همه آنچه که از باتری اتومبیل باید بدانید

باتری عبارت است از وسیله‌ای که در آن بر اثر فعل و انفعالات شیمیایی انرژی الکتریکی ذخیره شده تا در صورت نیاز قابل استفاده باشد. باتری‌ها بر اساس ظرفیت با واحد آمپر ساعت و همچنین ولتاژ واحد ولت شناخته می‌شوند. مثلاً باتری اتومبیل 12V و 60AH یعنی 12 ولت و 60 آمپر می‌باشد.

باتری را باید با توجه به نوع اتومبیل انتخاب نمود. انتخاب بی‌قاعده آن باعث خرابی و لطمه زدن به کلیه قطعات برقی و الکترونیکی اتومبیل خواهد شد. شما می‌توانید با شناخت جزئیات باتری، حداکثر استفاده را از آن داشته باشید.

آب باتری

مایع داخل باتری را الکترولیت می‌نامند. الکترولیت ترکیبی از اسید سولفوریک رقیق و آب مقطر است. (اغلب 70 درصد آب مقطر و 30 درصد اسید سولفوریک می‌باشد.) اگر اسید از حد مذکور کمتر شود الکترولیت حالت تلخی و سوزش خود را از دست می‌دهد که در اصطلاح می‌گویند آب باتری شیرین شده است. در چنین مواقعی در شب، زمانی که به موتور گاز داده می‌شود چراغ‌ها نور عادی دارند و اگر گاز داده نشود کم نور می‌شوند.

آب باید روی صفحه‌های داخل باتری را کاملاً بپوشاند. در غیر این صورت صفحه‌ها در مجاورت هوا قرار گرفته و اکسیده (فاسد) می‌شوند. مایع باید در حدود بیش از یک سانتیمتر روی صفحات را بگیرد. در صورت کمبود، باید آب مقطر اضافه نمود نه اسید. استفاده از اسید سولفوریک برای باتری باید بوسیله متخصص و باتری‌ساز انجام شود. زیرا سوزنده و خطرناک است و باید رقیق شود.

هرگز نباید آب معمولی در داخل باتری ریخت. در صورت لزوم از آب جوشیده باید استفاده نمود.

علائم خرابی

یکی از علائم خرابی باتری این است که هنگام استارت زدن، نتواند استارت را به حرکت درآورد. علامت دیگر کم شدن پی در پی آب خانه‌های باتری است. نشانه سوم هم شیرین شدن آب باتری است.

آزمایش باتری

برای آزمایش باتری درب خانه‌ها را باز می‌کنیم و بوسیله سیم (کابل) نسبتاً ضخیم دو قطب باتری را به هم وصل می‌کنیم. اگر آب داخل هر یک از خانه‌های باتری جوشید و غلیان کرد آن خانه خراب است و باید صفحات داخل آن خانه عوض شود و چون این کار (تعویض صفحات) بطور اصولی انجام نمی‌شود، بهتر است باتری اتومبیل عوض شود.

باتری اتمی (خشک)

باتری اتمی به باتری‌هایی که صفحات داخل آن قبل از ساخت، شارژ شده و به صورت دسته صفحه در آمده و در نهایت با مونتاژ، شکل نهایی خود را پیدا می‌کند، گفته می‌شود.

باتری‌های اتمی یا خشک نیاز به بازدید و نگهداری کمتری نسبت به باتری‌های اسیدی دارند. معمولاً روی آنها چشمی تعبیه شده است. این چشمی نشان‌دهنده سه رنگ قهوه‌ای، سبز و سفید می‌باشد.

• اگر چشمی رنگ سبز را نشان دهد به این معنی است که باتری سالم و شارژ است.
• اگر رنگ قهوه‌ای را نشان دهد یعنی باتری سالم ولی دشارژ است.
• اگر رنگ سفید را نشان دهد یعنی باتری خراب و دشارژ است و نیاز به تعویض دارد.

تشخیص قطب مثبت از منفی

شناختن قطبین باتری از این نظر اهمیت دارد که اگر در موقع نصب، جای دو قطب اشتباه شود باعث خرابی صفحه‌های باتری می‌شود.

• قطب مثبت با علامت بعلاوه (+) یا P و رنگ قرمز مشخص می‌شود و قطب منفی با علامت منفی (-) یا N و رنگ‌های مشکی یا آبی مشخص می‌گردد.
• چنانچه کابل قطب مثبت را تعقیب کرده، باید به استارت وصل شده باشد. سیم قطب منفی که معمولاً ضخیم‌تر است به بدنه اتاق یا شاسی اتومبیل متصل است.

رنگ صفحات مثبت باتری به رنگ قهوه‌ای و رنگ صفحات منفی به رنگ خاکستری است. جنس صفحات مثبت از اکسید سرب و جنس صفحات منفی از هیدرواکسید سرب می‌باشد و به همین علت اسید سولفوریک صفحات باتری را از بین نمی‌برد.

نگهداری باتری

عمر باتری معمولاً 2 تا 3 سال می‌باشد اما این میزان عمر بستگی به عواملی دارد:

• هنگام استارت زدن نباید مدت زمان استارت از 15 تا 30 ثانیه بیشتر باشد. در غیر این صورت باتری خیلی زود فرسوده می‌شود.
• سطح خارجی باتری باید تمیز باشد. برای جلوگیری از اتصال قطبین که در هوای مرطوب انجام می‌شود باید با مقدار کمی گریس آغشته کرد. در غیر این صورت نیروی باتری کم می‌شود یا استارت نمی‌زند.
• برای جلوگیری از سولفاته زدن قطب‌های باتری به آنها گریس بمالید.
• باتری که دارای مایع الکترولیت است را نباید به حال خود رها کرد. باید حداقل هفته‌ای یکبار بوسیله دستگاه یا با کار کردن دینام اتومبیل، شارژ شود.
• حتماً روی صفحات داخل خانه‌های باتری، آب (الکترولیت) گرفته باشد. حداقل سالی دو بار بخصوص ابتدای زمستان غلظت اسید اندازه گردد.
• هنگام باز و بستن باتری باید پیچ بست‌ها را کاملاً باز کرد تا به راحتی بست، از قطب باتری خارج شود. نباید با انبردست و یا وسائل دیگر بست را خارج کرد. همچنین هرگز نباید ضربه به قطب‌های باتری وارد شود چون موجب قطع اتصالات داخل آن می‌شود.
• استفاده زیاد از چراغ‌ها، رادیو، ضبط و پخش، کم کار کردن اتومبیل و روشن کردن‌های مکرر موتور که هر بار نیاز به زدن استارت باشد، موجب خالی شدن باتری می‌گردد.
• از مسدود شدن سوراخ‌های تعبیه شده روی درب باتری جلوگیری نمایید. زیرا در غیر این صورت در اثر تراکم گاز هیدروژن داخل آن، امکان ترکیدن باتری بسیار زیاد است.
• باتری در محل نصب باید محکم بسته شود تا در تکان‌های شدید که به آن وارد می‌شود، باعث ریزش خمیر صفحات آن نگردد.
• در زمان اتصال باتری به باتری دو اتومبیل، از سیستم صوتی استفاده نکنید.

و یک نکته مهم دیگر این است که در زمان روشن بودن موتور اتومبیل، دینام به تولید برق می‌پردازد. این برق تولیدی به قطعات مصرف کننده رسیده و آنها استفاده می‌کنند. اما در زمان خاموش بودن موتور، برق مصرفی هر کدام از لوازم الکتریکی توسط باتری تامین می‌گردد و از آنجا که عمر باتری‌های اتمی به تعداد دفعات شارژ و دشارژ شدن شان تعیین می‌گردد، بنابراین استفاده از لوازم برقی در زمان خاموش بودن موتور باعث کاهش عمر باتری می‌گردد. برای جلوگیری از کاهش عمر مفید باید از قطعات برقی در زمان خاموش بودن اتومبیل استفاده نکرده و یا کمتر استفاده کنیم. در زمان استارت زدن، وسائل برقی نظیر چراغ‌های جلو و قطعات دیگر را خاموش کنید. تا هم استارت با قدرت بیشتر عمل کرده و هم عمر باتری افزایش یابد.

رفع عیب

• اگر سطح اسید از حد لازم کمتر باشد: علت آن شارژ بیش از حد لازم بوده و آب و اسید آن تبخیر شده است. در این صورت باید به باتری آب مقطر اضافه شود.
• اسید از درب باتری بیرون می‌ریزد: علت آن این است که ولتاژ بیش از حد زیاد است و یا سطح اسید بالاتر از حد لازم است، که در این حالت باید اضافی آن کم شود و یا آفتامات را کنترل و بررسی کنید تا از سالم بودن آن اطمینان حاصل نمایید.
• وزن اسید در محلول بالا است: علت آن ریختن اسید اضافی در باتری است. باید تنظیم اسید در باتری صورت گیرد.
• وزن اسید در محلول پایین است: که علت آن نقص فنی دینام یا وجود اتصال در کابل‌ها و یا خالی بودن باتری است. برای رفع عیب باید دینام امتحان گردد، سیم‌کشی بررسی شود و یا باتری شارژ گردد.
• اگر باتری به اندازه کافی شارژ نشود: علت آن شل بودن تسمه دینام و یا اشکال داشتن دینام یا کابل‌های باتری است که باید تسمه را محکم کنید و یا رله ولتاژ را تعویض نمایید یا کابل‌های آن را محکم ببندید.
• مقدار شارژ بیش از حد لازم باشد: رله آفتامات دینام ایراد دارد، که باید امتحان شود و در صورت لزوم تعویض گردد.
• توان باتری کم شده: که امکان شل بودن بست‌های باتری و سولفاته زدن می‌باشد.
• اگر باتری بتدریج و کم کم خالی (دشارژ) شود: یا در سیم‌کشی اتصالی ضعیف وجود دارد یا صفحات باتری در حال خرابی است. اگر ناگهان و یک مرتبه خالی شود در سیم‌کشی اتصالی قوی است و یا صفحات داخل باتری اتصالی دارند. که در هر دو حالت فوراً باید رفع نقص شود.

همیشه در زمان استارت پای خود را روی کلاچ قرار دهید تا ارتباط بین موتور و گیربکس قطع شود و نیروی استارت فقط صرف گرداندن موتور شود.

نحوه صحیح باتری به باتری

اگر در زمان استارت زدن، صدایی از استارت به گوش نرسد و همچنین وسائل برقی اتومبیل کار نکند و یا ضعیف کار کنند نشانه دشارژ شدن باتری خواهد بود. برای شارژ باتری می‌توان عمل باتری به باتری را انجام داد. به این ترتیب که قطب مثبت باتری شما به مثبت باتری کمکی و قطب منفی باتری شما به منفی باتری کمکی و یا به بدنه بدون رنگ اتومبیل کمکی زده شود. توجه شود بهتر است اتومبیل کمکی روشن باشد.

برای چند دقیقه صبر کنید و سپس استارت بزنید تا اتومبیل شما روشن شود. سپس کابل‌های کمکی را جدا کنید. ترتیب جدا کردن درست معکوس ترتیب اتصال کابل‌های کمکی می‌باشد. (اول منفی و بعد مثبت) ضمناً توجه گردد که باتری کمکی ولتاژ یکسان با باتری شما داشته باشد.

نکته ایمنی: همیشه برای باز کردن باتری از روی اتومبیل، ابتدا بست قطب منفی باتری را باز کنید. در غیر این صورت آچار در دست شما به هر جا اتصال کند، احتمال جرقه زدن می‌رود.

نگهداری و رسیدگی به باتری مساوی است با افزایش طول عمر و کارکرد بهتر باتری.

منابع

1. کتاب مکانیک عمومی اتومبیل و رانندگی پایه یکم. نوشته اعزازالدین مشکوتی. انتشارات کوروش. سال 1378.
2. کتاب تعمیرکار اتومبیل خود باشید. نوشته مهندس سیدامیر موسوی. انتشارات نظری. مهر 1391.
3. خودآموز فنی خودرو. نوشته محمد مهدی پویا گهر. انتشارات نظری. آذر 1394.