همه آنچه که از سوختگی ها باید بدانید

سوختگی ها، ضایعات بافتی هستند که به علل زیر ایجاد می‌شوند:

• حرارت زیاد
• اشعه مانند نور خورشید و سایر منابع ماوراء بنفش، اشعه ایکس، اشعه گاما
• مواد شیمیایی سوزاننده
• جریان الکتریسیته

عمق سوختگی نشان دهنده شدت یک سوختگی بوده و تعیین می‌کند که آیا آن سوختگی نیاز به درمان دارد یا خیر.

سوختگی‌ها از نظر عمق به سه نوع تقسیم می‌شوند:

• سوختگی درجه 1: این نوع سوختگی، کم خطرترین نوع سوختگی است که تنها به لایه خارجی پوست آسیب وارد می‌کند. فقط سبب قرمزی، تورم و حساسیت پوست می‌شوند. بطور طبیعی بدون باقی گذاشتن اثری از خود، بهبود می‌یابند. سوختگی‌های درجه یک کوچک، معمولاً نیازی به مراقبت پزشکی ندارند.
• سوختگی درجه 2: این نوع سوختگی ایجاد تاول می‌کند و علائم دیگری همچون پوست قرمز، سفید و یا لکه دار، التهاب و درد دارد که مستعد عفونت است.
• سوختگی درجه 3: جدی‌ترین نوع سوختگی که تمام لایه‌های پوست و چربی زیر آن را درگیر می‌کند، سوختگی درجه 3 است. این نوع سوختگی، ضخامت کاملی از پوست را درگیر می‌کند. محل سوختگی به رنگ خاکستری در می‌آید و ممکن است با وجود وسعت سوختگی، دردی نداشته باشند زیرا اعصاب مربوط به درد نیز در این موارد از بین رفته‌اند.

هرچه وسعت و طول مدت سوختگی بیشتر باشد، میزان خطر آن بیشتر است. حتی سوختگی‌های درجه یک هم اگر خیلی وسیع باشند خطرناک خواهند بود. سوختگی‌های بیشتر از 3 سانتیمتر باید توسط پزشک معاینه شوند. در سوختگی‌های وسیع، برای ارزیابی سوختگی از قانون 9 استفاده می‌کنیم. هر شخصی که بیش از 9 درصد دچار سوختگی شده باشد، نیاز به مراقبت در بیمارستان دارد. حتی اگر سوختگی وی از نوع سطحی هم باشد. شوک و عفونت از خطرات اصلی هستند که سوختگی‌های وسیع را تهدید می‌کند. قانون 9 یک راه مهم در ارزیابی خطر و تعیین نیاز به سروم یا انتقال خون است. بعد از 48 ساعت که از سوختگی گذشت، خطر اصلی بروز عفونت است. شما می‌توانید با انواع اقدامات درمانی در شرایط مختلف سوختگی آشنا شوید.

درمان‌های عمومی برای سوختگی‌ها

آتش گرفتن لباس

اگر با فردی که لباسش آتش گرفته برخورد کردید، اقدامات زیر را انجام دهید:

1. فوراً مصدوم را روی زمین بخوابانید.
2. اگر کپسول آتش‌نشانی در دسترس است از آن استفاده کنید. در غیر این صورت، سمتی از بدن که آتش گرفته است را روی زمین بغلتانید. اینکار موجب محرومیت آتش از اکسیژن شده و در نتیجه آتش خاموش می‌شود.

بعد از خاموش شدن آتش، به روش زیر اقدام به خنک نمودن مصدوم نمایید:

1. لباس‌های داغ می‌توانند سبب سوختگی‌های شَدید شوند. بنابراین یا آنها را در بیاورید یا آنها را با آب، سرد نمایید.
2. با ریختن آب روی مصدوم (به آرامی) به مدت 10 دقیقه وی را خنک نمایید.
3. پاک و آزاد بودن راه تنفسی را کنترل نمایید.
4. با استفاده از باندهای تمیز سوختگی را بپوشانید تا خطر ایجاد عفونت را کاهش دهید.
5. اگر مصدوم هوشیار است برای جایگزینی آب از دست رفته به وی آب بدهید.

سوختگی با مایعات جوش

در این موارد آسیب بافتی به سرعت رخ می‌دهد. سریع‌ترین کاری که در این موارد باید انجام داد کاهش درجه حرارت است. سرد کردن ممکن است شدت ضایعه را بسیار کم کند و به سرعت سبب کاهش درد می‌شود. روش برخورد با این نوع سوختگی به صورت زیر است:

1. لباسی که در محل سوختگی قرار دارد را بیرون آورید. (معمولاً با بریدن و قیچی کردن)
2. هر گونه شئی فشارنده‌ای مانند انگشتر، النگو یا ساعت را بیرون آورید.
3. محل سوختگی را به مدت حداقل 10 دقیقه زیر شیر آب سرد قرار دهید.
4. از کره، پماد یا لوسیون برای سوختگی استفاده نکنید.
5. چیزهایی که روی سوختگی چسبیده است را از آن جدا نکنید.

سوختگی‌های شیمیایی

سوختگی‌های شیمیایی معمولاً بر اثر ریختن اسیدهای قوی از باتری اتومبیل یا قلیاهایی همچون سود سوزآور (سدیم هیدروکسید) و یا مواد سفید کننده قوی ایجاد می‌شوند. ویژگی‌های سوختگی‌های شیمیایی عبارتند از:

• احساس سوزن سوزن شدن در پوست
• رنگ شدن و بی‌رنگی سریع
• قرمز شدن، تاول زدن یا پوسته پوسته شدن

نحوه برخورد با فرد دچار سوختگی شیمیایی عبارت است از:

1. فوراً قسمتی که دچار سوختگی شده را زیر شیر آب بگیرید. این کار سبب رقیق شدن ماده شیمیایی و کاهش شدت سوختگی می‌گردد. اگر ماده شمیایی به صورت پودر است ابتدا با یک برس نرم آن را از روی پوست پاک کنید.
2. در همان حالی که شستشو می‌دهید، لباس‌های آلوده به مواد شیمیایی را در آورید.
3. روی ضایعه را پانسمان کنید.
4. مصدوم را به بیمارستان برسانید.

نکته: اگر مصدوم را روی زمین درمان می‌کنید، دقت نمایید که آب زیر او جمع نشود.

سوختگی‌های شیمیایی چشم

مواد قلیایی بسیار خطرناک‌تر از مواد اسیدی هستند زیرا بطور عمیق‌تری به بافت چشم نفوذ کرده و پاک کردن آن بسیار مشکل‌تر است. خطر اصلی در این موارد، از دست دادن بینایی به علت آسیب به قرنیه است. هیچ چاره‌ای جزء شستشوی سریع چشم وجود ندارد که به صورت زیر انجام می‌گردد:

1. سر مصدوم را زیر شیر آب قرار دهید و اجازه دهید که آب روی چشم او بریزد. سر مصدوم را محکم نگه دارید تا مانع از ریختن آب در چشم سالم او شوید.
2. لازم است در هنگام شستشو، چشم باز بماند. اگر مصدوم قادر به این کار نیست باید شما پلک‌هایش را باز نگه دارید.
3. هرچه بیشتر شستشو طول بکشد، بهتر است. برای یک سوختگی با مواد قلیایی، 10 دقیقه زمان زیادی نیست. اگر هر دو چشم آسیب دیده‌اند بطور متناوب هر چشم را 10 ثانیه شستشو دهید.
4. بعد از شستشو با استفاده از یک باند استریل روی چشم را بپوشانید.
5. هرچه سریع‌تر مصدوم را به بیمارستان برسانید.

نکته: اگر آب در دسترس نیست، هر نوع مایعی که در دسترس است مثل نوشابه یا شیر را می‌توانید استفاده کنید. اگر هیچ مایعی در دسترس نیست، می‌توانید از ادرار استفاده کنید. ادرار معمولاً استریل بوده و بی‌ضرر است.

سوختگی ناشی از گاز اشک‌آور

این ماده، سبب آزردگی چشم‌ها و راه تنفسی می‌شود و می‌تواند منجر به استفراغ گردد. این آثار معمولاً پس از 15 دقیقه از بین می‌روند، گرچه ممکن است چشم‌ها تا مدت بیشتری دردناک باقی بمانند.

نکته: بکار بردن گاز اشک‌آور روی فردی که مبتلا به آسم است، می‌تواند موجب حمله آسم شود.

علائم تشخیص سوختگی ناشی از گاز اشک‌آور عبارتند از:

• ریزش اشک از چشم
• سرفه و عطسه غیر قابل مهار
• احساس سوختگی در پوست و گلو
• سفت شدن قفسه سینه و اشکال در تنفس

مهم‌ترین کار در مواجه با گاز اشک‌آور، رساندن خود یا مصدوم به هوای آزاد است. لازم به توجه می‌باشد که:

1. شستن چشم‌ها معمولاً ضروری نیست. چون می‌تواند زمان آزردگی چشم را طولانی کند.
2. مناطقی را که توسط این گاز دچار آسیب شده‌اند، مالش ندهید.
3. اگر چشم‌ها دردناک هستند، آنها را باد بزنید تا سرعت تبخیر باقیمانده گاز اشک‌آور افزایش پیدا کند. اما چشم‌ها را نمالید.
4. اگر مقدار زیادی از ماده شیمیایی در یک مکان خفه و بسته استنشاق شده است، شرایط انتقال مصدوم به بیمارستان را فراهم کنید.

سوختگی‌های الکتریکی

در برخورد با فرد برق گرفته، اقدامات زیر را انجام دهید:

1. فیوز برق را قطع کنید.
2. در صورت لزوم از یک چوب دستی استفاده کنید و اتصال برق را از بیمار جدا نمایید. در این زمان باید شما روی قطعه‌ای لاستیک خشک یا کتاب یا روزنامه چند لا شده بایستید.
3. وضعیت تنفسی و نبض مصدوم را کنترل نمایید.
4. اگر لازم است، شروع به تنفس مصنوعی و ماساژ قلبی نمایید.
5. اگر مصدوم بیهوش است، او را در وضعیت ریکاوری قرار دهید.
6. سوختگی را در نقاطی که برق وارد بدن شده و از آن خارج شده با ریختن آب و سرد کردن آن درمان کنید.
7. از یک بانداژ استریل برای پانسمان استفاده کنید.

نکته: هیچگاه از آب در زمانی که مصدوم هنوز با برق تماس دارد، استفاده نکنید.

سوختگی‌های دهان و گلو

خطر اصلی در این موارد تورم بافت نرم حنجره است که منجر به انسداد راه تنفسی گشته و در نتیجه خفگی رخ می‌دهد. علل این نوع سوختگی عبارتند از:

• نوشیدن آب جوش
• نوشیدن سموم فرساینده
• استنشاق هوای گرم یا بخار یا گاز

درمان سوختگی‌های دهان و گلو به صورت زیر است:

1. هر گونه فشار روی گردن را آزاد کنید، مانند باز کردن یقه.
2. مصدوم را تشویق به آرامش کنید.
3. بطور منظم به او آب بدهید. دادن قطعات یخ یا بستنی بسیار سودمندتر است.
4. مصدوم را سریعاً به بیمارستان برسانید.

اگر مصدوم بیهوش است، او را در وضعیت ریکاوری قرار دهید. در صورت لزوم اقدام به احیاء نمایید.

نکته: در سوختگی‌های صورت، به هیچ عنوان روی موضع آسیب را نپوشانید تا منجر به انسداد راه تنفسی نشود.

آفتاب سوختگی

آفتاب سوختگی به علت قرار گرفتن به مدت طولانی در زیر آفتاب شَدید ایجاد می‌شود. نور خورشید حاوی اشعه ماوراء بنفش است که سلول‌های لایه خارجی پوست را تخریب کرده و به عروق خونی کوچک که در زیر پوست قرار دارد آسیب می‌رساند. آفتاب سوختگی از سوختگی جزئی تا تاول‌های شَدید را می‌تواند شامل شود. اقدامات زیر در هنگام آفتاب سوختگی موثر است:

1. از نور خورشید پرهیز کنید و به سایه بروید.
2. زیر دوش آب سرد بروید.
3. از فشار آوردن روی پوست سوخته شده پرهیز کنید.
4. در موارد خفیف آفتاب سوختگی می‌توانید روی محل سوختگی، لوسیون کالامین و یا حتی ماست معمولی بمالید.
5. در موارد شَدید، مراقب تاول‌ها باشید.
6. از داروهای مُسکن مثل آسپرین و استامینوفن استفاده کنید.
7. اگر سوختگی شَدید است به پزشک مراجعه کنید.

نکته: هیچگاه تاول‌ها را نترکانید زیرا با این کار موجب بروز عفونت می‌شوید. تنها با قرار دادن پنبه روی آنها، بدون آنکه فشاری روی تاول وارد آورید، از آن محافظت نمایید. اگر تاول پاره شد، باید با بانداژ استریل آن را پانسمان کرد و سپس روی آن را با پنبه و چسب بپوشانید.

درمان بر اساس سطوح سوختگی

به صورت عمومی می‌توان سوختگی‌ها را به دو دسته تقسیم کرد و موارد مهم را برای آنها به شرح زیر نام برد:

1) سوختگی سطحی

• برای التیام درد، سطح سوخته را خنک کنید. محل سوختگی را به مدت 10 تا 15 دقیقه یا تا زمانی که درد آن التیام یابد، زیر آب خنک (نه خیلی سرد) نگه دارید. یا یک حوله تمیز را در آب خنک بخیسانید و روی سطح سوخته بگذارید.
• حلقه یا سایر اجسامی که به ناحیه سوخته فشار وارد می‌کنند را خارج نمایید. این کار را سریع، به آرامی و قبل از تورم ناحیه سوختگی انجام دهید.
• تاول‌های کوچک (اندازه ناخن انگشت کوچک دست) را نترکانید. در صورتی که تاول‌ها ترکید، محل آن را با آب و صابون ملایم تمیز کنید. پماد آنتی بیوتیک روی آن بمالید و با گاز استریلی که به آن نمی‌چسبد روی آن را بپوشانید.
• در صورت نیاز، مُسکن‌هایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و یا استامینوفن میل کنید.

2) سوختگی جدی

در زمان سوختگی‌های جدی باید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. تا زمان رسیدن نیروی امداد، اقدامات زیر را انجام دهید:

• فرد سوخته را در مقابل سایر آسیب‌ها محافظت کنید. مطمئن شوید که فرد آسیب دیده در معرض مواد آتش‌گیر و یا دود و گرما قرار نداشته باشد.
• گردش خون را بررسی و به تنفس، سرفه‌ها و حرکت فرد توجه کنید. در صورت نیاز، احیاء قلبی – ریوی را شروع کنید.
• زیورآلات، کمربند و سایر اجسامی که ایجاد فشار می‌کنند، بخصوص آنهایی که در اطراف محل سوختگی و یا گردن قرار دارند را جدا کنید. زیرا ناحیه سوختگی به زودی متورم می‌شود. اما لباسی که در اثر سوختگی به پوست بدن چسبیده است را جدا نکنید.
• سوختگی‌های شَدید و بزرگ را در آب سرد فرو نبرید. چنین کاری ممکن است موجب از دست دادن گرمای بدن یا افت فشار و کاهش جریان خون شده و در نتیجه به فرد شوک وارد کند.
• محل سوختگی را در سطح بالاتری از قلب قرار دهید.
• محل سوختگی را بپوشانید. برای این کار از باند خنک و مرطوب و یا یک لباس تمیز استفاده کنید.

سلامتی شما آرزوی ما است.

منابع

1. کتاب کمک‌های اولیه، نوشته فریده داهیم. انتشارات آوای زندگی. سال 1393.
2. کتاب کمک‌های اولیه و فوریت‌های پزشکی. نوشته رابرت یانگسون. ترجمه دکتر فرهاد همت خواه. انتشارات عصر کتاب. سال 1381.