روانشناسی بازی کودک

بازی فعالیتی است که با میل و اختیار بوده و با هدف سرگرمی و تفریح در اوقات فراغت انجام می شود. بازی صرفاً مخصوص کودکان نیست و هر فعالیت اختیاری که بنابر قواعدی انجام شود و هدف آن، ایجاد لذت باشد، بازی محسوب می شود. با توجه به اینکه انسان نیاز به حرکت و جنب و جوش دارد، باید گفت علاقه به بازی بخش مهمی از این نیاز را تشکیل می دهد. از آنجایی که هر فردی برای رشد ذهنی و اجتماعی خود نیازمند اندیشه و تفکر است، می توان بازی را اولین پایه های این تفکر و اندیشه به حساب آورد.

بازی برای کودکان از ضروریات است؛ زیرا آنها درست مانند بزرگسالان که احساسات شان را بازگو می کنند، سعی می نمایند در هنگام بازی از احساس خود بگویند و خواسته ها یا افکارشان را بیان کنند. ضمن اینکه باید بدانیم آمادگی جسمی و روحی برای مقابله با مشکلات بخشی از فلسفه بازی کودکان است؛ بنابراین بازی هرچه گسترده تر، پیچیده تر و اجتماعی تر باشد، کودک مصونیت روانی بیشتری خواهد داشت.

کودک از طریق بازی می تواند حس کنجکاوی خود را ارضاء کند و به کشف دنیای اطراف خود بپردازد. بازی از لحاظ ذهنی و جسمی کودک را تقویت می کند؛ و او از این طریق می تواند با بسیاری از نقش هایی که در آینده باید بر عهده بگیرد، آشنا شود. از آنجایی که طبیعی است والدین به تغییرات رفتاری فرزندشان حساس و نگران باشند، شما می توانید با برخی انتخاب ها و خصوصیات کودکان همین الان آشنا شوید.

اولین نکته در مورد بازی و روانشناسی آن، این است که بدانیم هر کودکی توانایی ها و استعدادهای خاص خود را دارد و لازم است با توجه به این موضوع، نوع بازی برای وی انتخاب شود. هر کودکی با میزانی از هوش چندگانه که توسط دکتر گاردنر، مطرح شده است، به دنیا می آید. اگرچه میزان هوش تا حدودی جنبه ارثی دارد، ولی می توان از راه های مختلف، مثل بازی، آن را تقویت کرد.

این را هم باید در نظر بگیریم که کودک با توجه به نوع هوش و استعداد خود، بازی خاصی را انتخاب می کند؛ مثلاً کودکی که دارای هوش زبانی – کلامی باشد، قصه گویی و بازی با کلمات را انتخاب می کند، کودکی که هوش جنبشی – حرکتی دارد نیز انواع بازی های پُر جنب و جوش و پریدنی را بر می گزیند و کودکی که هوش فضایی – دیداری داشته باشد به بازی هایی نظیر قائم باشک گرایش دارد؛ همچنین نوعی بازی مربوط به هوش موسیقایی نیز وجود دارد که شامل تشخیص نوع صدا و موسیقی است.

لازم است که پدر و مادر بدانند انتخاب نوع اسباب بازی با در نظر گرفتن ملاک های فوق صورت می گیرد؛ ضمن اینکه خود کودک هم حتماً باید حق انتخاب داشته باشد. گاهی اتفاق می افتد که مثلاً پدر و مادر اجازه نمی دهند پسر بچه شان با عروسک بازی کند و تنها کامیون و ماشین برای بازی در اختیار کودک شان قرار می دهند که باید بدانند این کار، مانع پرورش حس پدرانه در فرزندشان خواهد شد.

در هر صورت اگر متوجه شدیم فرزندمان فقط و فقط به بازی های مخصوص جنس مخالفش علاقه نشان می دهد، مثلاً دختری داریم که فقط به ماشین یا تفنگ بازی علاقه دارد و اصلاً به عروسک هایش توجه نمی کند، می توانیم این مسئله را با مشاوری خبره در میان بگذاریم.

بطورکلی عواملی نظیر تفاوت های فردی، میزان سلامتی، سطح رشد جسمی و حرکتی، بهره هوشی، جنسیت، خلاقیت، فرهنگ خانواده، موقعیت اجتماعی و… در انتخاب نوع بازی کودکان دخیل هستند.

بازی های حرکتی
بازی های حرکتی، هم با وسیله بازی و هم بدون آن قابل اجرا هستند. وقتی بچه ها به دنبال هم می دوند، به نوعی بازی حرکتی انجام می دهند. بعضی بازی های حرکتی نیز به ابزار خاصی نیاز دارند و هم به شکل انفرادی و هم به شکل گروهی انجام می شوند؛ مثل بازی وسطی که به دلیل جنب و جوشی که دارد، برای مصرف انرژی اضافی بدن و رهایی از خستگی و کسالت بسیار مفید است و تا حدود زیادی می تواند رفتارهای ناآرام و نیز پرخاشگری توام با عصبانیت کودکان را کاهش دهد.

بازی های تقلیدی
گاهی کودک به تقلید نقش هایی می پردازد که آنها را باور کرده است و در واقع او از تکرار این نقش ها لذت می برد و تجربه کسب می کند؛ او معمولاً این کار را از افرادی مثل پدر و مادر، برادر، خواهر و دوستانش شروع کرده و با ورود به مدرسه بیشتر نقش معلمانش را تقلید می کند و این در حالی است که در دوره نوجوانی سعی دارد از رفتار همسالان تقلید کند و این، خود آغازی است برای همسو شدن وی با گروه های اجتماعی و ایفای نقش های واقعی در زندگی. گاهی هم کودکان در تقلید از رفتار بزرگترها از لباس و وسائل خاص آنها استفاده می کنند؛ کت پدر را می پوشند، عینکش را به چشم می زنند یا کفش مادر را به پا می کنند و….

بازی های نمادی
کودک با شناخت از شغل های مختلف سعی می کند نقش شغل مورد نظرش را ایفا کند و گاهی هم برای طبیعی تر شدن نقشش، از ابزار و وسائل نمادینی که در اختیار دارد، استفاده می کند؛ مثلاً بر تکه ای چوب سوار می شود و این طرف و آن طرف می رود و آن را مانند اسب یا ماشینی تصور می کند.

بازی های آموزشی
مهم ترین راه آموزش به کودک استفاده از وسائل بازی مناسب او می باشد؛ مثل مکعب های چوبی که کودک با جور کردن و دسته بندی آنها می تواند با مفاهیم ساده و آسان ریاضی آشنا شود. حتی می توان از خانه کوچک اسباب بازی برای آشنا کردن کودک با واقعیت های موجود اطرافش استفاده کرد. بازی های آموزشی می توانند حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک را تقویت کنند؛ به شرط آنکه والدین اجازه بدهند کنترل اصلی بازی در اختیار کودک باشد و جهت و مسیر آن را هم خودش تعیین کند.

بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی یکی از روش های موثر در درمان مشکلات رفتاری و روانی کودکان است. این روش بر اساس انعکاس رفتار کودک شکل می گیرد. در واقع باید احساسات کودک را به گونه ای شناسایی کرد که درمانگر سعی می کند از موقعیت بازی برای ایجاد ارتباط با کودک استفاده کرده تا کودک بتواند هیجاناتش را تخلیه و مشکلاتش را حل کند.

اتاق بازی درمانی، اغلب بدون پنجره و به گونه ای تنظیم می شود که کودک در آن کاملاً احساس اطمینان داشته باشد و فکر نکند شخص دیگری می تواند به آن راه یابد که همین امر، موجب می شود کودک بتواند به درمانگر خود اطمینان کند. بازی درمانی به کودکان کمک می کند تا آنان احساسات منفی و رویدادهای ناراحت کننده ای را که اغلب آزارشان می دهد، درک کنند. در فرآیند بازی درمانی، درمانگران به جای استفاده از روش های درمانی رایج برای بزرگسالان، از بازی برای برقراری ارتباط به شیوه خود بهره می گیرند؛ بدون آنکه کودکان احساس کنند دارند بازجویی یا تهدید می شوند. بازی درمانی اغلب برای درمان کودکان ناسازگار و افرادی که نسبت به حل مسائل مربوط به سازگاری مشکل دارند، استفاده می شود.

توجه داشته باشیم هیچگاه نباید کودکان را با یکدیگر مقایسه کرده و در بازی آنها دخالت کنیم؛ مثلاً نباید توقع داشت دختربچه ما حتماً مثل دختر خاله اش با عروسک بازی کند یا اصلاً نباید با ماشین، بازی کند؛ چون ما این گونه تشخیص می دهیم! روحیه و علاقه بچه ها با هم متفاوت است و هر کودک با توجه به ویژگی ها و علائق خاص خود بازی هایش را انتخاب می کند.

[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]

مقاله علمی و آموزشی «روانشناسی بازی کودک»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مصاحبه با دکتر فاطمه کریمی اصفهانی توسط یکتا فراهانی از مجله موفقیت، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.

[/toggle]