هزار و یک شب چگونه شکل گرفت؟

آنچه ما امروز به نام هزار و یک شب می شناسیم، با آنچه اولین بار ابن الندیم در کتاب الفهرست خود می گوید و کتاب هزار افسان را معرفی می کند، تفاوت بسیار دارد. از مبدا و منشاء اولیه افسانه های هزار و یک شب چندان اطلاعی در دسترس نیست، تنها می دانیم این داستان ها روایت هایی بوده اند که سینه به سینه در مشرق زمین نقل شده اند، اما به نظر می رسد از زمانی به بعد تمام قصه ها یا بیشتر این قصه ها به جهت آنکه شبیه هم بوده اند، گردآوری شده اند.

امروز مورخین اتفاق نظر دارند که منابع هزار و یک شب خارج از این 4 گروه نیست:

1. از مهم ترین منابع هزار و یک شب، قصه های ایرانی است که هم ریشه با شاهنامه است و داستان هایش با آن تطبیق یافته است، به جز غنای تخیلی این بخش سخنگویی حیوانات و مداخله دائم دیوان و پریان از نکات جالب آن است. کتاب هزار افسان که به زبان پهلوی بود و بین قرن های دوم تا چهارم هجری به عربی ترجمه شد، احتمالاً پایه اصلی و منبع اولیه الهام این قصه ها است، اگرچه همین قصه ها ریشه در فرهنگ بومی ایرانیان دارد.
2. دسته دوم، حکایات اغراق آمیز میان هارون الرشید و وزیرش جعفر برمکی (که از خاندان ایرانی برمکی بودند) و عشق خیالی هارون به نام شهرزاد است. این حکایات که با افسانه آمیخته اند، محبوبیت زیادی بین مردم عادی دارند.
3. یکی از محبوب ترین منابع افسانه های هزار و یک شب، داستان های سندباد است؛ دریانوردی که از بندر بصره (و در بعضی از قصه ها بندر سیراف) دست به سفرهای دریایی پُر ماجرایی زد و به سراسر اقیانوس هند سفر کرد.
4. قصه های علاء الدین، چهارمین بخش از داستان های هزار و یک شب است، علاء الدین شخصیتی متعلق به شمال آفریقا و احتمالاً مراکش است و داستان های او در قاهره می گذرد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «هزار و یک شب چگونه شکل گرفت؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله جلال افشار در مجله دانستنیها، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.