آشنایی با انواع سازهای بادی چوبی

سازهای بادی چوبی خانواده ای قدیمی از دسته سازهایی هستند که بتدریج تحول یافته اند و به صورت گروه پیشرفته سازهای بادی چوبی در ارکسترهای امروزی همکاری دارند. تعداد سازهای بادی چوبی در ارکستر سمفونیک از سازهای زهی کمتر است، اما در انواع مختلف، طنین و طریقه حصول صدا به مراتب متنوع تر از سازهای زهی می باشند.

آهنگسازان معمولاً سازهای چوبی و زهی را به مبارزه ای که بی شباهت به جنگ و نزاع نیست وا می دارند و از این رهگذر رقابتی دلنشین میان این دو برقرار می شود. انواع سازهای بادی چوبی که امروزه با ارکستر سمفونیک همکاری دارند عبارتند از پیکولو، فلوت، اُبوا، کُر آنگله، کِلارینت، کلارینت باس، فاگوت و کنترفاگوت. در ضمن ساز ساکسوفون نیز اگرچه بدنه برنجی دارد، اما به دلیل شیوه نواختن جزء گروه بادی ها قرار می گیرند، اما معمولاً جز سازهای سمفونیک قلمداد نمی شود.

فلوت پیکولو (Piccolo)

پیکولو یا فلوت کوچک بالاترین میدان صدا را میان همه سازهای این گروه دارد. پیکولو یک اکتاو بالاتر از آن چیزی که نوشته شده است صدا تولید می کند. این ساز معمولاً از چوب (بویژه چوب آبنوس) ساخته می شود.

پیکولو سازی بسیار چابک است و صوت حاصله از آن بشاش، نافذ و حتی در صداهای بالا جیغ وار است. در همنوازی ارکستر، نقش اجرای پاساژهای تند، تزئینی و ماهرانه را دارد. از آنجا که نگه داشتن کوک دقیق در این ساز بسیار دشوار است، نوازندگان این ساز باید گوش تربیت شده و خوبی داشته باشند.

فلوت (Flute)

فلوت یکی از با اهمیت ترین سازهای بادی چوبی در ارکستر است. این ساز میدان صوتی بالایی دارد (قابل مقایسه با میدان ویولن). فلوت در گذشته از چوب ساخته می شود اما امروزه از جنس فلز ساخته می شود. طول فلوت معمولاً 66 سانتیمتر و قطر آن 2.5 سانتیمتر است.

فلوت از نظر طنین، درخشان، بی نهایت چابک، صاف، روشن، در صداهای بم غنی و گرم و در مناطق بالاتر درخشان و جیغ وار است. به عبارت دقیق تر، فلوت تقریباً چهار منطقه صوتی را در بر می گیرد که در هر منطقه ویژگی های صوتی متفاوتی دارد. در منطقه پایین اگرچه قدرت مانور چندانی ندارد، اما صدایی عمیق و اثرگذار ایجاد می کند. در منطقه میانی، صوتی شیرین حاصل می کند اما قدرت دینامیکی بالایی ندارد. در منطقه صوتی بالا، صدایی روشن و درخشان حاصل می کند و در نهایت در منطقه بسیار بالا، صوتی نافذ، تیز و حتی گوش خراش تولید می کند.

در همنوازی، فلوت نقش مقابل سوپرانو را دارد و مانند پیکولو قادر به اجرای پاساژهای تند و ماهرانه است. فلوت در ارکستر غالباً به صورت زوج بکار می رود.

ابوا (Oboe)

ابوا سازی تغزلی است که در بین بادی های چوبی شخصیت ویژه ای دارد. این ساز با یک زبانه مضاعف حصول صوت می کند. این زبانه در بالای لوله صوتی قرار می گیرد و باید به گونه ای باشد که نوازنده بتواند با آن در تمام وسعت ساز بر صدای حاصله کنترل داشته باشد.

ابوا میدان صوتی وسیعی دارد همچون فلوت. اما از نظر طنین، تودماغی و تند و تیز است و در مناطق بالا، صدای خشن، بلند و جیغ وار دارد. در منطقه صوتی پایین، صدایی ضخیم حاصل می کند که البته کنترل دینامیکی صوت در این منطقه بسیار دشوار است. در منطقه صوتی میانی، صدایی گرم و عمیق از ابوا شنیده می شود و نوازنده کنترل خوبی بر شدت وری صدا دارد. در منطقه صوتی بالا، صوتی ظریف و واضح حاصل می کند و در منطقه صوتی بسیار بالا، صدای ابوا رنگ پریده و کم قدرت می شود.

ابوا در همنوازی نقش مقابل سوپرانو و گاهی آلتو را دارد. این ساز معمولاً ملودی ها و پاساژهای تک نواز و نافذ را دارد. ابوا نیز غالباً به صورت جفتی در ارکسترهای سمفونیک بکار گرفته می شود.

کر آنگله (Cor Anglais)

کر آنگله ساز آلتو از خانواده ابوا است. با این تفاوت که شیپوره آن حبابی شکل است و در مقایسه با ابوا طول بلندتری دارد. میدان صوتی آن محدودتر از ابوا است. از نظر طنین، در مناطق بالایی همچون ابوا است و در منطقه پایین، ملایم، عمیق، باوقار و پُر است.

در همنوازی، نقش مقابل تنور و آلتو را دارد. قادر به اجرای ملودی ها و پاساژهای آرام است.

کلارینت (Clarinet)

کلارینت جزء سازهای بادی تک زبانه ای است با میدان صوتی گسترده. صوتی غنی تر و پُرتر از فلوت یا ابوا دارد. کمتر از فلوت چابک است، اما چابک تر از سازهای بادی دیگر است. در رنگ آمیزی گسترده است. در منطقه صوتی پایین، صوتی عمیق و غنی ایجاد می کند. ضمن آنکه نوازنده کنترل دینامیکی خوبی نیز در این منطقه دارد. در منطقه صوتی میانی، صدایی رنگ پریده و نسبتاً ضعیف دارد، اما در منطقه صوتی بالا صدایی روشن و درخشان حاصل می کند. کلارینت در منطقه صوتی بسیار بالا صوتی تیز و نافذ دارد. در کل، توانایی کلارینت در خلق فضاهای متفاوت رنگی بسیار درخور توجه است.

این ساز قادر به اجرای پاساژهای ماهرانه است و در ارکستر نیز غالباً دوتایی استفاده می شود.

کلارینت باس (Bass Clarinet)

در واقع این ساز نوع بم ساز کلارینت است. در مقایسه با دیگر سازهای بادی چوبی، وسعت صوتی کمتری دارد. در منطقه صوتی پایین، صوتی غنی و گرم ایجاد می کند اما هرچه به سمت نت های بالاتر حرکت می کند صدا کیفیت رنگی و وضوح خود را از دست می دهد. چابکی این ساز بسیار کمتر از کلارینت و ابوا است.

کلارینت باس معمولاً در مقابل بخش های آوازی تنور و باس قرار می گیرد و قادر است نت های مقطع و پیوسته را به خوبی اجرا کند.

ساکسوفون (Saxophone)

گرچه ساکسوفون برنجی است، اما به دلیل آنکه با زبانه نواخته می شود آن را در دسته سازهای بادی چوبی قرار می دهند. این ساز عضو رسمی خانواده سمفونیک نیست و بیشتر در ارکسترهای جاز از آن استفاده می شود.

در مقایسه با دیگر سازهای این خانواده، صدای ساکسوفون برجستگی و تمایز خاصی دارد و در ابعاد مختلف با حوزه های صوتی متنوع ساخته می شود. در این ساز، منطقه صوتی میانی بهترین کیفیت صوتی را به دست می دهد.

فاگوت (Fagott)

فاگوت یا باسون (Bassoon) مانند ابوا از دسته سازهای دو زبانه ای است. فاگوت قادر به اجرای ملودی های تغزلی است و در عین حال می تواند پاساژهای با نت های مقطع را نیز به خوبی اجرا کند. این ساز وسعت صوتی گسترده ای دارد. صوتی تیره و تند و تیز اجرا می کند و طیف رنگ آمیزی گسترده ای دارد. در مناطق پایین، صدایی تیره و پُر قدرت دارد. در منطقه دوم، صدایی شیرین و ملایم دارد. در منطقه میانی، صدایی نازک و کم قدرت دارد و در منطقه بالا نیز صدایی نازک و کم قدرت تولید می کند.

فاگوت در بخش مقابل تنور قرار می گیرد. سازی ملودیک است و گهگاه به دلیل قدرت خوب آن در برای چابک فرصت تکنوازی نیز می یابد.

کنترفاگوت (Controfagotto)

کنترفاگوت (باسون دوبل) پایین ترین میدان صوتی را در بین بادی های چوبی دارد و یک اکتاو پایین تر از نت نوشته شده صدا می دهد. برای به صدا درآوردن ساز بویژه در مناطق پایین، نوازنده نیازمند آن است که هوا را با انرژی زیاد درون ساز بدمد. بر این اساس، نوازنده این ساز بین هر قسمت اجرا نیازمند استراحت و تجدید قوا است.

کنترفاگوت صوتی عمیق، پُر و غنی تولید می کند. اما در مقایسه با فاگوت چابکی کمتری دارد و سنگین تر حرکت می کند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «آشنایی با انواع سازهای بادی چوبی»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب اطلاعات عمومی موسیقی، نوشته ی محمدرضا آزاده فر از نشر نی، منتشر شده در ۱۳۹۴ با شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۸۵-۳۷۸-۷ به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.