آشنایی با موسیقی مناطق ایران
فرهنگ موسیقی ایرانی یکی از قدیمی ترین و پیچیده ترین فرهنگ های موسیقی دنیا است. به رغم این، می توان در یک تقسیم بندی کلی دو شاخه اصلی موسیقی ایرانی را برشمرد: موسیقی محلی مربوط به مناطق گوناگون ایران و موسیقی کلاسیک ایرانی که امروزه به آن موسیقی دستگاه نیز اطلاق می شود. موسیقی محلی ایران که امروزه در برخی از منابع با عنوان موسیقی مناطق نیز از آن یاد می شود، عبارت است از موسیقی خرده فرهنگ های زیر مجموعه فرهنگ بزرگ ایرانی.
ضروری است برای آشنایی با موسیقی اقوام ساکن در هر یک از این مناطق با آداب و سنت های هر کدام آشنا شد و موسیقی هر یک را جداگانه و به دقت گوش کرد. در این مقاله شما می توانید با انواع کلی موسیقی مناطق ایران آشنا شوید.
تقسیم بندی موسیقی مناطق
- مناطق مختلف شیراز و دیگر نواحی استان فارس به همراه موسیقی اقوام قشقایی بخش وسیعی از فرهنگ های مرکزی ایران را شامل می شود که همگی داخل مرزهای فعلی کشور قرار دارد. در بین این اقوام رقص های قشقایی و نواهای سابوناتی شهرت بیشتری دارند.
- موسیقی اقوام لُر شامل بخش شرقی و مرکزی زاگرس است که مشتمل بر دو دسته موسیقی اقوام یک جانشین و اقوام کوچ نشین است. موسیقی در انواع مراسم این اقوام از عروسی گرفته تا عزا جایگاه بسیار مهمی دارد. این حوزه نیز کاملاً داخل مرزهای سیاسی فعلی ایران قرار گرفته است.
- موسیقی آذری که امروزه استان های آذربایجان غربی و شرقی، استان اردبیل، کشور فعلی آذربایجان و بخش هایی از شرق ترکیه را شامل می شود. موسیقی عاشیقی این مناطق شهرت فراوانی در میان فرهنگ شناسان دارد.
- موسیقی کردی بخش هایی از غرب ایران، جنوب ترکیه، شمال عراق و قسمت هایی از سوریه را در بر می گیرد. موسیقی در زندگی اقوام کرد جایگاهی بسیار رفیع دارد. در آیین های عرفانی که در اغلب حوزه های کردنشین رواج دارد موسیقی جایگاه خاصی دارد.
- موسیقی خوزی فرهنگ موسیقایی است که علاوه بر خوزستان امروزی، بخش هایی از بصره در عراق و قسمت هایی از کویت را نیز شامل می شود.
- موسیقی مربوط به حاشیه خلیج فارس، استان های جنوبی ایران و کشورهای کوچک جنوب خلیج فارس را در بر می گیرد. موسیقی این حوزه از نظر ریتم ویژگی های بارزی دارد. این ویژگی ها بخصوص در موسیقی بوشهر تجلی گسترده تری دارد.
- موسیقی جنوب شرقی ایران بخشی از یک فرهنگ بزرگ موسیقایی است که به آن موسیقی شمال شبه قاره گفته می شود و علاوه بر جنوب شرقی ایران و جنوب پاکستان، ایالات شمال هند امروزی را نیز شامل می شود. موسیقی این حوزه در مقایسه با سایر مناطق ایران تفاوت هایی اساسی دارد که مهم ترین آنها بهره برداری از راگا در ساختار ملودی ها است.
- موسیقی جنوب خراسان، شمال پاکستان و جنوب غربی افغانستان تا حدود زیادی از فرهنگ مشترک موسیقایی پیروی می کنند. موسیقی این حوزه از یک سو، تحت تاثیر موسیقی شمال شبه قاره و از سوی دیگر، تحت نفوذ موسیقی خراسان بزرگ است.
- یکی از بزرگترین حوزه های فرهنگی ایران بخشی است که به آن خراسان بزرگ گفته می شود که از خراسان رضوی و بخش هایی از خراسان شمالی آغاز می شود و قسمت هایی از شمال افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و برخی از مناطق دیگر کشورهای آسیای میانه را در بر می گیرد. در هر یک از ادوار تاریخی ایران، یک یا چند شهر این منطقه قطب اصلی موسیقی خراسان بزرگ محسوب می شده است.
- فرهنگ موسیقی ترکمن مشتمل است بر بخش هایی از خراسان شمالی، استان گلستان و بخش های گسترده ای از کشور فعلی ترکمنستان. دوتار یا چُگور در این منطقه شهرت فراوانی دارد. آواز ترکمنی ویژگی های خاصی دارد که نوع خاص تحریر خواننده های آن ویژگی منحصر به فردی به این نوع موسیقی داده است.
- موسیقی مازنی و گیلانی علاوه بر استان های شمال البرز، در دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر نیز شنیده می شود. در این منطقه، موسیقی از تحرک بالایی برخوردار است و با سازهای محلی همراه می شود. تنوع آوازها و مقامات از شرق دریای خزر تا غرب آن بسیار چشمگیر است.
تقسیم بندی پیش گفته صرفاً جهت ارائه یک دیدگاه کلی از فرهنگ های ساکن در ایران بزرگ آورده شده است. باید در نظر داشت در بخش های مختلف ایران بی شمار فرهنگ وجود دارد. هر یک از فرهنگ های یاد شده فوق نیز زیر شاخه های متکثری را شامل می شوند.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «آشنایی با موسیقی مناطق ایران»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب اطلاعات عمومی موسیقی، نوشته ی محمدرضا آزاده فر از نشر نی، منتشر شده در ۱۳۹۴ با شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۸۵-۳۷۸-۷ به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
