آشنایی با بازار بورس ایران به زبان ساده
اکثر افراد، بازار بورس را نمی‌شناسند و با نحوه سرمایه‌گذاری در آن آشنا نیستند. این گروه پس‌اندازهای خود را فقط در بانک‌ها یا شاید با خرید طلا نگهداری می‌کنند و راه‌های دیگر استفاده از اندوخته‌های خود را نمی‌شناسند. یکی از راه‌های استفاده از پس‌اندازها، این است که یک فرد عادی می‌تواند در مالکیت واحدهای تولیدی و تجاری بزرگ مشارکت نماید و از نتایج مشارکت و سرمایه‌گذاری خود به سادگی بهره‌مند شود.
ممکن است بپرسید: چگونه یک فرد عادی با سرمایه کم می‌تواند در سرمایه‌گذاری‌های بزرگ شریک شود در حالی که نه شرکای خود را می‌شناسد و نه امکان کسب اطلاع از نحوه فعالیت، میزان هزینه‌ها، درآمدها و… دارد؟ گذشته از این، اصلاً چنین شخصی چگونه می‌تواند از حساب و دخل و خرج این مرکز تولیدی که در آن مشارکت کرده است آگاهی پیدا کند؟
در پاسخ به این سوال‌ها باید گفت که، بازار بورس امکان هر آنچه را که برای سرمایه‌گذاری و مشارکت در این مراکز لازم است فراهم آورده و علاوه بر نظارت دقیق بر فعالیت‌های این مراکز، مدافع حقوق سرمایه‌گذاران است.
شما می‌توانید مروری خلاصه از همه اطلاعاتی که دانستن آنها برای فعالیت در بازار بورس لازم است، داشته باشید.
بازار بورس از کجا آمد؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
اندیشه ایجاد و راه‌اندازی بازاری به نام «بورس» زمانی شکل گرفت که عده‌ای از بازرگانان اروپایی از فعالیت‌های تجاری خود ضرر کردند. بنابراین به فکر راه‌حلی افتادند تا بوسیله آن بتوانند جلوی این ضرر را بگیرند و یا آن را به حداقل برسانند. نتیجه آن شد که تعدادی از بازرگانان، عده‌ای را در فعالیت‌های خود شریک کردند تا با این روش سود و زیان احتمالی را با آنها تقسیم کنند. این تجربه موفقیت‌آمیز بود. پس از آن هر تاجری سعی می‌کرد تا فعالیت‌های تجاری خود را با این روش ادامه دهد. رفته رفته این تجربه قانونمند شد و به تشکیل شرکت‌های سهامی تبدیل گردید.
اولین تجربه مربوط به تشکیل یک شرکت سهامی در کشور روسیه بود که در سال 1553 میلادی تصمیم گرفت کالاهایی را بدون اینکه آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد که احتمال ضرر در آن زیاد بود. برای انجام اینکار عده‌ای از تجار سرمایه لازم را تامین کردند و هر کس به نسبت سرمایه خود در سود و زیان شرکت شریک شد و اینکار با موفقیت صورت گرفت. بعدها با گسترش مبادلات در اروپا به سرمایه‌های زیادتر و شرکای بیشتری نیاز شد. به همین دلیل نیاز به مراکزی بود تا بتواند بین سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران رابطه برقرار کند. چنین مراکزی تاسیس شدند و بورس نام گرفتند.
اولین بورس دنیا در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و امروز اکثر کشورهای جهان دارای بورس هستند. در ایران نیز در سال 1345 قانون تشکیل بورس به تصویب رسید و از 15 بهمن ماه سال 1346، بازار بورس ایران فعالیت خود را شروع کرد.
چرا نام بورس برای این بازار انتخاب شد؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
بورس کلمه‌ای فرانسوی بوده که معنای آن در زبان فرانسه «کيف پول» می‌باشد.
در اوایل قرن 15 میلادی، در شهر بروژ بلژیک در مقابل منزل فردی به نام «واندر بورس» صرافان گردهم آمده و اوراق بهادار دادوستد می‌کردند. از آن پس هر مکانی را که در آن، اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گرفت «بورس» نامیده شد.
بازار بورس، چه نوع بازاری است؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
برای شناخت بورس و آشنایی بیشتر با آن باید از بازار و تعریف آن شروع کنید. در یک تعریف ساده، می‌توان گفت که بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می‌گیرد. یا بگوییم هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه‌ای برقرار گردد و معامله‌ای صورت پذیرد، بازار تشکیل شده است. این شرایط می‌تواند مکان خاصی یا شبکه‌های ارتباطی مثل اینترنت باشد.
در بازارها بطورکلی دو نوع دارایی، «دارایی‌های واقعی» و «دارایی‌های مالی»، مورد معامله قرار می‌گیرند. دارایی‌های واقعی همان دارایی‌های فیزیکی هستند مثل زمین، ساختمان و انواع کالا مانند ماشین، لوازم خانگی و… اما دارایی‌های مالی دارایی‌های کاغذی و بهتر بگوییم اسنادی هستند، مثل سهام و اوراق مشارکت.
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
بورس بازاری است که در آن دارایی‌های مختلف مورد معامله قرار می‌گیرد. از این رو، انواع بورس‌ها را می‌توان به سه دسته کلی بورس کالا، بورس ارز و بورس اوراق بهادار طبقه‌بندی کرد.
- بورس کالا: بازاری که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می‌گیرد و بطور منظم و دائم فعال است «بورس کالا» نام دارد. در بورس کالا معمولاً مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. هر بورس کالایی را با نام همان کالایی که معامله می‌شود نامگذاری می‌کنند. مثلاً بورس نفت و بورس گندم.
- بورس ارز: در بورس ارز، خرید و فروش پول‌های خارجی انجام می‌گیرد. این بورس در ایران فعال نیست (الان 2 بهمن 1394 است!) اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشمگیری دارد.
- بورس اوراق بهادار: در بورس اوراق بهادار دارایی‌های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… مورد معامله قرار می‌گیرد.
در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که بطور رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل می شود «بورس اوراق بهادار» می‌گویند.
سهم یا سهام چیست؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
در شرکت‌های سهامی، سرمایه شرکت به قسمت‌های مساوی تقسیم شده که هر یک از آنها را یک سهم می‌گویند. بنابراین سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که معرف میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می‌باشد. ورقه سهام سند قابل معامله‌ای است که نماینده مالکیت تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد. مجموع ارزش اسمی سهام، سرمایه شرکت را تشکیل می‌دهد.
بورس اوراق بهادار چه کاری انجام می‌دهد؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
کار اصلی بورس اوراق بهادار این است که زمینه‌ای را فراهم آورد تا دو گروه از مردم، بطور قانونی در یک فعالیت اقتصادی شریک و علاوه بر تامین نیازهای یکدیگر، از منفعت و سود این فعالیت بهره‌مند شوند. این دو گروه، سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران می‌باشند.
اصولاً در یک تقسیم‌بندی ساده، افراد جامعه را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد. یک گروه افرادی که پول، سرمایه و یا پس‌انداز دارند اما نمی‌توانند با آن کار کنند. گروه دوم افرادی که توانایی انجام فعالیت اقتصادی دارند اما سرمایه و پول کافی ندارند. این دو گروه علاوه بر اینکه یکدیگر را نمی‌شناسند و تعداد آنها نیز کم نیست دارای ویژگی‌های مختلفی هستند. به عنوان مثال، همه سرمایه‌گذاران به یک اندازه پس‌انداز ندارند. برخی دارای مبالغ اندک و برخی صاحب مبالغ کلان می‌باشند. سلیقه این افراد هم برای سرمایه‌گذاری متفاوت است. مثلاً عده‌ای تمایل به سود کم در کوتاه‌مدت دارند و عده‌ای به دنبال سود بیشتر ولی در بلندمدت‌اند و ده‌ها ویژگی دیگر.
سرمایه‌پذیران نیز از ویژگی‌های مختلف برخوردارند. برای مثال، هر گروه در زمینه خاصی فعالیت می‌کنند. با توجه به نوع فعالیت‌شان سودهای متفاوتی پرداخت می‌کنند. در اداره مراکز تولیدی خود سلیقه متفاوت دارند و…
حال با این همه ویژگی‌های متفاوت چگونه می‌توان بین این دو گروه رابطه برقرار کرد؟ تا همه آنها ضمن قبول شرایط یکدیگر حاضر به شراکت شوند؟
یکی از کارهای اساسی بورس همین است که با ایجاد یک فضای مناسب و قانونمند، زمینه‌ای فراهم آورد تا از طریق آن برآوردن تمامی خواسته‌های قانونی طرفین با حفظ حقوق آنها میسر شود.
علاوه بر این، بورس یک مشکل بسیار بزرگ دیگر را نیز حل کرده است. بطوریکه می‌توان ادعا کرد حل این مشکل باعث گسترش سرمایه‌گذاری و در نتیجه توسعه و پیشرفت سریع‌تر کشورهای جهان شده است. آن مشکل این است که اگر افراد مختلفی که با سرمایه‌های متفاوت وارد بورس شده‌اند و در فعالیت‌های اقتصادی بزرگ شریک شده‌اند، بخواهند، در هر زمانی سهم و سرمایه خود را به قیمت مناسب بفروشند، باید چه کار کنند؟ به عنوان مثال اگر فردی 1000 سهم از 125 میلیون سهم یک کارخانه را دارا باشد و تصمیم بگیرد آن را همین امروز بفروشد، چگونه می‌تواند قیمت سهم خود را مشخص کند؟
بورس این مشکل را حل کرده و سازوکاری را طراحی کرده است که هر فرد با هر میزان سهم، به محض اینکه تصمیم به فروش سهام بگیرد، بتواند از قیمت سهام خود آگاه شود و یا حتی اگر تصمیم به فروش نداشته باشد قیمت روز سهام را بداند.
مزایای سرمایه‌گذاری در بازار بورس چیست؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
هر فردی با 500 هزار تومان سرمایه (الان 21 اردیبهشت 1404 است!) امکان ورود به این بازار را خواهد داشت و به راحتی می‌تواند بخشی از سهام یک شرکت بزرگ و معتبر را خریداری نماید و در کنار مالکیت، از دو راه می‌توانند در بورس درآمد داشته باشد.
- از سود سهام استفاده کند. به عبارتی شرکت‌ها در ابتدای سال مالی پیش‌بینی می‌کنند که مبلغ خاصی به ازای هر سهم، سود نقدی می‌پردازند. عده‌ای نیز به خاطر سود سالانه‌اش این سهام را خریداری می‌کنند. نیازی نیست که سهامدار، یکسال کامل، مالک سهام باشد تا بتواند از سود سالیانه استفاده کند. هر فردی که در تاریخ برگزاری مجمع عمومی عادی، سهامدار شرکت باشد، سود یکساله به او تعلق می‌گیرد.
- از رشد قیمت سهام استفاده کند. مثلاً در قیمت 300 تومان سهامی را می‌خرد و بعد از چند ماه وقتی قیمت آن سهام به 1000 تومان می‌رسد، اقدام به فروش می‌کند. البته همیشه قیمت صعودی نیست و ممکن 300 تومان بخرید و با دعا و صلوات! 100 تومان بفروشید!! این بستگی به تبحر و انتخاب شما دارد. در واقع در اینجا از نوسان قیمت استفاده می‌کنید.
افرادی که قصد خرید و فروش سهام را دارند باید مشخص کنند که از کدام راه می‌خواهند بهره ببرند. نوسان قیمت، سود هر سهم یا هر دو؟
عوامل تاثیرگذار بر قیمت سهم
توجه داشته باشید که قیمت هر سهم در بورس اوراق بهادار تحت تاثیر عوامل متعددی دستخوش تغییر می‌گردد. این عوامل را می‌توان به دو دسته عوامل درونی و بیرونی تقسیم کرد. برخی از عوامل درونی عبارتند از: عملکرد شرکت، مدیریت، سوددهی شرکت در حال حاضر و در آینده، و برخی از عوامل بیرونی نظیر: میزان عرضه و تقاضای موجود در بازار برای سهام، نرخ‌های بهره، سیاست‌های اقتصادی دولت، تورم و رکود. به عنوان مثال در ابتدای سال 1390 با اعلام کاهش نرخ بهره سپرده‌های بانکی، مردم سرمایه‌گذاری در بازارهای بورس و طلا را به بانک‌ها ترجیح دادند.
اصولاً معامله روی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس آسان‌تر و با اطمینان بیشتری صورت می‌گیرد. چرا که این شرکت‌ها در هنگام پذیرش باید دارای شرایط خاصی باشند. این شرایط مانند فیلتری می‌باشد، که سهامداران با اطمینان بیشتری روی شرکت‌هایی که از این فیلتر عبور کرده‌اند، سرمایه‌گذاری می‌نمایند. همچنین پیدا کردن خریدار و فروشنده برای سهام شرکت‌های بورسی به علت متمرکز بودن آسان‌تر است. ضمن اینکه دسترسی به اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده، به راحتی امکان‌پذیر است. سازمان بورس اوراق بهادار بر ارائه اطلاعات شرکت‌ها و ارائه صورت‌های مالی آنها نظارت می‌نماید.
تمامی اطلاعیه‌های شرکت‌های پذیرفته شده در بورس (مثل زمان برگزاری مجامع، تصمیمات مجامع، پیش‌بینی سود شرکت، صورت‌های مالی و…) به صورت آنلاین در سایت کدال به آدرس www.codal.ir قابل مشاهده و دسترسی است.
برای سرمایه‌گذاری در بازار بورس، باید از کجا شروع کرد؟
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
تنها راه شروع به سرمایه‌گذاری در بازار بورس و اقدام به خرید و فروش سهام، مراجعه به شرکت‌های کارگزاری می‌باشد. کارگزاری‌ها واسطه‌هایی هستند که عملیات اجرایی خرید و فروش سهام را برای متقاضیان طبق ضوابط خاص سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می‌دهند.
بنابراین خرید و فروش سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس، فقط توسط کارگزاران رسمی سازمان بورس و اوراق بهادار امکان‌پذیر است.
معیارهای انتخاب کارگزار مناسب
معمولاً سرمایه‌گذاران دائمی یا بلندمدت، ترجیح می‌دهند تنها با یک کارگزار کار کنند و در انتخاب کارگزار خود به نکات زیر توجه می‌کنند:
- حجم سرمایه سرمایه‌گذار: به عبارتی در انتخاب کارگزار باید دقت کرد که کارگزار برای چه مقدار سرمایه‌هایی کار می‌کند و آیا سرمایه ما در حدی است که کارگزار برای ما معامله کند. اصولاً کارگزاران به نسبت حجم سرمایه افراد آنها را در اولویت قرار می‌دهند. به عنوان مثال کارگزاری که اکثر مشتریان آن دارای سرمایه‌های بالای 100 میلیون می‌باشند برای سرمایه‌گذار با سرمایه 10 میلیون مناسب نیست.
- تعداد مراجعه کنندگان به کارگزار: به این معنی که آیا کارگزار فرصت رسیدگی به درخواست‌های همه مشتریان را دارد. چرا که در غیر این صورت، شاید به علت عدم فرصت کارگزار برای انجام درخواست‌های خرید و فروش مشتریان، درخواست ما به روزهای بعد موکول شود و این مسئله با توجه به ارزش زمان در معاملات بورس ممکن است موجب از دست رفتن برخی فرصت‌ها شود.
- نوع شخصیت خریدار در ارتباط با کارگزار (حقیقی یا حقوقی): برخی از کارگزاری‌ها اکثراً دارای مشتریانی حقوقی می‌باشند که برای اشخاص حقیقی مناسب نمی‌باشند.
- رتبه کارگزار از نظر حجم خرید و فروش: هرچه رتبه کارگزار از نظر حجم معاملات بالاتر باشد نشان‌دهنده فعالیت بیشتر آن کارگزار می‌باشد و نکته مثبتی به حساب می‌آید. به شرط اینکه مورد اول یعنی حجم سرمایه سرمایه‌گذار رعایت شود. پس بهتر است از میان کارگزارانی که سرمایه ما با سرمایه مشتریان آنها همخوانی دارد کارگزاری را انتخاب کنیم که دارای حجم معاملات بیشتری باشد یا به عبارتی فعال‌تر باشد.
کد سهامداری
پس از انتخاب کارگزاری و مراجعه حضوری به آن، باید درخواست کد سهامداری یا «کد معاملاتی» بدهید.
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
برای شروع سرمایه‌گذاری در بورس نیاز به کد معاملاتی دارید. کد معاملاتی شما یک کد واحد است که بوسیله آن در سامانه اطلاعاتی بورس شناسایی می‌شوید. برای دریافت کد باید با یک برگه کپی شناسنامه به همراه کپی کارت ملی خود به یکی از کارگزاران رسمی سازمان بورس اوراق بهادار مراجعه نمایید و با پر کردن فرم مربوطه نسبت به دریافت کد سهامداری اقدام نماید. به صورت آنلاین نیز ثبت نام امکان‌پذیر است.
کد بورسی که کد معاملاتی یا کد سهامداری نیز نامیده می‌شود، عبارت از کدی ثابت است که به سهامداران حقیقی و حقوقی از طرف بورس تعلق می‌گیرد تا در زمان خرید و فروش سهام از آن در بورس استفاده شود. این کد رایگان بوده و کارگزاران برای اینکار دستمزدی از شما دریافت نخواهند کرد. کد معاملاتی شما از سه حرف اول نام خانوادگی‌تان به علاوه یک عدد 5 رقمی تصادفی تشکیل می‌شود.
با دریافت کد سهامداری می‌توانید شروع به سرمایه‌گذاری نمایید.
خرید و فروش سهام
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
پس از انتخاب شرکتی که تصمیم دارید سهام آن را خریداری کنید، ابتدا باید مبلغی که می‌خواهید در آن شرکت سرمایه‌گذاری کنید (برای مثال می‌خواهیم به اندازه 100,000 تومان سهام شرکتی را بخریم.) به حساب کارگزاری‌تان واریز نمایید، سپس نوبت به پُر کردن فرم درخواست خرید می‌رسد.
در قسمت اول این فرم، مشخصات شناسنامه‌ای شما به همراه کد ملی، آدرس، شماره تلفن و کد معاملاتی، درج شده است. قسمت دوم، شما باید نام شرکت یا شرکت‌های مورد نظر برای خرید را به همراه تعداد سهام مورد درخواست و مبلغ سرمایه‌گذاری‌تان بنویسید.
در هنگام پُر کردن فرم، می‌توانید برای خرید سهام، سقف قیمت مشخصی را اعلام نمایید که کارگزار حق خرید بالاتر از آن قیمت را ندارد. برای مثال اگر در ستون حداکثر قیمت عدد 2,500 ريال نوشته شود یعنی سهام شرکت مورد نظر از صفر تومان تا 250 تومان خریداری گردد و هر مبلغی بالاتر از 250 تومان مورد قبول سفارش‌دهنده یا همان خریدار سهام نمی‌باشد. یا اینکه دست کارگزار را برای خرید در هر قیمت ممکن باز بگذارید.
در قسمت سوم نیز شماره فیش بانک و مبلغ واریزی را نوشته، سپس برگه را امضاء نمایید و به مسئول سفارش‌های شرکت کارگزاری تحویل دهید.
به فایل صوتی زیر گوش دهید.
برای فروش سهام باید با برگه سهم (یا گواهینامه نقل و انتقال سهام) و شناسنامه خود به کارگزاری مراجعه نمایید و فرم درخواست فروش و وکالتنامه را پُر نمایید.
همانند درخواست خرید در ابتدای فرم، مشخصات شناسنامه‌ای شما به همراه کد ملی، آدرس، شماره تلفن و کد معاملاتی نوشته شده است.
در قسمت دوم، نام شرکت یا شرکت‌های مورد نظر برای فروش باید به همراه تعداد سهام مورد عرضه، نوشته شود.
در فروش هم می‌توانید برای کارگزاری حداقل قیمت فروش را مشخص نمایید که کارگزار حق فروش در قیمت‌های کمتر از آن را ندارد و یا اینکه دست کارگزار را باز بگذارید تا فروش را با صلاحدید خود و در هر قیمت ممکن انجام دهد.
سپس شماره حساب بانکی خود را در بخشی که در فرم برای آن در نظر گرفته‌اند بنویسید تا مبلغ ریالی فروش به حساب شما واریز شود. در آخر برگه را امضا نموده، و به مسئول سفارش‌های شرکت کارگزاری تحویل دهید. امروز عموم خرید و فروش‌ها به صورت آنلاین انجام می‌شوند. وارد کردن اطلاعات در سیستم آنلاین با شما است.
به این نکته توجه داشته باشید که حداقل مدت انتظار برای دریافت وجه فروش سهام، سه روز کاری پس از تاریخ فروش سهام است و قبل از آن هیچ پولی به حساب شما واریز نمی‌گردد.
پس از آنکه درخواست خرید و فروش شما تکمیل شد، به سیستم معاملات بورس وارد می‌شود و بنا به درخواست در صف خرید یا فروش قرار می‌گیرد.
توجه داشته باشید که صف خرید به صورت صعودی به نزولی و صف فروش به صورت نزولی به صعودی مرتب می‌شود. در این صف هرگاه قیمت‌ها با هم تطابق پیدا کنند، معامله در چند ثانیه صورت می‌گیرد.
سیستم معاملاتی بورس تهران بر اساس اولویت قیمتی – زمانی می‌باشد. چنانچه دو قیمت با هم برابری نمایند اولویت خرید یا فروش بسته به زمان ورود به سیستم تعیین می‌گردد.
شما الان همه آنچه که برای شروع کار لازم است را یاد گرفته‌اید اما این مطالب به تنهایی موفقیت شما در بازار بورس ایران را تضمین نمی‌کند.
