بهترین زمان برای فرستادن کودک به مهد کودک

اختلال اضطراب جدایی یک مشکل عاطفی جدی است که در آن کودک در حین جدایی از والدین دچار استرس شَدید می شود؛ اما از آنجا که اضطراب جدایی عادی و اختلال اضطراب جدایی علائم مشابه زیادی دارند، ممکن است تشخیص مشکل جدی کودک سخت باشد. تفاوت اصلی میان این دو اضطراب، شدت ترس کودک است که آیا او را از ادامه فعالیت باز می دارد یا خیر؟

به گزارش پورتال یو سی (شما می توانید)، کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است حتی با فکر جدایی از والدین تحریک شوند یا ممکن است از بیماری شکایت کنند و از رفتن به مدرسه و بازی با دوستان امتناع کنند. در مورد ویژگی ها و درمان این اختلال با دکتر رمینا روحی، روانشناس کودک گفتگو کرده ایم که شما می توانید در ادامه مطالعه نمایید.

کودکی که دچار اختلال اضطراب جدایی است چه حالاتی را تجربه می کند؟

کودکان مبتلا به این اختلال مدام احساس نگرانی و ترس می کنند. اکثر کودکانی که این بیماری را دارند یک یا چند مورد از موارد زیر را تجربه می کنند:

• اتفاق وحشتناکی برای یکی از عزیزان می افتد. یکی از رایج ترین ترس های این کودکان از دست دادن عزیزان یا آسیب دیدن آنها است. به عنوان مثال کودک دائماً نگران مریض شدن یا آسیب دیدن یکی از والدینش است.
• آنها نگران هستند که یک رویداد غیر منتظره منجر به جدایی دائم شود. کودکان مبتلا به این اختلال می ترسند که در صورت جدایی از والدین، اتفاقی بیفتد که آنها را برای همیشه جدا نگه دارد. به عنوان مثال نگران دزدیده شدن یا گم شدن عزیزان شان هستند.
• آنها دچار کابوس جدایی می شوند یعنی اینکه معمولاً درباره ترس هایشان کابوس می بینند.

رفتار والدین با کودک مبتلا به این اختلال باید به چه صورتی باشد؟

والدین چندین مورد را باید رعایت کنند:

• به احساسات کودک تان توجه کنید: برای کودکی که احساس انزوا و تنهایی می کند، توجه و درک والدین و اطرافیان می تواند اثر شفادهنده ای داشته باشد.
• صحبت درباره این مشکل: بهتر است شرایطی ایجاد شود که کودک درباره احساسات و ترس هایش راحت حرف بزند. با کودک همدلی کنید و همزمان به آرامی یادآور شوید که از جدایی قبلی جان سالم به در برد.
• مشکلات جدایی را پیش بینی کنید: برای شرایط اضطراب آور مانند رفتن به مدرسه آماده باشید. اگر کودک در جدایی از یک والد مشکل کمتری دارد، او را مسئول بردن کودک به مدرسه کنید.
• الگوی ثابت برای هر روز ایجاد کنید: اهمیت پیش بینی پذیری کودکان مبتلا به مشکل اضطراب جدایی را دست کم نگیرید. اگر قرار است برنامه روزانه خانواده تغییر کند، درباره آن از قبل با فرزندتان صحبت کنید. به صورتی پنهانی و یواشکی فرزندتان را ترک نکنید، حتی اگر با دیدن شما هنگام ترک خانه گریه می کند.

چه عواملی تشدید کننده اضطراب جدایی هستند؟

خستگی و بیماری کودک، تغییر در عادات و برنامه های منزل، تغییراتی که در خانواده رخ می دهد مانند تولد فرزند جدید، طلاق، جدایی والدین، مرگ و یا بیماری اعضای خانواده. کودکانی که از نظر سرشتی، کودکان سخت و دشواری هستند و به تغییرات جدید، مکان و اشخاص جدید دیر عادت می کنند، بیشتر مستعد اضطراب جدایی هستند.

از منظر روانشناسی کودک، والد بخصوص مادر تا چند سالگی کودک را نباید تنها بگذارد؟

ایده آل این است که مادر تا دو سالگی که کودکش اضطراب جدایی دارد از او جدا نشود، اما اگر مجبور به جدا شدن هستید حتماً با او خداحافظی کنید. ارتباط سالم و وابستگی کودک به مادر در دو سال اول زندگی پایه روابط عاطفی فرزند شما در بزرگسالی خواهد بود. در غیر این صورت وحشت ترک شدن و تنها ماندن همه عمر همراهش خواهد ماند و اعتماد به افراد نزدیک زندگی اش را از دست خواهد داد.

چه عواملی اضطراب جدایی را در کودک کاهش می دهد؟

• از هیجده ماهگی به بعد در زمان هایی کوتاه و بطور گهگاه از شخص نزدیک دیگر استفاده کنید تا کودک در زمان هایی کوتاه، دور شدن از مادر را تجربه کند.
• از هیجده ماهگی به بعد کودک را وارد ارتباط با همسالان کنید.
• در ابتدا سعی کنید کودک را در زمان هایی کوتاه به مراقب جدیدی یا مهد کودک بسپارید تا تجربه های مثبتی را در آنجا داشته باشد. قبل از آنکه کودک را در محل جدید تنها بگذارید، کمک کنید تا کودک با محیط و مردم جدید آشنا شود.
• اضطراب کودک را به تمسخر نگیرید و او را به خاطر این ترس و اضطراب سرزنش و شماتت نکنید. اجازه دهید تا کودک شما بداند که می فهمید چقدر سخت است که انسان از کسی که تا این حد دوستش دارد جدا شود، کودک را درک کنید و بپذیرید. تسلیم خواسته کودک نشوید و به او بفهمانید که در امنیت و سلامت خواهد بود.
• عشق و محبت و علاقه بی قید و شرط خود را از کودک دریغ نکنید.
• اگر کودک بزرگتر است او را به کودکان دیگری که در آن محیط هستند، معرفی کنید و بازی و تفریح خاصی را با آنها ترتیب دهید. انتظار آن را داشته باشید که در چند هفته اول ورود به مهد یا مدرسه کودک خسته باشد و زود تحریک پذیر شود.
• دزدکی و یواشکی کودک را ترک نکنید.
• اگر کودک تحت هیچ شرایطی حاضر نشد به مهد یا مدرسه برود و در منزل ماند، برای او زیاد فعالیت های تفریحی و سرگرمی فراهم نکنید.
• در بازی ها با ایفای نقش، جدایی را با کودک تمرین کنید.
• پس از بردن کودک به مهد یا مدرسه آنجا بمانید.

آیا والدین باید در زمینه اضطراب جدایی به متخصص مراجعه کنند؟

در صورتی که کودک موارد زیر را نشان دهد، حتماً با متخصص کودک مشورت کنید:

• چنانچه پس از گذشت دو هفته کودک هنوز آرام نگرفته است و مشکلات هنگام جدایی ادامه دارد.
• کودک صبح ها قبل از جدا شدن از مادر و رفتن به مهد کودک یا مدرسه شکایت جسمی مکرر مانند سردرد، دل درد، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ و تپش قلب دارد.
• اضطراب جدایی در سال های مدرسه ادامه دارد. امتناع از رفتن به مدرسه در بچه های بزرگتر و نوجوان اکثراً مطرح کننده مشکلی جدی است که نیاز به کمک متخصص دارد.

یکی از مشکلات والدین برای آنکه به فرزندان شان کمتر آسیب برسد این است که فرزندشان را در تخت خودشان می خوابانند، آیا این امر کار صحیحی است؟

تا 5 ماهگی ضروری است. 5 ماهگی شروع اضطراب جدایی است. خواب کودک معمولاً در چهار ماهگی تنظیم شده است و کودک تمام شب در تخت خود قادر به خوابیدن است. پس وقتی کودک وارد شش ماه شد تخت باید جدا شود.

اگر کودک به هر دلیلی تا بعد از یک سالگی در رختخواب شما مانده حتماً باید برای جدایی او اقدام کنید. بهتر است مدتی را در اتاق او، کنار تخت او و بدون تماس پوستی تا صبح بخوابید. هرگز دست، مو یا گوش خود را وقت خواب در اختیار کودک قرار ندهید. اگر کودک عادت به تماس پوستی با شما دارد، به بهانه خواندن کتاب، عروسک یا وسیله دیگری را جایگزین کنید. کوتاه نیایید. کودک ممکن است دست به هر مانوری بزند تا شما را راضی کند که کنارتان بخوابد. به عنوان مثال او می گوید: «تشنه هستم»، «دلم برات تنگ شده»، «میشه امشب پیشت بخوابم؟»، «من می ترسم»، «تو اتاقم صدا می آید»، «من مریضم»، «خوابم نمی بره»، «من تو اتاقم تنهام».

اگر از تاریکی می ترسد، چراغ خواب و چراغ راهرو را روشن بگذارید. اگر شبی 10 بار به اتاق تان می آید، هر 10 بار او را به تخت خودش بازگردانید. اگر واقعاً می ترسد مدتی کنار تختش بدون تماس پوستی بخوابید. اتاق کودک را ساده بچینید، گاهی اتاق پُر از عروسک و دکور در شب جلوه وحشتناکی به اتاق می بخشد. مراقب سایه های روی دیوار و سقف اتاق کودک باشید.

برای تشویق وی به اینکه در اتاقش بخوابد از جایزه استفاده کنید. هر روزی که در تخت خودش بیدار شد، یک جایزه دریافت کند. هیچگاه از اتاق خواب و تخت کودک برای تنبیه استفاده نکنید. از کودک نخواهید برای تنبیه به اتاقش رفته روی تختش بنشیند و به کار بدش فکر کند. هرگز تحت هیچ شرایطی حتی بیماری او را به تخت خود بازنگردانید. در صورت لزوم شب را کنار تختش بخوابید.

عادت های خواب جالب بسازید. به عنوان مثال ممکن است خواندن یک کتاب مورد علاقه در محل خاصی از اتاق خواب برای کودک تان بسیار جالب باشد یا دوش گرفتن، گوش کردن به یک موزیک و خوردن یک خوراکی مورد علاقه و سپس مسواک زدن به همراه آواز خواندن، دعا کردن، حرف زدن درباره اتفاقات روزانه و… همگی می تواند بخشی از عادات خواب کودک شما باشند.

چگونه از ایجاد اضطراب جدایی در کودک پیشگیری کنیم؟

• مادر باید بین 6 تا 18 ماهگی کنار فرزندش حضور داشته باشد. اضطراب جدایی در میان کودکانی با مادران شاغل یا کودکانی که زودتر از 18 ماهگی به مهد می روند، بسیار شایع است. مغز کودک نبود مادر را با نابودی مادر یکی می داند و زمانی که مادر از جلوی دید کودک کنار می رود، کودک وحشت زده می شود.
• تخت یا اتاق خواب کودک را قبل از شش ماهگی جدا کنید.
• هرگز از فرزندتان در حالی که پشت سر شما گریه می کند، جدا نشوید.
• از 14 ماهگی با او قایم موشک بازی کنید. بزرگترین و مهم ترین بازی با بچه ها قایم موشک بازی است. وقتی هزار بار با فرزندتان این بازی را می کنید، بعد از 16 ماهگی کودک به این نتیجه می رسد نبودن مساوی نابودی نیست.
• هرگز یواشکی منزل را ترک نکنید.

مادرهایی که شاغل هستند و در عین حال دغدغه های فرزندپروری دارند، برای آنکه فرزندشان اضطراب جدایی را تجربه نکند، چه باید بکنند؟

به نظر من باید با برنامه ریزی درست، شرایطی مهیا کنیم که بچه دار شدن به معنی تمام مدت کنار فرزند بودن و کناره گیری از حرفه اجتماعی نباشد، چرا که وقتی بند ناف بریده شد، هر انسان هویتی مجزا دارد. قرار نیست مادر تمام روز در کنار کودکش باشد یا اگر نتواند به خاطر کارش هر روز با او باشد، دچار اضطراب شود؛ اما نوزاد را که نمی توان به حال خود رها کرد! اگر قرار است مادر بعد از مرخصی شش ماهه فعالیت حرفه ای خود را شروع کند، باید فرزندش را به چه کسی بسپارد که آسیب روانی یا تربیتی نبیند؟

بهتر است از یک آشنا بخواهد از فرزندش نگهداری کند. مادربزرگ، خاله و عمه های کودک یا مادرخوانده انتخاب خوبی هستند. تا سه سالگی کودک می تواند در کنار این افراد باشد اما بعد از این سن باید به رشد اجتماعی اش توجه کرد و مهد، مکان مناسب تری برای نگهداری او است.

والدین، اگر کسی را برای نگهداری کودک تا پیش از سه سالگی پیدا نکرده باشند می توانند او را به مهد کودک بسپارند؟

بهتر است قبل از سه سالگی مهد نرود و مثلاً در شرایطی مادر او را همراه خود به محل کار ببرد. امروزه در بسیاری از اداره ها، محل نگهداری کودک وجود دارد و مادر می تواند فرزندش را بخصوص در سن شیرخوارگی همراه خود به محل کار ببرد و در اتاقی نزدیک به اتاق خود بگذارد تا پرستاری از او نگهداری کند و مادر نیز بتواند هر چند ساعت یکبار به او سر بزند.

در مواردی که به دلایلی کودک شیرخوار نمی تواند نزدیک محل کار مادر نگهداری شود و شخص آشنایی هم نمی تواند از او پرستاری کند، راه حلی جزء مهد وجود ندارد اما اگر این تنها گزینه پیش روی شما است نباید احساس گناه یا اضطراب کنید، بلکه مهد مناسب و مطمئنی بیابید و سعی کنید مربی شیرخوار مرتب عوض نشود. علاوه بر این، مربی باید با مادر در ارتباط نزدیک باشد تا بچه دچار اضطراب و کمبود نشود، چون قبل از سه سالگی معضل تربیتی نداریم، مشکل اصلی بعد از این سن است. تا قبل از سه سالگی، مهم ترین مسئله ای که باید مد نظر گرفته شود، انتقال خوب و کامل محبت به شیرخوار است. کودک باید احساس کند در مدتی که مادر نیست، بوسیله مربی حمایت می شود.

بهترین سن کودک برای رفتن به مهد کودک، چه زمانی است؟

تا زمانی که کودک توانایی توصیف فضای مهد و بیان اتفاق هایی را که در آنجا می افتد ندارد، نباید به مهد کودک سپرده شود. اگر مادری شاغل است، برای فرزند زیر سه سال خود باید یک نفر را به عنوان مراقب انتخاب کند. در چنین شرایطی، احتمال بروز اضطراب جدایی کمتر می شود، در غیر این صورت بچه دچار اختلال در پدیده دل بستگی می شود.

منظور از پدیده دل بستگی چیست؟

پدیده دل بستگی یعنی ارتباط عاطفی که بین مادر و کودک وجود دارد و طی آن کودک احساس آرامش و ایمنی می کند. کودکی که زود به مهد فرستاده می شود تا حدی دچار اضطراب جدایی است و به حضور مادر و پدر نیاز دارد. این تمایل بودن با والدین ممکن است در حد معمول یا بیمارگونه باشد.

کودکی که به مهد فرستاده می شود و اضطراب زیادی دارد، هر روز با گریه به مهد می رود و حتی دچار علائم جسمانی ناشی از اضطراب می شود. لازم است رفتن او به مهد قطع و اضطراب زمینه ای بررسی و درمان های لازم انجام شود اما اگر اضطراب در حد طبیعی است، زمانی که کودک از مهد بر می گردد، والدین باید وقت خود را در اختیار کودک بگذارند. او به نوازش، آغوش، حضور، لبخند، بوسیدن، تماس پوستی و چشمی کافی با والدین نیاز دارد. اگر غیر از این باشد، احساس عدم امنیت در کودک شکل می گیرد و در صورت غفلت تبدیل به اختلال های اضطرابی و روان پزشکی می شوند.

منابع

مصاحبه علمی «بهترین زمان برای فرستادن کودک به مهد کودک» توسط هیئت تحریریه خبر پورتال یو سی (شما می توانید) با استناد به گزارش فرزانه متین، تدوین و نگارش شده است.