پیامدهای سوسک برگ خوار نارون

درختانی که شرایط سخت زندگی شهری در میان انواع آلودگی هایی که ما انسان ها باعث اش هستیم را تحمل می کنند و در عین حال با تمام قدرت اکسیژن را به ساکنان شهر هدیه می دهند، شایسته توجه بیشتری از سوی ما هستند. ناملایماتی که درختان در شهرها تحمل می کنند، علاوه بر آن چیزی است که آنها بطور طبیعی و بر اساس قوانین بوم شناسی باید بپذیرند. بر اساس این قوانین، گیاهان هر جا که زندگی می کنند، محکوم اند که با دشمنانی از جنس حشرات کنار بیایند و رنج حضور آنها را متحمل شوند.

دردسر درختان شهری که فضای سبز و مناظر چشم نوازی را در میان سنگ ها و آهن هایی که شهرها را ساخته اند پیش روی ما قرار می دهند، بیش از خویشاوندان شان در جنگل ها و مناطق طبیعی است. اگر درختان در جنگل بطور طبیعی فقط از آتش و حشرات آسیب می بینند، در شهرها ما شرایط را برای آنها بدتر می کنیم. آنها باید دود و غبار و حتی آلودگی های نوری را هم تحمل کنند. از میان درختانی که در شهرها با ما زندگی می کنند و ما شاید به دلیل شتاب روزمره بی تفاوت از کنارشان رد شویم و زیبایی آنها را نبینیم، درختان نارون هستند که با تاجی کروی در پارک ها و فضاهای سبز، خودنمایی می کنند. این درختان در شهر بسیار آسیب پذیر هستند و بیشتر از هر چیز از حشرات مختلف رنج می برند.

در این مقاله شما می توانید با زندگی سوسک برگ خوار نارون و پیامد و تاثیر آن بر درخت نارون آشنا شوید.

نارون ها در میان سایر درختان امتیازاتی دارند که انتخاب آنها را برای کاشتن در فضای سبز بسیاری از شهرهای کشور، توجیه پذیر می کند. از جمله این ویژگی های مثبت، سازگاری بالا با شرایط اقلیمی شهر، اندازه مناسب، شکل و نحوه هرس آن است. نارون ها در شهر علاوه بر اینکه باید با انواع آلودگی ها کلنجار بروند، با حشراتی هم روبرو می شوند که به دنبال غذا به این درختان می رسند و آنها را برای تامین انرژی خود انتخاب می کنند. در این شرایط است که درختان تاب و توان مقاومت را از دست داده و بعد از چند سال از پای در می آیند.

هر چند این تنازع بقا در همه سطوح طبیعت وجود دارد، اما زندگی درختان در شهرها، علاوه بر اینکه فعالیت های زیستی شان در تولید اکسیژن و تصفیه هوا، حضورشان را با اهمیت می سازد، به دلیلی نقشی که در ساختن مناظر شهری داشته و جایگاه زیبایی شناسانه ای که پیدا می کنند، اهمیت حفاظتی دو چندانی دارند. عناصر زنده شهری، از جمله درختان، آسیب های مختلفی را متوجه خود می بینند که در میان آنها حشرات به عنوان یکی از عوامل زیستی آسیب رسان به آنها، مورد توجه این مقاله هستند. حشراتی مانند سوسک های پوست خوار (که ناقل قارچ عامل بیماری مهلکی به نام بیماری هلندی نارون هم هستند)، چوب خوار، برگ خوار و انواعی دیگر از حشرات، هر کدام می توانند زندگی نارون ها را تهدید کنند، اما در این مقاله شما را بطور خاص با زندگی سوسک برگ خوار نارون (Elm Leaf Beetle) و رابطه آن با نارون ها بیشتر آشنا خواهیم کرد.

سوسک هایی با بال پوش زرد

سوسک برگ خوار نارون با نام علمی Xanthogaleruca Luteola حشره ای از راسته Coleoptera و متعلق به خانواده Chrysomelidae است. سوسک های بالغ این حشره شش تا هشت میلیمتر طول دارند و با بال پوش های به رنگ زرد یا سبز قابل مشاهده هستند. ماده ها معمولاً رنگی روشن تر از نرها دارند. به عنوان نشانه های شناسایی این حشره از سایر سوسک ها، علائمی مانند وجود یک لکه روی سر و طرحی شبیه به یک ساعت شنی که بر سطح پشتی قفسه سینه آن قابل تشخیص است، می توانند به ما کمک کنند.

نوزادان کرمی شکل (لاروهای) ELB معمولاً سیاه رنگ بوده و البته گاهی نیز به رنگ سیاه و زرد، به همراه چندین ردیف نقطه بر سطح پشتی و کناره های آن دیده می شوند. شفیره ها در انتهای مرحله نوزادی و به رنگ نارنجی روشن شکل می گیرند. تخم های این حشرات مخروطی شکل و به رنگ زرد متمایل به نارنجی است که در دسته های حدود 25 تایی (بین 10 الی 35 عددی) و در چند ردیف موازی و چسبیده به هم، توسط سوسک مادر در سطح زیرین و بندرت در سطح رویی برگ های نارون گذاشته می شوند.

نوزادان حریص

این سوسک ها بومی سراسر اروپا، شمال آسیا و آفریقا (Palaearctic Ecozone) هستند و بطور تصادفی در آمریکا گسترش پیدا کرده اند. ELB از آفات جدی و مهم نارون است که هم حشره بالغ و هم نوزادان آن از برگ نارون تغذیه می کنند. هر چند در اثر تغذیه این حشره درختان نارون بندرت از پای در می آیند، اما حمله ELB به تضعیف درختان می انجامد. نتیجه این ضعیف شدن درخت، افزایش استعداد ابتلا به انواع بیماری های مهلک در نارون ها است. ضعف ناشی از ریختن شاخ و برگ ها در اثر آسیب ELB، سبب می شود تا سوسک های پوست خوار نارون شرایط را برای افزایش جمعیت خود مناسب ببینند. این سوسک ها حتی از ELB نیز خطرناک تر هستند؛ چرا که ناقل قارچ عامل بیماری مرگ هلندی نارون هستند.

شروع فعالیت ELB با آغاز بهار و زمانی است که دما به حدود 11 درجه سانتیگراد می رسد. در حقیقت آب و هوا یکی از مهم ترین عوامل اصلی تعیین کننده در رشد جمعیت این حشرات است. بطوریکه یخبندان دیرهنگام در اواخر بهار یا طولانی شدن زمستان می تواند همه اجتماعات این حشرات را از بین ببرد. با خروج حشرات بالغ از پناهگاه های زمستانه (که در بسیاری مواقع خانه ها و ساختمان های شهر است)، ماده ها در سطح زیر برگ های نارون تخمگذاری می کنند. پس از یک هفته، لاروها از تخم بیرون آمده و بلافاصله شروع به غذا خوردن از سطح زیرین برگ می کنند. این مرحله از نوزادی که ویژگی بارز آن تغذیه حریصانه از برگ ها است، بین دو تا سه هفته طول می کشد و بعد از این مدت، نوزادان به سمت قسمت های پایین تر تنه درخت حرکت می کنند تا با پیدا کردن درز و شکاف مناسب، مرحله بعد زندگی خود یعنی شفیرگی را در آنجا بگذرانند.

نسل بعدی سوسک ها در اواسط تابستان و بعد از طی دو تا سه هفته شفیرگی ظاهر شده و شروع به خوردن برگ ها می کنند. تعداد نسل های حشره همانطور که گفته شد، به شدت تحت تاثیر شرایط آب و هوایی است. بطوریکه در مناطق معتدل مانند شهر تهران، حشره دو نسل در سال دارد و برای مناطق گرم تر، سه نسل یا حتی بیشتر قابل انتظار است.

این حشره روی انواع مختلف نارون، از جمله نارون انگلیسی، نارون اسکاتلندی (مَلَچ)، نارون آمریکایی، نارون سیبری (پا کوتاه) و نارون چینی و همچنین نارون ژاپنی (Zelkova Serrata) که از بستگان نزدیک درخت آزاد محسوب می شود، گزارش شده است.

نارون های اسکلتی

جالب ترین بخش داستان این حشرات، شکل خسارتی است که در برگ ها به جا می گذارند. در واقع نحوه تغذیه لاروی حشرات باعث به وجود آمدن ظاهر خاصی در برگ ها می شود که به آن اسکلتی شدن می گویند.

داستان از این قرار است که نوزادان ELB، یا همان لاروهای حشره هنگام خوردن برگ ها، بافت میان برگ (پارانشیم) را می خورند و روپوست (اپیدرم) و رگ برگ های آن را دست نخورده باقی می گذارند. در نتیجه آنچه از برگ باقی می ماند، یک تور سفید است و چون برگ های توری شده، شفاف هستند، تاج درخت به رنگ سفید دیده می شود، بنابراین به این حالت اسکلتی شدن می گویند. حشرات بالغ نیز با دهان جونده شان، برگ های باقی مانده را جویده، قلوه کن می کنند و بدین ترتیب سوراخ هایی با شکل های نامنظم در سطح برگ به وجود می آورند. از آنجایی که برگ های آسیب دیده، سبزینه (کلروفیل) خود را از دست داده اند، توانایی فتوسنتز ندارند، بتدریج می ریزند و در تابستان منظره ناخوشایندی به شهر می دهند.

هر چند درخت یکبار دیگر طی یکی دو هفته، برگ های تازه ای جایگزین برگ های از دست رفته می کند، اما آنها نیز خوراک نسل بعدی ELB خواهند شد! درختان آسیب دیده از این حشره، هر چند بندرت می میرند، اما چنان ضعیف می شوند که رشد آنها در سال های بعد تحت تاثیر این آسیب، کندتر خواهد بود و نیز برگ ریزی زودرس، آنها را نسبت به حمله سایر حشرات پوست خوار و چوب خوار حساس کرده و باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری مرگ هلندی نارون می شوند.

با این حشرات باید چه رفتاری داشته باشیم؟

بحث نحوه برخورد و رویارویی ما با این حشره همچون سایر حشرات و بطورکلی همه جاندارانی که در طبیعت به ظاهر علیه منافع ما فعالیت می کنند، بحثی گسترده و در عین حال مهم و اساسی است. یکی از ارزش های محیط زیست، ارزش اخلاقی است؛ به معنی اینکه همه آفریده ها، حق حیات دارند و ما اجازه نداریم این حق را از آنها بگیریم، اما این ارزش گاهی در تقابل با منافع ما قرار می گیرد، مانند زمانی که چهره زیبای گیاهان توسط حشرات خراشیده می شود. درست اینجا است که بحث جدی می شود و دیدگاه های مختلفی بیان می شوند.

گروهی که (اغلب از روی ناآگاهی)، بر ارزش های محیط زیستی پایبندی چندانی ندارند، معتقدند باید به شدیدترین شکل ممکن با حشرات زیان آور برخورد کرد و به آنها اجازه از بین بردن منابع سبز شهر و طبیعت را نداد. در مقابل گروهی که ارزش های زیست محیطی را بر هر چیزی مقدم شمرده و به شدت لازم الاجرا می دانند، با هر گونه برخورد با جانداران در محیط زیست به دلیل احتمال انقراض آنها مخالف هستند. اگر بخواهیم واقع گرایانه به قضیه نگاه کنیم، باید به دنبال راه حل میانه ای بین این دو گروه باشیم. خوشبختانه این راه حل وجود دارد.

آنچه نگارنده اسم آن را گیاه پزشکی مدرن می گذارد، پاسخ متعادلی برای حل این مشکل دارد. کنترل جمعیت حشرات از جمله ELB، به کمک روش های مبتنی بر اصول طبیعی، راهکاری است که می تواند با پیشگیری از قتل عام و در نتیجه جلوگیری از انقراض این جانداران به حفظ حیات آنها بینجامد و در عین حال به حفظ گیاهان و درختان در طبیعت نیز کمک کند. برای این منظور باید به اصلی از اصول طبیعی کنترل جمعیت حشرات زیان آور توجه کرد و آن هم بحث آستانه آسیب است.

آستانه آسیب حدی از خسارت است که برای ما از جهات مختلف (اقتصادی، زیبایی شناسی و…) قابل تحمل باشد و تا آن مرز، نیازی به اقدام علیه حشرات مزاحم نداشته باشیم. بدیهی است تنها در صورتی زیان درختان از حشرات، می تواند دردسرساز شود که مورد حمله جمعیت فراوان آنها قرار گیرد و بدین ترتیب میزان آسیب از آستانه قابل تحمل آن فراتر رود. باید دانست که بر اساس اصول حاکم بر اکوسیستم ها، طبیعت اگر مورد مداخله انسان قرار نگیرد، توانایی متعادل نگه داشتن جمعیت های موجودات زنده را دارد و اجازه گذر از آستانه قابل تحمل را به جمعیت گونه ای خاص در برابر سایر گونه ها و در نتیجه آسیب به بخش های مختلف زیستی نمی دهد. بنابراین رفتار ما با حشرات می تواند به طبیعت برای حفظ این تعادل طبیعی و در واقع نگه داشتن جمعیت حشرات در زیر سطح آستانه آسیب کمک کند. اما چطور؟ باید دقت داشت که اهمیت روش هایی که برای این منظور بکار می گیریم، کمتر از اهمیت اهداف مان نیست. انتخاب این روش ها باید با وسواس و با توجه به واقعیت های موجود در طبیعت (شهر یا جنگل) باشد.

به عنوان مثال، روش کنترل زیستی (Biologic Control) یک روش مناسب و دوستدار طبیعت است که بدون آلوده کردن محیط زیست، ما را به هدف مان می رساند. هر چند در آمریکا، این حشره آنچنان با دشمن طبیعی مواجه نمی شود، اما در اروپا زنبورهای کلسیدوئید، به عنوان دشمنان طبیعی جمعیت آن را کنترل می کنند. در ایران نتایج پژوهش ها از موفقیت آمیز بودن کاربرد حشرات شکارگری مثل کفشدوزک ها یا زنبورهای پارازیتوئید (Tetrastichus) که انگل شفیره و تخم های ELB هستند، علیه جمعیت این حشره خبر می دهند. همچنین عوامل میکروبی مانند باکتری Bacillus Thurangiensis می توانند به کنترل جمعیت این حشره، بخصوص در شهرها که آلایندگی سموم شیمیایی می تواند عواقب ناخوشایندی داشته باشد، کمک کنند.

آیا تنها با روش زیستی می توان نارون ها را از خسارت ELB در امان نگه داشت؟

واقعیت این است که هر چند روش مناسب و بدون خطر برای برخورد با حشرات در شهرها، روش زیستی است، اما در عمل به دلایل متعددی نمی توان به آن اکتفا کرد. این حقیقت ما را وادار می کند با وجود مشکلاتی که سموم شیمیایی برای محیط زیست ما به وجود می آورند، از آنها کمک بگیریم تا چهره سبز شهرمان را حفظ کنیم.

در این بین رعایت نکاتی می تواند آثار نامطلوب این مواد شیمیایی را در محیط کم کند. روشی که مدت ها است در دانش گیاه پزشکی مطرح شده، مدیریت تلفیقی آفات (IPM) است که قواعد خوبی برای کنترل موثر و کم خطر حشرات زیان بار ارائه می دهد. اساس این روش، کاربرد همزمان و متعادل شیوه های مختلف کنترلی از جمله روش به زراعی (توجه به آبیاری و تغذیه مناسب گیاه)، روش مکانیکی (حذف شاخه های آلوده به حشره)، روش زیستی (بکارگیری شکارگرها، پارازیتوئیدها و عوامل میکروبی) و در نهایت روش شیمیایی (انتخاب و کاربرد کم خطرترین سموم) است. در مدیریت تلفیقی، سموم تنها زمانی بکار برده می شوند که نگه داشتن جمعیت حشرات در زیر سطح آستانه آسیب توسط سایر روش ها ممکن نباشد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «پیامدهای سوسک برگ خوار نارون»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله مهدی میرزایی در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.