موجودات زنده چگونه خود را با محیط سازگار می کنند؟

سازگاری روندی است که طی آن تمام موجودات زنده خود را برای ادامه بقا با شرایط جدید و نامناسب سازگار می کنند و یا تغییر می دهند. به عبارت دیگر سازگاری به معنی توانایی پاسخ مفید دادن به محرک های محیط است. بنابراین انسان ها، گیاهان و سایر موجودات زنده برای ادامه حیات، خود را با محیط اطرافشان سازگار می کنند.

مثال های زیر نمونه هایی از سازگاری گیاهان و جانوران با شرایط محیط اطرافشان است.

• درخت بلوط در مناطق مرطوب رشد می کند؛ به همین دلیل برگ های سبز آن برای انجام عمل فتوسنتز به آب بیشتر نیاز دارند. از طرفی دیگر گیاه کاکتوس در نواحی خشک و بیابانی می روید. برگ های بزرگ، آب بیشتری از دست می دهند؛ به همین دلیل برگ های کاکتوس به شکل تیغ در آمده اند. این تیغ ها روی ساقه ضخیم کاکتوس که مقدار زیادی آب در خود ذخیره می کند، می رویند.
• در مورد جانوران می توان به منقار پرندگان اشاره کرد. شکل و اندازه منقار پرندگان به نوع و نحوه تغذیه آنها بستگی دارد. بطور مثال پرندگان شکاری از جمله عقاب، شاهین و کرکس منقاری خمیده و قوی دارند تا بتوانند با آن طعمه خود را تکه تکه کنند. گنجشک منقاری کوتاه، طوطی منقاری برگشته و قوی، دارکوب منقاری قوی و دراز، اردک منقاری پهن، پلیکان منقاری بزرگ و کیسه دار و مرغ ماهیخوار منقاری دراز دارد.

سازگاری را می توان به دو نوع مختلف تقسیم کرد: سازگاری انفرادی و سازگاری گروهی.

در سازگاری انفرادی یک موجود زنده به تنهایی خود را با شرایط جدید زندگی اش سازگار می کند. برای مثال یک فرد شب کار مجبور است خود را بتدریج با شرایط شغل خود سازگار کند و به جای شب ها، روزها بخوابد. در ابتدا ممکن است خوابیدن در روز مشکل باشد، ولی پس از مدتی شخص خود را با شرایط جدید سازگار می کند و می تواند روزها به راحتی بخوابد و شب ها بیدار بماند.

ولی سازگاری گروهی به صورت گروهی و دسته جمعی صورت می گیرد. این نوع سازگاری به گذشت زمان درازی نیاز دارد و در طول زندگی چندین نسل صورت می گیرد. به چنین تغییرات سازشی، «تکامل» می گویند. بطور مثال در گذشته زرافه ها همچون اسب ها گردنی کوتاه داشتند. در طول یک خشکسالی بلندمدت در آفریقا تمام علف ها خشک شدند و از بین رفتند. بنابراین زرافه ها برای زنده ماندن شروع به خوردن برگ درختان کردند. زرافه هایی که گردن بلندتری داشتند و می توانستند از شاخه های بالاتر درختان تغذیه کنند، زنده ماندند و تولید مثل کردند. فرزندان آنها نیز همچون والدین شان گردنی دراز داشتند. به مرور زمان درختان بلندتر و بلندتر شدند. بدین ترتیب زرافه ها نیز مجبور شدند خود را برای خوردن برگ ها به ارتفاعات بالاتری برسانند. نتیجه این شد که با گذشت زمانی طولانی زرافه ها صاحب گردنی بلند شدند.

به این ترتیب موجودات زنده، برای زنده ماندن در جهانی که بطور مداوم در حال تغییر است، ناچار هستند خود را با شرایط جدید سازگار کنند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «موجودات زنده چگونه خود را با محیط سازگار می کنند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب چرا، چطور، چگونه؟، نوشته ی دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال و ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز از موسسه نشر و تحقیقات ذکر، منتشر شده در تیر ۱۳۹۳ با شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۷-۲۲۱-۶ به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.