آیا جغدها می توانند به شهرها بیایند؟
راسته جغدسانان (Strigiformes) در ایران دو تیره، شش جنس و 12 گونه دارند. تیره جغد انباریان (Tytonidae) در ایران فقط یک گونه و تیره جغدیان (Strigidae) در ایران 11 گونه دارند. مرغ حق جنوبی، مرغ حق، شاه بوف، جغد جنگلی، جغد کوچک، جغد طلایی، جغد کوچک جنوبی یا جغد خالدار، جغد شاخدار یا جغد گوش دراز، جغد تالابی، جغد ماهیخوار و بوف برفی متعلق به تیره جغدیان و جغد سفید یا جغد انبار متعلق به تیره جغد انباریان هستند که در ایران هم یافت می شوند.
جغدهای شاخدار (Long-eared Owl) یکی از منحصر به فردترین و زیباترین گونه های جغد هستند که از روی گوش پَرهای بلندشان به آسانی تشخیص داده می شوند. در عین حال آنها یکی از گونه های شب زی، خجالتی و نادر هستند که زمستان ها به صورت مهاجر در نواحی شمال شرق و مناطق مرکزی ایران تا جنوب و فارس دیده می شوند. احتمال می رود که این گونه در جنگل های شمال کشور نیز زادآوری داشته باشد اما به دلیل فقدان داده های زیربنایی همچنان نمی توان اظهارنظر درستی درباره وضعیت حفاظتی این پرنده در ایران داشت.
جغدهای شاخدار در کشورهای اروپایی مانند انگلستان نیز بندرت دیده می شوند. تعداد جفت های زادآور این پرنده در انگلستان آن هم در فصل تابستان حدود 3,500 فرد تخمین زده شده است. با وجود این، جمعیت این گونه در حومه بیشتر شهرهای اروپای شرقی رو به افزایش است و این مسئله هم با استقبال عمومی مواجه شده است.
تحقیقات محققان دانشگاه بوهمیای جنوبی جمهوری چک نشان داد که جغدهای شاخدار ممکن است در پارک های شهری که اطراف آنها را انواع ساختمان های بلند احاطه کرده، لانه گذاری کنند اما برای شکار، بیشتر ترجیح می دهند که مسافت های دور را طی کنند و به جاهایی بروند که عرصه برای آنها فراخ تر باشد.
محققان می گویند که جغدهای شاخدار برخلاف دیگر پرندگان شکاری، کمتر روی ساختمان ها و منازل مسکونی لانه سازی می کنند و به همین دلیل همجواری آنها با انسان ها در شهرها کمتر دیده می شود حال آنکه سایر شکاری ها نظیر دلیجه، فالکون و جغد انبار در این زمینه مشکل چندانی ندارند. آشتی انسان ها با پرندگان شکاری یکی از راه حل های کاهش جمعیت آفاتی نظیر موش است که هم اکنون در کلانشهر تهران نیز دردسرساز شده اند. نصب آشیانه های مصنوعی و مناسب یکی از اولین قدم ها برای آشتی با طبیعت و پرندگان شکاری است. بنابراین شاید زمان آن فرا رسیده که شهرها را بیش از پیش با طبیعت آشتی دهیم.
در این مقاله شما می توانید با شرایط حضور جغدها در مناطق شهری و منافع این حضور آشنا شوید.
چگونه و کجا جغد شاخدار ببینیم؟
گوش پرهای بلند جغد شاخدار، گوش واقعی نیستند بلکه در اصل پیش آمدگی هایی نرم و پوشیده از پَر هستند. یکی دیگر از علائم شناسایی این پرنده، چشم های بزرگ و گرد آن است که متمایل به نارنجی و یاقوت کبود است.
اگر بخواهید با پرنده نگرها عازم سفری برای مشاهده جغدها و مخصوصاً جغد شاخدار شوید، دو شرط اصلی را باید رعایت کنید:
- نخست اینکه همیشه بالای سرتان را نگاه کنید.
- و دوم آنکه به هیچ وجه از جغدها نترسید.
تعداد معدودی از مردم عادی می توانند جغدها را ببینند و حتی معدود افرادی هم در دنیا هستند که می دانند این پرنده های منحصر به فرد برای بقا به چه چیزهایی نیاز دارند.
در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی، جغدها بیشتر در زمین های کشاورزی در حال توسعه دیده می شوند اما بسیاری از جغدها مانند جغد شاخدار به مناطق شهری هم کم و بیش وابستگی هایی دارند. به عنوان مثال تحقیقات نشان داده که جغدهای شاخدار با اعضای تیره کلاغیان در مناطق شهری وابستگی دارند و برای زادآوری معمولاً از لانه های متروک آنها استفاده می کنند.
تحقیق دیگری هم روی جغدهای شاخدار انجام شده که نشان می دهد آنها از پوشش های گیاهی که با کاربری ها و فعالیت های انسانی به نوعی در هم آمیخته اند، اجتناب می کنند. در کشورهای اروپای شرقی، جغدهای شاخدار بیشتر از همزیستی مسالمت آمیز با انسان ها نفع می برند؛ چرا که مردم در بیشتر شهرها و حتی در بین خانه ها و روستاهایشان، درختان کاج سریع الرشد کاشته اند. البته اینکار بیشتر جنبه تزئینی دارد اما جغدهای شاخدار به بعضی از گونه های گیاهی شهری مانند کاج نقره ای و صنوبر علاقه نشان می دهند و مناطقی را که واجد این گونه درختان هستند، بیشتر به عنوان مکان های خاص لانه سازی انتخاب می کنند.
این موضوع که جغدهای شاخدار از باغ های کوچک فنس کشی شده، دوری می کنند هم یکی از موضوع هایی است که در یک تحقیق به آن پرداخته شده اما واقعیت این است که نمی تواند چندان عمومیت داشته باشد.
یکی از مهم ترین مکان های مورد توجه جغدها، زمین های کشاورزی هستند، چرا که در نزدیکی زمین های کشاورزی، انبارهای غله هم وجود دارند که پستانداران کوچک مانند موش می توانند به راحتی وارد آنها شوند. این جوندگان کوچک جزو محبوب ترین طعمه های جغدها هستند و به همین دلیل است که جغدها بیشتر برای پیک نیک هم که شده به مزارع اطراف شهری سرکشی می کنند.
همزیستی با انسان ها
پدیده ای به نام همزیستی در جوار انسان ها یا سینانتروفی وجود دارد که البته اهمیت آن برای حیوانات در دنیای کنونی ما روز به روز بیشتر مشخص می شود. سکونتگاه های انسانی و زیستگاه های بسیاری از حیوانات وحشی در دنیای امروزی به نوعی در هم آمیخته است.
این تعریف بر پذیرش گونه های وحشی در محدوده های زیستی انسانی تمرکز دارد به عنوان مثال حضور جغدها یا بعضی از پرندگان شکاری در مناطق شهری نمونه ای از این پدیده است. با وجود این نباید فراموش کرد که منظور عدم ارزیابی زیست محیطی و وارد کردن گونه های غیر بومی یا مهاجم نیست، چرا که تاثیرات مخرب آنها نیز مشخص است. ضمن اینکه حیواناتی نظیر سگ، گربه و دیگر حیوانات اهلی نیز در این تعریف جایی ندارند، بلکه در این تعریف فقط اشاره به پذیرش گونه های جانوری و گیاهی وحشی در زیستگاه های مصنوعی شده است که می توانند با حضورشان تاثیرات مثبتی بر بهبود زندگی شهری داشته باشند.
عده ای از محققان بر این باور هستند که انسان ها شرایط زیست گونه هایی مانند موش ها را در شهرها فراهم ساخته اند در نتیجه باید فکری هم برای پذیرش دشمنان طبیعی آنها کنند. واقعیت این است که بیشتر کلان شهرها، مکانی ایده آل برای بعضی از پرندگان شکاری روز یا شب فعال مانند دلیجه معمولی، فالکون ها و جغدهای شاخدار هستند، چرا که کلان شهرها برخلاف زیستگاه های طبیعی، دستخوش نوسان و تغییر جمعیت طعمه های این پرندگان نمی شوند.
از سوی دیگر تعداد کمتر شکارچیان و شرایط آب و هوایی نسبتاً متعادل بواسطه داشتن درجه حرارت های پایدار یا دامنه کمتر تغییرات از جمله مواردی است که می تواند شرایط بهتری را برای زیست این پرندگان فراهم کند.
بیشتر پرندگان شکاری مانند جغدها تمایل دارند که از این نوع مزایا منتفع شوند و به همین سبب است که جمعیت این نوع پرندگان در بیشتر شهرهای اروپای شرقی هم رو به افزایش است.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «آیا جغدها می توانند به شهرها بیایند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله فرناز حیدری در مجله دانستنیها، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
