مشکل در فرزندآوری به معضلی جهانی تبدیل شده است
اگر به گذشته نگاه کنیم می بینیم بیشتر اوقات این زنان هستند که به دلیل ناباروری سرزنش می شوند، چون کسی جز آنها با تعداد محدودی تخمک که قابل بارور شدن هستند، به دنیا نیامده است. با کاهش شَدید تعداد این تخمک ها ساعت زیستی باروری از حرکت می ایستد و یائسگی در زنان آغاز می شود؛ این در حالی است که بدن مردان هنوز به خوبی می تواند هر 12 هفته یکبار، سلول های جنسی مذکری (اسپرم) را که به تازگی بالغ شده اند تولید کند. به عبارت دیگر زنان با آغاز یائسگی شانس باروری طبیعی را از دست می دهند؛ اما مردان با روند کندتری کاهش توان باروری را تجربه خواهند کرد.
سال گذشته گروهی از محققان به سرپرستی Hagia Levine نتایج پژوهش خود را در Human Reproduction Update منتشر کردند. بررسی انجام شده روی تعداد سلول های جنسی مردان غربی طی 40 سال گذشته نشان می داد، این تعداد به بیش از نصف کاهش داشته و بطور متوسط سالانه 104 درصد کمتر از سال های پیش شده است. نتایج این آزمون که روی مردانی از آمریکای شمالی، اروپا، استرالیا و نیوزیلند انجام شده بود، حاکی از این بود که غلظت محلول این سلول ها تا 52 درصد و تعداد آنها تا 59 درصد کاهش داشته است.
شانا سوان که یکی از اعضای این تیم بوده، می گوید: «باید ترکیباتی را که به شکل مصنوعی تولید شده اند، بخشی از این مشکل بدانیم. بررسی های گوناگونی نشان داده اند که وجود ترکیبات شیمیایی در محیط زیست و محل کار فرد می تواند کیفیت محلول سلول های جنسی مذکر و غلظت آن را کاهش بدهد. تعداد زیادی از این افراد ممکن است بواسطه کار خود در معرض حشره کش ها، فلزات سنگین و روان کننده ها قرار داشته باشند.»
در این مقاله شما می توانید با تاثیر موادی که روزانه از آنها در زندگی استفاده می کنیم بر ناباروری آشنا شوید.
معضل مواد پلاستیکی
به هر گوشه از زندگی خود که نگاه کنیم، ردی از فتالات ها دیده می شود. آنها در همه مواد پلاستیکی اطراف ما از بسته بندی های مواد غذایی، عطرها، شوینده ها، لوازم آرایش و پرده حمام گرفته تا داشبورد خودروها وجود دارند. سالانه حدود 450 میلیون کیلوگرم از فتالات ها در جهان تولید شده و برای افزایش انعطاف پذیری، شفافیت مواد پلاستیکی و دوام آنها استفاده می شوند. کافی است مواد غذایی با این ترکیبات تماس داشته باشند تا آنها را ناخواسته همراه غذای خود به بدن وارد کنیم. فتالات ها آنقدر در جهان ما گسترده شده اند که در ادرار بیش از 95 درصد از انسان ها قابل ردیابی هستند.
این مواد مضر با این سطح از فراوانی به سادگی می توانند سلامت و باروری را در بسیاری از جانوران تحت الشعاع قرار بدهند. پژوهشی که در سال 2003 انجام شده، نشان می دهد تعدادی از فرزندان نر موش های آزمایشگاهی که در دوران بارداری خود در معرض انواع خاصی از فتالات ها قرار داشته اند، با مشکلاتی در رشد و تکامل اندام های جنسی خود مواجه شده اند. بررسی ها روی جانوران دیگر هم نتایج مشابهی بدست داده تا آنجا که عده ای از پژوهشگران را در مورد تاثیر این ترکیبات روی انسان نگران کرده است.
بررسی ای که در سال 2015 در سوئد انجام شد و در نشریه Environmental Health Perspectives به چاپ رسید، ادعا می کرد که در معرض فتالات ها قرار داشتن می تواند به شکل نگرفتن درست اندام های تولید مثل در نوزادان پسر منجر شود و در مردان بالغ توانایی باروری را تحت الشعاع قرار بدهد. گروه دیگری از محققان تلاش کردند پس از بررسی های بیشتر اثرات سوء فتالات ها را روی انسان بپذیرند. مطالعه ای که در سال 2013 در نشریه Critical Reviews in Toxicology منتشر شده بود، به این اشاره می کرد که فتالات ها در حیوانات می توانند غلظت هورمون ها را تحت الشعاع قرار دهند و در نتیجه آن، چگونگی رشد بعضی از بافت های تناسلی را تغییر بدهند. اگر این موضوع حقیقت داشته باشد، این ترکیبات شیمیایی می توانند عامل آندومتریوز (شکل گیری بافت و مخاط رحم خارج از فضای آن که عارضه ای دردناک و یکی از علل ناباروری در زنان است) باشند؛ اما بررسی ها نشان می دهد برای درگیر کردن بافت های انسانی غلظت بسیار بالایی از این مواد لازم است.
برخی دیگر از محققان کاملاً با تاثیر فتالات ها بر باروری انسان مخالف هستند. ریچارد شارپ، محقق ارشد مرکز سلامت باروری MRC در دانشگاه ادینبرو یکی از این محققان است. او و همکارانش درباره اثر فتالات ها بر شکل اندام های تولید مثل موش های آزمایشگاهی و مشکلات باروری آنها آزمایش های متعددی انجام داده اند. شارپ در این باره می گوید: «کاهش قدرت باروری در موش های نری که مادران آنها در دوران بارداری در معرض فتالات ها بوده اند، ناشی از کاهش تولید هورمون تستوسترون در دوران جنینی آنها است. نکته اینجا است که بررسی های ما روی جنین انسان هیچ رابطه ای میان در معرض فتالات ها بودن و کاهش تولید تستوسترون نشان نمی دهد. چندین گروه دیگر هم نتایج مشابهی را اعلام کرده اند. می توانیم با صراحت بگوییم این ترکیبات نمی توانند به شیوه ای که جنین موش ها را تحت تاثیر قرار می دهند، جنین انسان را هدف بگیرند. جالب است بدانید میمون های نوزادی که مادران آنها در معرض دوز فتالاتی برابر با دوز مورد استفاده در موش ها قرار گرفته بودند هم، سالم بوده اند و شرایطی مانند دیگر نوزادان داشته اند. از سوی دیگر اغلب ما در معرض دوزی از این مواد شیمیایی قرار داریم که دست کم 25 هزار برابر کمتر از دوزی است که می تواند اختلالات باروری را در موش ها آغاز کند. می بینید که نتیجه گیری نهایی چندان هم ساده نیست.»
تنها فتالات ها نیستند که به کاهش قدرت باروری در جانوران متهم شده اند. پژوهش های آلان پیسی که استاد دانشگاه شفیلد است و سال ها است که دارد روی باروری در مردان کار می کند، نشان می دهد ترکیبات مصنوعی دیگری مانند گلیکول اترها که حلال رنگ هستند هم می توانند باروری را تحت الشعاع قرار بدهند. او می گوید: «قرار گرفتن در معرض گلیکول اترها شرایط را برای مردانی که تعداد اندکی سلول جنسی متحرک دارند، به مراتب پیچیده تر خواهد کرد.»
یکی دیگر از ترکیبات شیمیایی ای که نقش موثری در کاهش باروری دارد بیسفنول آ یا به اختصار BPA است. به هر گوشه از زندگی روزمره مان که نگاه کنیم این ترکیب پلاستیکی در آن حضور دارد و می تواند همراه با آبی که از بطری های پلاستیکی می نوشیم، وارد بدن ما بشود. پژوهشی که سال 2010 بوسیله پژوهشگران مرکز تحقیقاتی کایسر پرمننت در کالیفرنیا با بررسی نمونه های ادرار دارای BPA از کارگران چینی انجام شد، نشان داد احتمال پایین بودن کیفیت محلول سلول های جنسیتی در آنها چهار برابر بیشتر از دیگر کارگران است. مطالعه کوچک دیگری که سال جاری روی 94 نوجوان ساکن دوون انجام شده، نشان می دهد بیش از 80 درصد از آنها ردی از BPA در بدن خود دارند. این در حالی است که بیشتر آنها تلاش کرده اند با استفاده از ظروف فلزی غذا یا لیوان های شیشه ای تا جایی که ممکن است کمتر در معرض ترکیبات پلاستیکی قرار داشته باشند.
معجون شیمیایی
در امان ماندن از ترکیبات شیمیایی ساخت بشر کار ساده ای نیست. به عنوان مثال پرفلوئورو کربن ها (PFC) یا ترکیباتی مشابه آنها را در نظر بگیرید که با هدف مقاوم کردن بارانی ها، ظروف فلزی پخت غذا و فرش ها در مقابل آب، چربی و شوینده ها دارند به شکل بسیار گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرند. بررسی ای که بوسیله محققان دانشگاه کالیفرنیا در سال 2009 انجام شده بود، نشان می داد زنانی که سطح قابل توجهی از PFCها را در بدن خود ذخیره کرده اند با مشکلات متعددی در باردار شدن مواجه خواهند شد. مسئله اینجا است که هر فرد به چندین سال زمان برای پاک کردن بدن خود از نیمی از این ترکیبات شیمیایی نیاز دارد.
این ترکیبات مصنوعی، باروری و تولید مثل را در دیگر ساکنان زمین هم هدف گرفته اند. آنها با ورود به محیط زیست، خود را به چرخه حیات رسانده اند و اختلال در آن را آغاز کرده اند. یکی از این یافته ها نتیجه 26 سال بررسی محققان دانشگاه ناتینگهام روی سگ های نر است که نشان می دهد نه تنها کیفیت سلول های جنسی در آنها با گذشت زمان کمتر شده، بلکه در بسیاری از توله های نر هم، تا زمان بلوغ اندام های تولید مثل درست جابجا نشده اند و کامل درون جایگاه نهایی قرار نگرفته اند.
علف کش هایی مانند آترازین هم می توانند تعادل جنسی را در طبیعت به هم بزنند. این علف کش خطرناک که سال ها است استفاده از آن در اتحادیه اروپا منع شده و هنوز به شکل گسترده ای در ایالات متحده و استرالیا استفاده می شود، این قدرت را دارد که قورباغه های نر را به جنس ماده تبدیل کند. مطالعه ای که در سال 2010 در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی انجام شد، نشان می داد آترازین در تکامل جنسی قورباغه های نر دخالت کرده، قدرت جنسی را از 75 درصد آنها گرفته و از هر 10 قورباغه نر یکی را به جنس ماده تبدیل کرده است.
تایرون هایز که رهبری این تیم پژوهشی را به عهده داشته، معتقد است گسترش این ترکیبات در طبیعت می تواند باعث به هم خوردن تعادل جنسیتی در دوزیستان شود و یکی از علل کاهش جمعیت آنها در طبیعت باشد. احتمالاً همین اتفاق دارد برای ماهی ها هم می افتد. مطابق بررسی های محققان دانشگاه اکستر که سال گذشته انجام شده، یکی از هر 5 ماهی نر ساکن در رودخانه های انگلستان دارد همزمان خصوصیات هر دو جنس را از خود نشان می دهد. پژوهشی که روی 50 سایت پرورش ماهی در این کشور انجام شده، حاکی از آن است که در 20 درصد از ماهی های نر، کیفیت سلول های جنسی پایین است و رفتارهای تهاجمی در آنها دیده نمی شود؛ در نتیجه این دسته از ماهی ها شانس کمتری برای جلب جنس ماده و زاد و ولد خواهند داشت. محققان انگشت اتهام را به سوی ترکیبات شیمیایی با خواص شبه استروژن می گیرند که راه خود را به سوی رودخانه ها و جریان های آزاد آب باز کرده است. این ترکیبات می توانند بوسیله روان آبی که از مزارع یا مناطق صنعتی خارج می شود، به آب های جاری راه پیدا کنند یا فاضلابی باشند که حاوی مواد آرایشی، شوینده ها و قرص های کنترل بارداری است. تعدادی از محققان می گویند این ترکیبات شیمیایی که با اثر شبه استروژن خود توانسته اند به تعدادی از ماهی های نر خصوصیات زنانه بدهند، شاید بتوانند دیگر جانوران روی زمین را هم به طریقی مشابه تحت تاثیر قرار بدهند.
تغییرات در دریاها
خبر بد این است که ما اگر همین امروز مصرف مواد پلاستیکی و ترکیبات شیمیایی را به شکل قابل توجهی کاهش دهیم، باز هم برای دهه ها شاهد حضور آنها در محیط زیست و بسیاری از زیست بوم های جهان خواهیم بود. ما نه تنها داریم عرصه حیات را به بسیاری از جانداران تنگ می کنیم و زیستگاه های طبیعی آنها را از بین می بریم؛ بلکه موادی را وارد طبیعت کرده ایم که بقای گونه های بسیاری را تهدید می کنند. به عنوان مثال ترکیباتی مصنوعی مانند بیفنول های چند کلره یا به اختصار PCBها را در نظر بگیرید. با اینکه استفاده از آنها حدود 40 سال است که قدغن شده، باز هم در اسپرم خرس های قطبی و اندام های جنسی آنها قابل ردیابی هستند.
آب بازسانان (راسته ای از پستانداران ساکن دریا شامل نهنگ ها، دلفین ها و گرازماهی ها) هم شرایط مشابهی دارند. PCBها که در تولید گستره وسیعی از محصولات از رنگ ها گرفته تا کاغذ استفاده می شوند، در دوز بالا سمی و کشنده خواهند بود. آنها حتی در دوزهای پایین هم می توانند در عملکرد هورمون ها اختلال ایجاد کنند و باعث ناباروری در گونه های بسیاری از پرندگان، ماهی ها و حتی پستانداران شوند.
مسئله دنیای ما در حال حاضر تنها مواد شیمیایی و پلاستیک ها نیست؛ گرمایش زمین هم مشکلات متعددی را به دنبال خود می آورد. همگی می دانیم که گرم شدن زمین دارد صخره های مرجانی را نابود می کند و عامل طوفان های سهمگین و بی سابقه است؛ اما آنچه در سرخط خبرها به چشم نمی خورد اثر این پدیده روی کاهش باروری بسیاری از گونه های جانوری روی زمین است.
در خلال دوران حساسی از رشد جنین در بسیاری از خزندگان این دمای محیط بیرون است که جنسیت خزنده کوچک را تعیین می کند. در لاک پشت های دریایی سبز، دمای تعیین کننده جنسیت 29.3 درجه سانتیگراد است. بالاتر از این دما لاک پشت های ماده سر از تخم بیرون می آورند و در دمای پایین تر از آن جمعیت نرها غالب خواهند بود. گرمایش جهانی با اثر روی جنسیت این لاک پشت ها باعث شده جمعیت آنها به شکل چشمگیری کاهش پیدا کند؛ چون بخش قابل توجهی از جمعیت را ماده ها تشکیل می دهند. مطالعه ای که در سال جاری منتشر شده نشان می دهد 99 درصد جمعیت لاک پشت های به دنیا آمده در یکی از سایت های پُر جمعیت استرالیای شمالی را ماده ها تشکیل داده اند. به نظر می رسد بالا رفتن دمای شن ها و آب باعث شده دست کم این بخش از حیات وحش به معنای واقعی به قلمروی ماده ها تبدیل شده باشد.
درمانی برای ناباروری
در بحث گرمایش زمین چاره ای جز کاهش تولید کربن دی اکسید و انتشار آن به نظر نمی رسد. شاید در سطح کلان بتوان به مهندسی آب و هوا و ساخت سپری با قابلیت بازتابش نور در فضا فکر کرد؛ اما راه های ساده تر و دست یافتنی تری هم وجود دارند. هر یک از ما می توانیم از خودروی شخصی کمتر استفاده کنیم، گوشت ها بخصوص گوشت قرمز (گوشت گاوها متان قابل توجهی وارد هوا می کنند) را کمتر در سبد غذایی خودمان بگنجانیم، دمای خانه را متعادل نگه داریم و تا جایی که ممکن است در مصرف برق صرفه جویی کنیم.
زمانی که بحث استفاده از مواد شیمیایی مخصوصاً در مزارع مطرح می شود، حفظ حیات وحش از آسیب های ناشی از آن اصلاً ساده نیست. مطالعه ای که سال گذشته بوسیله محققان علوم کشاورزی دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا انجام شده نشان می دهد تزریق کود حیوانی به درون خاک کشاورزی به جای پاشیدن آن روی سطح زمین، می تواند به شکل قابل توجهی از میزان استروژنی که وارد آب های سطحی می شود و خود را به رودخانه ها می رساند، بکاهد. اگر استروژن موجود در آب لوله کشی باروری انسان ها را هم مانند دیگر جانوران تحت الشعاع قرار بدهد، این روش می تواند برای ما انسان ها هم مفید باشد.
به سراغ پلاستیک ها که می رویم، حل مسئله باز هم سخت تر می شود. آنها به بخشی اجتناب ناپذیر از زندگی ما بدل شده اند؛ اما اگر نسبت به حضور گسترده فتالات ها در زندگی مان احساس خطر می کنیم، باید بسته بندی های پلاستیکی ای را که میان آرم قابل بازیافت خود عدد 3 دارند یا حاوی پلی وینیل کلرایدها یا به اختصار علامت PVC هستند، با انواع شیشه ای آنها جایگزین کنیم. خبر خوب اینکه به زودی پلیمرهای انعطاف پذیری وارد بازار خواهند شد که فاقد فتالات ها هستند.
سوان می گوید: «با همه این تغییرات باز هم نمی توانید شیوه زندگی خودتان را نادیده بگیرید. چاقی، زندگی کم تحرک و سیگار کشیدن همگی می توانند شانس باروری شما را کاهش بدهند.» می توان به خانم هایی که می خواهند مادر شوند، سالم خوردن، اجتناب از دخانیات و کم تحرکی را پیشنهاد کرد و از آنها که اهل ورزش هستند، خواست که در انجام آن زیاده روی نکنند، چون ممکن است باروری آنها را به تعویق بیندازد و دچار اختلال کند. در مقابل، مردان بهتر است حجم مصرف غذاهای چرب و آماده را به کمترین میزان برسانند، سیگار کشیدن را کنار بگذارند و به سراغ دوچرخه هایشان بروند. یادتان باشد با وجود شایعاتی که در مورد اثر دوچرخه سواری مردان بر بهبود کیفیت تولید سلول های جنسی آنها وجود دارد، بررسی های علمی تفاوت معنی داری را در این گروه نسبت به دیگران نشان نمی دهند؛ اما پوشیدن شلوارهای تنگ، استفاده از سونا، جکوزی و آب داغ در حمام می تواند روی باروری مردان اثر منفی بگذارد. رژیم مدیترانه ای انتخاب مناسبی برای مردانی است که می خواهند کیفیت و تعداد سلول های جنسی خود را بهبود دهند.
در حال حاضر روش شناخته شده ای برای بهبود باروری در مردان وجود ندارد؛ اما در زنان می توان از داروهای تقویت باروری یا روش هایی مانند IVF استفاده کرد. بد نیست حالا که لوئیز براون، اولین نوزاد متولد شده بوسیله IVF (تلقیح مصنوعی) تولد چهل سالگی خود را جشن گرفته، این نکته را یکبار دیگر به خاطر بسپاریم که جانوران ساکن روی زمین به اندازه ما انسان ها خوش شانس نیستند و ممکن است شانس بقا و حفظ نسل خود را برای همیشه از دست بدهند.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «مشکل در فرزندآوری به معضلی جهانی تبدیل شده است»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله محبوبه عمیدی از مجله دانستنیها، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
