید که مشهورترین زن تاریخ علم کیست؟ بعید است نامی به جز ماری کوری را بر زبان بیاورند و اگر از آنها بپرسید چه چیز او را این چنین شهره کرده، بی شک خواهید شنید که وی همان کسی است که رادیواکتیو را کشف کرد. شاید برخی شنیده باشند که وی، جایزه نوبل را نیز به چنگ آورده است، اما کمتر کسی می داند که او، یک قهرمان جنگ جهانی اول نیز هست. در واقع اگر شما به یکصد سال قبل برگردید و سری به آزمایشگاه او در پاریس بزنید، هیچ اثری از وی و رادیوم کشف شده توسط او در آنجا نخواهید یافت؛ چرا که ماری آن زمان در جبهه ها در حال خدمت رسانی بود.
با آغاز جنگ در اوایل سال 1914 و پیشروی سربازان آلمانی به سمت پاریس، وی دریافت باید نتایج تحقیقاتش را مخفی کند. به همین دلیل هر آنچه از رادیوم جمع آوری کرده بود را در ظرفی سربی نهاد، آن را با قطار به بوردو واقع در 600 کیلومتری پاریس برد و در صندوق امانات یک بانک محلی به امانت گذاشت تا با خیال راحت، برای استفاده از دانشش در جهت کمک به مجروحین جنگی، به جبهه برود.
اشعه ایکس در خدمت مجروحان جنگی
اشعه ایکس که در واقع نوعی اشعه الکترومغناطیسی است، پیشتر توسط ویلهلم رونتگن، یکی دیگر از افرادی که همراه با کوری به دریافت جایزه نوبل نائل آمد، در سال 1895 کشف شده بود و بلافاصله پس از کشفش، توسط پزشکان برای عکسبرداری از استخوان های بدن بیماران و تشخیص محل اشیای وارد شده به آنها؛ از جمله برای تشخیص محل اصابت گلوله، مورد استفاده قرار گرفت.
در اوایل جنگ، دستگاه های عکسبرداری اشعه ایکس صرفاً در بیمارستان های مناطق شهری مستقر بودند، اما این بیمارستان ها، فاصله زیادی تا خطوط مقدم جبهه داشتند که سربازان زخمی باید در آنجا تحت درمان قرار می گرفتند. کوری برای رفع این مشکل، اولین خودروی رادیولوژی سیار را اختراع کرد که هم دستگاه اشعه ایکس داشت و هم اتاق تاریکخانه؛ خودروی مذکور این امکان را فراهم می کرد تا تجهیزات مورد نیاز به سادگی به خطوط جبهه و محل های مورد نیاز برای جراحی سربازان زخمی منتقل شوند.
اصلی ترین مشکل در راه اختراع این خودرو، تامین برق مورد نیاز دستگاه تولید اشعه ایکس بود که کوری آن را با تعبیه یک دینام (نوعی ژنراتور تولید برق) در طراحی خودرو حل کرد و بدین ترتیب از طریق موتور بنزینی خودرو، برق مورد نیاز دستگاه تامین می شد.
از آنجا که ارتش فرانسه در تامین بودجه این خودرو تعلل کرد، کوری دست به دامن اتحادیه زنان فرانسه شد و با تامین بودجه لازم از این سازمان بشر دوستانه، اولین خودروی رادیولوژی سیار را تولید و روانه جبهه ها کرد که این امر نقش بسیار مهمی در درمان مجروحان جنگ مارن در سال 1914 و پیروزی ارتش متفقین مقابل آلمان ها و جلوگیری از اشغال فرانسه توسط آنها داشت.
با بالا گرفتن آتش جنگ، نیاز به خودروهای سیار رادیولوژی فزونی گرفت و کوری با استفاده از نفوذ خود در بین زنان ثروتمند فرانسه توانست 20 خودرو از این نوع را بسازد. او اکنون با مشکل جدیدی مواجه شده بود و آن، عدم وجود تکنیسین لازم برای استفاده از این خودروها بود. وی دست به کار شد و 20 زن داوطلب را برای آموزش نحوه استفاده از تجهیزات اشعه ایکس به استخدام درآورد. این دوره ها که شامل دو بخش تئوری فیزیک الکتریکی و اشعه ایکس در کنار دوره های عملی مربوط به آموزش آناتومی و عکاسی می شد، با اعزام اولین گروه از تکنیسین های آموزش دیده به جبهه ها خاتمه نیافت و در نهایت، 150 پرستار ورزیده توانستند از آموزش های او فارغ التحصیل شوند.
کوری در این مدت صرفاً به تربیت کادر ورزیده اکتفا نکرد و خود نیز با کوری کوچولوی اختصاصی خودش (نامی که آن زمان به خودروهای رادیولوژی سیار داده شده بود) بارها به جبهه رفت. وی علاوه بر ساخت و اعزام خودروهای سیار رادیولوژی، بر ساخت 200 مرکز رادیولوژی ثابت در بیمارستان های پشت جبهه نیز نظارت داشت.
کوری؛ گرفتار در عوارض کار طولانی با اشعه ایکس
اگرچه تعداد کمی از زنان ارائه دهنده خدمات اشعه ایکس در جنگ آسیب دیدند، ولی اوضاع آنها بهتر از مجروحان جنگی نبود. بسیاری از آنها در اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه ایکس دچار سوختگی شده بودند. کوری از عواقب قرار داشتن در معرض اشعه خبر داشت و می دانست این زنان در آینده با عوارضی همچون سرطان دست و پنجه نرم خواهند کرد، اما آنقدر زمان نداشت که آنها را در مقابل اشعه ایمن کند.
کوری از جنگ جان سالم به در برد، ولی از دست اشعه ایکس نتوانست فرار کند. او به نوعی کم خونی کشنده مبتلا شده بود که بسیاری می گفتند دلیل آن، کار زیاد وی با رادیوم بوده است، اما کوری این نظریه را رد می کرد و می گفت همیشه خود را در مقابل اشعه رادیواکتیو حفاظت کرده و دلیل بیماری او، قرار گرفتن بیش از حدش در معرض اشعه ایکس بود، نه رادیوم. ما هرگز نخواهیم فهمید که آیا او واقعاً به دلیل قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه ایکس دچار سرطان خون شد یا خیر، ولی بقایای جسدش در سال 1995 ثابت کرد که در بدن وی هیچ رادیومی وجود نداشته و او در اثر رادیوم از دنیا نرفته است.
ماری کوری؛ کاشف رادیواکتیویته
ماری کوری، کاشف دو عنصر رادیوم و پلوتونیوم و اولین زنی است که به دریافت جایزه نوبل نائل آمد. وی همچنین اولین زنی است که توانسته در دو زمینه مختلف (شیمی و فیزیک) جایزه نوبل را کسب کند. ماری کوری در سال 1867 در ورشوی لهستان و در خانواده ای هفت نفره به دنیا آمد. وی دانش آموز باهوشی بود و از همان کودکی استعداد بالایی در ریاضیات و فیزیک داشت که این ویژگی را از پدرش که استاد فیزیک و ریاضیات دانشگاه بود، به ارث برده بود.
پس از پایان دوران دبیرستان، با وجود نبوغ و استعداد فراوانی که ماری داشت، اما نتوانست به دانشگاه ورشو راه یابد، چرا که این دانشگاه صرفاً مردان را پذیرش می کرد. ماری برای ادامه تحصیلات به دانشگاه سوربن فرانسه رفت. در آنجا به تحصیل ریاضیات و فیزیک پرداخت و با پایان تحصیلاتش، در پاریس تحقیقاتش را ادامه داد. ماری ماموریت یافته در کنار پیر کوری (که دوست یکی از همکارانش بود و در سوربن تدریس می کرد)، بطور مشترک از فضای آزمایشگاه دانشگاه برای تحقیقات خود استفاده کند.
دو سال بعد از این اتفاق، ماری و پیر با یکدیگر ازدواج کردند. در ابتدا این دو هر کدام جداگانه روی پروژه های خود کار می کردند. ولی پس از تولد اولین فرزندشان، هر دو با هم به تحقیق روی اشعه ایکس و اورانیوم پرداختند. نتیجه این همکاری به کشف پلوتونیوم، اورانیوم و اشعه ای منتهی شد که ماری آن را رادیواکتیویته نامید و جایزه نوبل را برایشان به ارمغان آورد. سه سال پس از دریافت جایزه نوبل، پیر در حادثه ای جان باخت و کرسی استادی وی به ماری که اکنون دو فرزند داشت، رسید.
در سال 1911 ماری کوری دومین جایزه نوبل خود را این بار در رشته شیمی کسب کرد. سرانجام وی پس از سال ها تحقیق و تدریس در چهارم جولای 1934 در اثر سرطان خون از دنیا رفت.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «ماری کوری: کاشف رادیوم و خاصیت رادیواکتیویته»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا گزارش مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
