انواع مقاله‌های بین المللی

نگارش مقاله‌های علمی و بین المللی در درجه اول از الزامات مقاطع تحصیلات تکمیلی (Postgraduate) در جهان امروز است. از طرفی دیگر در بالا بردن مرتبه علمی مدرسان نیز نقش بسزایی ایفا می‌کند.

یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل لزوم انتشار مقاله‌های علمی، سنجش کارهای علمی انجام شده توسط افراد متخصص در آن زمینه است. به گونه‌ای که کار علمی توسط داوران مجرب مجله‌های علمی، مورد بررسی قرار گرفته و سطح علمی آن مشخص می‌گردد. از طرفی با انتشار مقاله، ایده و تفکر شخص نویسنده و گروه نویسندگان به نام خودشان ثبت می‌گردد که این امر در واقع نوعی آشکار ساختن نظریه و جلوگیری از هر گونه موازی کاری است.

از سوی دیگر، در فرآیند بازخورد مقاله ارائه شده برای داوری در نشریات تخصصی، در واقع یک بررسی رایگان توسط بهترین افراد آن رشته تخصصی انجام می‌گیرد که نقاط قوت و ضعف کار پژوهشی را مشخص می‌نماید.

مقاله‌های بین المللی به انواع مختلفی تقسیم‌بندی شده‌اند که شما می‌توانید با نمونه‌هایی از آنها آشنا شوید.

1) مقاله‌های اصلی (Original Paper)

این نوع مقاله که در مجله‌های معتبر به عنوان مهم‌ترین نوع مقاله‌ها مطرح می‌شود، باید حداقل دارای مشخصات زیر باشد:

• حتماً از موضوع جدید و علمی برخوردار باشد. به گونه‌ای که آن موضوع به تولید علم منجر شود.
• از تمامی ارکان یک مقاله کامل مانند عنوان، چکیده، واژگان کلیدی، مقدمه، تحقیق و… بهره‌مند باشد.
• از ساختار و الگوهای مجله‌ها برای نگارش چنین مقاله‌هایی تبعیت کند.
• منابع استفاده شده آن کافی، متنوع و بروز باشند.
• از نتیجه یک کار تحقیقی و علمی استخراج شده باشد و تا حد امکان دو ویژگی اصالت و ابداع را دارا باشد.
• نتیجه یک کار تجربی یا یک فرآیند آزمایشگاهی جدید باشد.
• نتیجه آن، منجر به تولید علم و پیشبرد علمی و فناوری گردد.

نکته: مقاله‌هایی با مشخصات بالا در ایران به عنوان مقاله‌های علمی پژوهشی مطرح می‌گردند.

2) مقاله‌های علمی – مروری (Review Paper)

یکی دیگر از انواع پُر اهمیت مقاله‌ها که اصطلاحاً مقاله‌های علمی – مروری نام دارند برای بررسی تاریخچه و روند تحولات در یک زمینه علمی پژوهشی نگارش می‌شوند. در این نوع مقاله‌ها به بررسی و ارزیابی نوشته‌هایی پرداخته می‌شود که قبلاً منتشر شده‌اند. تفاوت عمده این نوع مقاله‌ها با مقاله‌های اصلی در این است که در این نوع مقاله‌ها، نیاز به هیچگونه نوآوری و ابداع و ایده جدید برای تولید علم نیست و فقط نویسنده یا نویسندگان به بررسی تاریخچه و روند تحقیقی آن موضوع علمی توسط پژوهشگران دیگر می‌پردازند. خصوصیات این نوع مقاله‌ها از قرار زیر است:

• در مقاله‌های علمی – مروری معمولاً تعداد صفحات بستگی به ساختار مجله‌ای دارد که مقاله را برای ارائه در آن در نظر می‌گیریم. در برخی موارد بین 12 تا 18 صفحه است.
• این مقاله‌ها در مجله‌ها حتماً داوری می‌شوند.
• نویسنده مقاله بهتر است خود در نگارش موضوع، متخصص بوده و دارای مقاله‌هایی در آن زمینه باشد.
• تهیه مقاله‌های مروری در مراحل اولیه تحقیقات علمی توصیه نمی‌شود. زیرا نیاز به شناخت کامل در آن زمینه تخصصی می‌باشد.
• ساختار مقاله‌های مروری از نظر نوع نگارش در توضیحات هر مجله مشخص شده است و بستگی به مجله‌ای دارد که مقاله در آن جهت داوری ارائه می‌گردد.
• در مقاله‌های مروری باید نویسنده دارای توانایی نوشتاری و تحلیلی بالایی باشد و پس از مطالعه تعداد قابل توجهی مقاله و کتاب‌های مربوط به تحقیقات علمی انجام شده در زمینه علمی مورد نظر، به بررسی نقاط قوت، ضعف، کمبودها و کاستی و مقایسه نتایج پژوهشگران دیگر بپردازد.
• تعداد منابع در این نوع مقاله‌ها بالا بوده و بستگی به موضوع تحقیق دارد.
• یکپارچه‌سازی، ارزشیابی و مسیر پیشرفت پژوهش‌های پیشین و جاری توسط نویسنده انجام می‌شود.

در مواردی هم این نوع مقاله‌ها با درخواست مجله‌های معتبر از یک محقق برجسته در موضوع خاصی به نگارش در می‌آیند.

3) مقاله‌های فنی (Technical Paper)

این نوع مقاله‌ها شبیه مقاله‌های نوع اول هستند با این تفاوت که، به ارائه یک ابداع و ایده نو به شکل مقاله‌های نوع اول نمی پردازد. بلکه نتیجه یک فرآیند تجربی و فنی برای گروه‌های دیگر (دانشجویان مقطع کارشناسی) علاوه بر خوانندگان تحصیلات تکمیلی در این نوع مقاله مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد. ساختار این نوع مقاله‌ها بستگی به مجله‌هایی دارد که مقاله در آن ارائه می‌شود. اما در حالت کلی مانند مقاله‌های پایه و اصلی می‌باشند با این تفاوت که در قسمت بدنه مقاله به ارائه مطلب فنی بسنده می‌شود. تعداد صفحات این مقاله‌ها کمتر از مقاله‌های پایه بوده و منابع کمتری را نیز در بر می‌گیرد.

4) مقاله‌های کوتاه (Short Communications)

در صورتی که یک کار تحقیقی مختصر داشته باشیم که در حد مقاله‌های پایه و اصلی نباشد و یا اینکه بخواهیم یک مدل جدید و یا نظریه‌ای نوآور را به صورت دقیق و با جزئیات بیان کنیم؛ از این نوع مقاله‌ها استفاده می‌شود. ساختار این مقاله‌ها لزوماً شباهتی به مقاله‌های مبنا و اصلی ندارد و مطابق با ساختار هر مجله‌ای نوشته می‌شود. این نوع مقاله‌ها بین دو تا چهار صفحه در قالب صفحه‌های چاپی مقاله‌ها و یا پنج تا دوازده صفحه در قالب ساختاری مقاله قبل از ارسال می‌باشند و تعداد صفحاتشان کمتر از مقاله‌های اصلی است. معمولاً در مجله‌های معتبر در هر نوبت چاپ، یک یا چند نمونه از این نوع مقاله‌ها هم چاپ می‌گردد.

5) نامه به سردبیر (Letter to Editor)

این نوع مقاله‌ها یک یا دو صفحه هستند و تعداد منابع مورد استفاده آنها نیز محدود و در حدود 5 الی 6 عدد می‌باشد. همچنین استفاده از جدول (یک یا دو جدول) در متن آنها نیز بلامانع است. ساختار این نوع مقاله‌ها برای مجله‌های مختلف، متفاوت می‌باشد و همچنین موضوع مقاله نیز در تغییر ساختارشان موثر است. متن مقاله باید طوری به نگارش در آید که کلیه مطالب مورد نظر نویسنده در همان مجال کوتاه بیان گردد.

6) مرور کتاب (Book Review)

در این نوع نوشتار که برخی از مجله‌ها یا انتشاراتی ها آن را ارائه می‌دهند، یک کتاب در زمینه تخصصی بررسی و مطالب اصلی آن خلاصه می‌شود. بطوریکه، از محتوای مطالب کتاب کاسته نشده و خواننده بتواند با صرف زمان کمتری به مطالب ارزشمند کتاب دسترسی یابد. نویسنده باید مطالب کتاب را با ابزار مختلف (جدول، شکل و…) به صورت خلاصه در آورده و از ذکر جزئیات خودداری نماید. اما به هیچ وجه نظر خود را به مجموعه اضافه ننماید و به بررسی و بازنگری کتاب بسنده کند.

7) مقاله‌های همایشی (Conference Paper)

همایش یکی از رویدادهای علمی در رشته‌های مختلف است که در تمام نقاط جهان برگزار می‌شود. همایش‌ها به دو صورت ملی یا داخلی و بین المللی تشکیل می‌شوند که هر کدام از مزایا و فواید خاص خود برخوردار هستند.

اولین و مهم‌ترین مزیت همایش‌های علمی برگزاری یک نشست علمی میان افراد متخصص در رشته‌های مختلف علمی است که می‌تواند در بهبود و افزایش سطح آگاهی در هر رشته و ایجاد زمینه‌های جدید و ارائه راهکارهای متفاوت موثر باشد. از دیگر مزایای همایش‌ها ایجاد یک فرصت مناسب و تمرینی مشابه برای شروع و نوشتن مقاله در مجله‌های معتبر می‌باشد. چرا که درصد پذیرش مقاله‌های همایشی بالا بوده و فرد شرکت کننده از شانس بیشتری در پذیرش مقاله خود برخوردار است. در ضمن مراحلی مشابه ارسال مقاله به مجله‌های علمی را نویسنده در این مسیر تمرین و تجربه می‌کند.

از آنجا که همایش‌ها در زمینه‌های خاص علمی برگزار می‌شوند لذا موجب گسترش آگاهی محقق از دیدگاه‌های دیگر پژوهشگران و بهره‌مندی از انتقادها و پیشنهادهای داوران و شرکت کنندگان دیگر می‌شود. همچنین پرسش و پاسخی که در حین ارائه مقاله علمی بین شرکت کنندگان و داوران مبادله می‌گردد نیز در ایجاد بستری سودمند در زمینه تخصصی مقاله موثر است و از نکات مهم در بحث همایش‌ها است.

از دیدگاه دیگر ارائه مقاله‌های همایشی دارای امتیازهای پژوهشی است که در سوابق علمی و تحقیقی محقق ثبت می‌گردد. در بیشتر همایش‌ها، مقاله‌ها در کتابچه همایش درج می‌شوند و از مزایای قابل توجه در همایش‌های بین المللی، قابلیت ارتقای مقاله در حد چاپ ویژه در یک مجله علمی خاص مربوط به رشته است.

اصول نگارش مقاله همایشی

نگارش مقاله‌ها برای ارسال به همایش‌های علمی دارای اصولی است:

• در انتخاب همایش‌های علمی ابتدا باید به این نکته توجه کرد که اگر در زمینه تخصصی کار محقق هستند، مقاله را به آنجا ارسال نمود.
• توجه به زمان‌های ارائه شده (Deadline) توسط همایش برای ارسال اجزای مقاله از اهمیت بسزایی برخوردار است. پژوهشگر باید در زمان خواسته شده همایش اقدام به ارسال مقاله خود کند.
• اولین خواسته همایش تهیه چکیده (Abstract) است. به این دلیل که پژوهشگر برای داوران همایش مشخص نماید کار تحقیقی او در زمینه علمی اعلام شده توسط همایش می‌باشد و نیز کلیات مقاله مورد توجه داوران هست یا خیر. در تهیه چکیده توجه به تعداد واژگان و نکته‌های نگارشی بسیار مهم است. به گونه‌ای که داوران با خواندن چکیده از کلیات کار تحقیقی پژوهشگر اطلاع یابند.
• رعایت نوع و شکل نگارش (Format) و قلم (Font) خواسته شده همایش نیز نکته‌ای درخور توجه است.
• پس از پذیرش چکیده مقاله مراحل بعدی شامل پرداخت وجه ثبت نام، تکمیل کل مقاله و در نهایت ارسال آن برای داوری نهایی است. این نکته قابل توجه است که باید تعداد صفحات مقاله‌های همایشی به دلیل تعداد بالای مقاله‌های ارائه شده در همایش، کم باشد که معمولاً بین سه تا شش صفحه است و باید از ذکر جزئیات خودداری نمود و بیشتر کلیات را مطرح کرد.
• در نهایت نوع مقاله، از نظر نو بودن مطالب، انتخاب عنوان مناسب، کلمات کلیدی و چکیده قوی می‌تواند پذیرش مقاله را قطعی کند در عین حال که بسیاری از همایش‌ها فقط چکیده و گاهی اوقات مقالات منتخب را در مجلات چاپ می‌کنند و در اختیار شرکت کنندگان قرار می‌دهند و در برخی از موارد نیز در منابع معتبر قابل رجوع و دسترسی قرار می‌دهند.

ISI چیست؟

نیاز به طبقه‌بندی و فهرست نمودن مجله‌های علمی و دانشگاهی از لحاظ کمی و کیفی منجر به ایجاد پایگاه‌ها و موسسات علمی گردید که وظیفه فهرست نمودن و ارائه یک پوشش جامع بر مهم‌ترین مجله‌های علمی منتشر شده در سطح بین المللی را دارد. کلیه وظایف ایجاد دسترسی و امکان برای تبادل علمی میان پژوهشگران سراسر دنیا توسط این موسسات رقم می‌خورد.

یکی از مهم‌ترین موسسات در این زمینه موسسه ISI (مخفف Institute of Scientific Information) می‌باشد که از نظر جایگاه بین المللی دارای سطح بسیار بالایی است. این موسسه مورد تایید مهم‌ترین مجامع علمی بین المللی و دانشگاهی است. موسسه ISI وظیفه بررسی کیفی مجله‌هایی که تقاضای اخذ نمایه و عضویت در این مجموعه را دارند، بر عهده گرفته است و هر ساله تقاضای تعداد اندکی از مجله‌ها را مورد تایید قرار می‌دهد. همواره فرآیند ارزیابی و بازرسی برای یک مجله وجود دارد. بطوریکه ممکن است یک مجله اصطلاحاً در مقطعی ISI باشد اما در ارزیابی بعدی از این لیست خارج شود. به همین دلیل است که مجله‌های ISI در پذیرش مقاله‌ها سختگیری‌های بیشتری را اعمال می‌کنند تا همواره کیفیت مجله آنها مورد تایید باشد.

بهترین راه تشخیص ISI بودن یک مجله مراجعه به وب سایت thomsonreuters.com می‌باشد.

یک پژوهشگر باید به این نکته توجه داشته باشد که در فرآیند پژوهش می‌تواند از تمامی ساختارهای موجود برای انتشار نتیجه کارش استفاده نماید. به عنوان مثال اگر یک پژوهش قوی و جدید باشد، پژوهشگر می‌تواند اصل کار تحقیقی را به صورت مقاله اصلی در گام اول به چاپ رساند. در صورتی که در فرآیند تحقیق به نکته تجربی قابل ذکری برخورد که در چندین صفحه قابل نگارش بود، می‌تواند از ساختارهایی مثل مقاله‌های کوتاه یا مقاله‌های فنی استفاده کند.

منابع

1. کتاب آشنایی با شیوه نگارش و چاپ مقاله‌های علمی در مجلات ISI. علی شهرجردی. انتشارات حرکت نو. 1392.