حافظه شما در چه ساعتی از روز بهتر کار می کند؟

حافظه یکی از مهم ترین زیرساخت های یادگیری محسوب می شود و هرچه ما حافظه قوی تری داشته باشیم، قدرت فراگیری بالاتری خواهیم داشت. بسیاری از ما از حافظه ضعیف شکایت داریم و می گوییم آنچه می خوانیم، در یادمان نمی ماند. آیا این واقعاً به دلیل ضعف حافظه است؟ یا اینکه آنچه مایل به یاد گرفتن آن هستیم اصلاً در حافظه ما ثبت نشده است تا بعداً به یادش بیاوریم؟ اصلاً ضعیف یا قوی بودن حافظه به چه چیزهایی بستگی دارد و چرا برخی افراد حافظه قوی و برخی دیگر حافظه ای ضعیف دارند؟

اینها و بسیاری سوالات دیگر، مواردی هستند که محققین همواره کوشیده اند برای آنها پاسخ های درخوری بیابند. اکنون محققان تصور می کنند با کشف یک ژن در موش ها، توانسته اند یک گام به یافتن پاسخ صحیح این سوالات نزدیک شوند.

به گزارش پورتال یو سی (شما می توانید)، محققان دانشگاه توکیو با همکاری دانشکده کشاورزی توکیو و دانشگاه تورنتو، به تازگی توانسته اند ژنی را در موش ها کشف کنند که به نظر می رسد بر توان حافظه در فراخوانی اطلاعات ثبت شده در آن، در ساعات مختلف شبانه روز تاثیر می گذارد و باعث می شود که موش ها، صبح ها دقیقاً پس از بیدار شدن از خواب، فراموش کارتر شده و حافظه ضعیف تری داشته باشند.

پروفسور ساتوشی کیدا از دانشکده شیمی بیولوژیک دانشگاه توکیو می گوید: «ظاهراً گروه تحقیقاتی ما توانسته است برای اولین بار ژنی را در موش ها کشف کند که وظیفه آن بطور خاص بازیابی اطلاعات از حافظه است.»

وقتی چیزی را فراموش می کنید، دو دلیل می تواند داشته باشد: یا اصلاً آن چیز در حافظه تان ثبت نشده است (مثلاً چند دقیقه قبل کسی را به شما معرفی کرده اند ولی شما حواس تان جای دیگری بوده است و اصلاً متوجه نام او نشده اید تا یادتان بماند)؛ و یا اینکه وقتی می خواهید آن چیز را به خاطر بیاورید، هرچه تلاش می کنید نمی توانید محل ثبت اطلاعات مربوط به آن را در مغزتان بیابید (مثل وقتی که می کوشید اشعار موسیقی مورد علاقه تان را به یاد بیاورید ولی هر کار می کنید یادتان نمی آید و می گویید نوک زبانم است اما نمی توانم بگویم).

بسیاری از محققانی که روی حافظه تحقیق می کنند، می کوشند نحوه شکل گیری خاطرات جدید را کشف کنند. اما مطالعه روی زیست شناسی فراموشی، کار بسیار پیچیده تری است؛ چرا که تفکیک قائل شدن بین اینکه آیا داده ها اصلاً در مغز ثبت نشده اند و یا ثبت شده اند اما مغز در یافتن آن داده ها به مشکل خورده است، کار بسیار دشواری است.

پروفسور کیدا می گوید: «ما توانستیم آزمون حافظه ای را طراحی کنیم که به کمک آن بتوانیم بین عدم ثبت اطلاعات در حافظه و ناتوانی در یافتن محل ثبت اطلاعات در حافظه، تفکیک قائل شویم.»

محققان به کمک این آزمون به بررسی حافظه موش های نر و ماده بالغ پرداختند. در مرحله یادگیری (یا همان مرحله آموزش که طی آن اطلاعات در حافظه به ثبت می رسید)، موش ها این اجازه را داشتند که یک شئی را به مدت چند دقیقه مورد بررسی قرار دهند. بعداً در مرحله فراخوان اطلاعات، محققان دقت نمودند تا ببینند هر موش، چه مدت زمان را برای لمس اشیایی که قبلاً با آنها سر و کار داشته است صرف می کند. در این آزمایش مشخص شد که موش ها اشیایی را که به خاطر دارند و می دانند آنها را قبلاً دیده اند، کمتر لمس می کنند. در ادامه این تحقیقات، محققان موش ها را با همان اشیاء قبلی، ولی این بار در ساعات مختلف روز و با هدف فراخوان اطلاعاتی که قبلاً در حافظه شان ثبت شده بود، مورد بررسی قرار دادند.

این آزمون روی دو نوع موش مختلف عیناً تکرار شد: یکی موش هایی که سالم بودند و دیگری موش هایی که پروتئین BMAL1 نداشتند (این پروتئین، شدت بروز بسیاری از دیگر ژن ها را تنظیم می کند). معمولاً میزان پروتئین BMAL1 خون دقیقاً قبل از بیدار شدن از خواب، در پایین ترین سطح و قبل از به خواب رفتن، در بالاترین سطح خود قرار دارد.

موش هایی که دقیقاً در لحظه بیدار شدن عادی شان از خواب تحت تعلیم قرار گرفته بودند و درست پیش از زمان طبیعی به خواب رفتن شان مرحله فراخوان اطلاعات در موردشان به اجرا گذاشته شده بود، توانستند شئی مورد نظر را تشخیص دهند.

موش هایی که در همان زمان (یعنی دقیقاً در لحظه بیدار شدن از خواب) تحت تعلیم قرار گرفته بودند ولی 24 ساعت بعد وارد مرحله فراخوان شدند، نتوانستند اشیا را به خاطر بیاورند.

در این آزمون اگرچه موش های سالم و موش های فاقد پروتئین BMAL1 هر دو الگوی نتایج یکسانی داشتند، ولی موش های فاقد پروتئین BMAL1 دقیقاً در لحظه بیدار شدن عادی شان گیج می زدند و فراموش کارتر بودند. سپس محققان بررسی کردند که ببینند آیا حافظه موش ها در شناسایی اشیا و شناسایی هم جنس هایشان فرق می گذارد؟ که در هر دو حالت به همان نتایج رسیدند و فرقی مشاهده نکردند.

این آزمون نشان داد که در زمان طبیعی بیدار شدن موش ها (که سطح BMAL1 خون آنها بطور معمول پایین است)، رازی نهفته است که باعث می شود موش ها آنچه از قبل آموخته اند و یقیناً می دانند به یاد نیاورند.

به گفته کیدا، پژوهشگرانی که روی حافظه تحقیق می کنند، پیش از این چنین حدسی زده بودند که ساعت درونی بدن یا همان چرخه شبانه روز که وظیفه تنظیم چرخه خوابیدن و بیدار شدن ما را بر عهده دارد، بر یادگیری و شکل گیری حافظه نیز تاثیر دارد؛ اما اکنون ما شواهدی در دست داریم که ثابت می کنند ساعات شبانه روز فراخوان حافظه را تنظیم می کنند.

محققان توانسته اند نقشی که BMAL1 در بازیابی حافظه بازی می کند را در ناحیه خاصی از مغز به نام هیپوکامپ، ردیابی کنند. علاوه بر این، محققان توانسته اند نشان دهند که بین عادی بودن سطح BMAL1، فعال شدن گیرنده های دوپامین و همچنین تنظیم سایر مولکول های کوچک مغز که وظیفه ارسال فرکانس را بر عهده دارند، رابطه وجود دارد.

کیا می گوید: «اگر بتوانیم بفهمیم که چگونه می توانیم از طریق BMAL1 حافظه را تقویت کنیم، می توانیم امیدوار باشیم که راهی برای درمان بیماری های انسانی ناشی از تخریب حافظه مثل زوال عقل و آلزایمر بیابیم.»

اما هنوز اینکه چرا توانایی حافظه در فراخوانی اطلاعات ثبت شده اش، بطور طبیعی در ساعات مختلف روز فرق می کند و هدف از چنین اتفاقی چه بوده است برایمان یک راز باقی مانده است.

پروفسور کیدا می گوید: «ما واقعاً دوست داریم سر دربیاوریم که چه مزیتی وجود داشته است که طبیعت در روند تکاملی خود، کاری کرده است تا در ساعاتی از روز، بازخوانی اطلاعات ثبت شده در حافظه مختل شده و با مشکل مواجه شود؟»

منابع

خبر علمی «حافظه شما در چه ساعتی از روز بهتر کار می کند؟» توسط هیئت تحریریه خبر پورتال یو سی (شما می توانید) با استناد به The University of Tokyo، ترجمه، تدوین و نگارش شده است.