مراقبت های پرستاری پس از جراحی عروق کرونر

قلب یکی از اعضای مهم بدن است که وظیفه آن خونرسانی و رساندن اکسیژن و مواد غذایی به قسمت های مختلف بدن انسان می باشد. در عین حال که قلب این وظیفه مهم را به عهده دارد، خود نیز از طریق عروق کرونر تغذیه می شود.

دیواره عروق کرونر به دلایلی مانند جنسیت (انسداد یا تنگی عروق کرونر تا قبل از 50 سالگی در مردان شایع تر از زنان است و بعد از 50 سالگی احتمال بیماری عروق کرونر در هر دو جنس برابر می شود)، افزایش چربی خون، دیابت، سیگار، فشار خون بالا، استرس های روحی، چاقی، عدم فعالیت بدنی، سابقه فامیلی و نوع شغل، سفت و سخت شده و در نهایت با افزایش سن دچار تنگی می شوند. بنابراین باید سعی کرد با تغییر عادات زندگی مانند کنترل دقیق چربی، قند، فشار خون، نکشیدن سیگار، انجام ورزش های مناسب و… از بروز تنگی عروق و در نهایت بیماری های قلبی جلوگیری کرد.

در صورتی که تنگی قابل توجهی (بیش از 50 درصد) در عروق اصلی رخ دهد، بطوریکه بیمار با کمترین فعالیت دچار تپش قلب، تنگی نفس یا درد قفسه سینه شود طبق نظر پزشک باید عمل جراحی پیوند عروق کرونر صورت گیرد.

باید توجه داشت عده ای از بیماران مانند بیماران دیابتی و یا افرادی که از مواد مخدر استفاده می کنند، بدون اینکه سابقه درد قفسه سینه و یا تنگی نفس داشته باشند بر حسب اتفاق (مثلاً در یک چکاپ ساده) به دلیل تغییر در نوار قلب و یا داشتن تست ورزش مثبت کاندید آنژیوگرافی شده و به دلیل داشتن عروق کرونر بسته برایشان عمل جراحی قلب توصیه می گردد.

در صورتی که از عمل جراحی عروق کرونر و مراقبت های پرستاری پس از آن اطلاعاتی ندارید، نگران نباشید. شما می توانید در ادامه با همه ی آنچه که لازم است بدانید، آشنا شوید.

پیوند عروق کرونر
با انجام عمل پیوند عروق کرونر و ایجاد راه جدید، خونرسانی به قلب بهبود می یابد و با رعایت رژیم غذایی مناسب برای بیماران قلبی، انجام بازتوانی و توصیه های لازم که در ادامه بیان می شوند، می توانید از بهبودی نسبی برخوردار شوید. باید توجه داشته باشید این بدان معنا نیست که دیگر شما در معرض خطر آترواسکلروز یا سفت شدن دیواره عروق کرونر قرار نمی گیرد بنابراین باید سعی کنید با توجه به توصیه ها از بروز مشکل مجدد جلوگیری نمایید.

به صورت بسیار ساده می توان گفت که در اتاق عمل از یک سیاهرگ در پا، یا در دست و یا یک شریان (سرخرگ سینه ای)، به جای رگ های تنگ و مسدود استفاده می شود، با این روش از طریق رگ های پیوندی یک راه فرعی ایجاد شده و از طریق همان راه های فرعی خونرسانی به قسمت های مختلف قلب انجام و مشکل برطرف می گردد.

بعد از اتمام عمل جراحی، بیماران جراحی شده مستقیم وارد ICU می شوند. پس از پذیرش، بیماران به دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) وصل و تحت مراقبت های خاص از جمله کنترل تنفس، وضعیت کلیه ها، خونریزی احتمالی و… قرار می گیرند.

دستگاه تنفس مصنوعی به بیماران با تعداد و درصد مشخصی اکسیژن می رساند. در ICU وضعیت تنفس بطور کامل کنترل و دستگاه تنظیم می گردد. معمولاً پس از چند ساعت بیماران از دستگاه جدا شده و خود قادر به تنفس خواهند بود.

در صورتی که مشکل خاصی از نظر تنفسی و خونریزی وجود نداشته باشد بیماران حداکثر 24 ساعت بعد به بخش POST ICU منتقل خواهند شد که بخش مراقبت های پرستاری پس از بهبود نسبی بیماران است. در بخش POST ICU پس از حدود 36 ساعت مراقبت نسبی و خارج کردن درن ها و آنژیوکت شریانی و کنترل وضعیت قلب، بیمار به بخش سابق خود باز خواهد گشت.

مراقبت های پرستاری بعد از ترخیص از ICU
پس از خارج شدن لوله های تنفسی (جدا شدن از دستگاه) سعی کنید حتماً نفس عمیق بکشید و پس از حبس کردن تنفس خود به مدت چند ثانیه بازدم خود را با سرفه خارج نمایید تا ریه های شما کاملاً از ترشحات پاک شود. برای نتیجه گیری بهتر پرستاران و پرسنل بازتوانی می توانند با زدن ضربه های آرام به پشت شما به این امر کمک کنند.

آموزش تنفس صحیح

1. به آرامی از راه بینی، نفس بکشید؛ چند لحظه نگه دارید و سپس بازدم خود را به آرامی از راه دهان خارج کنید.
2. دست های خود را به صورت ضربدر روی قفسه سینه بگذارید و به آرامی سرفه کنید و سعی نمایید خلط خود را خارج کنید.
3. از وسیله کمک تنفسی که در بخش به شما داده خواهد شد، استفاده نمایید.

مراقبت از برش جراحی
پس از عمل قلب باز، یک برش روی جناغ سینه و یک برش روی یک پا یا هر دو پا و احتمالاً روی ساعد یک دست (جهت برداشتن یک رگ مناسب پیوندی) دیده می شود. در صورت وجود برش روی ساعد تا 2 ماه از برداشتن اشیاء سنگین با آن دست خودداری کنید. انجام کارهای معمولی اشکالی ندارد. اما دیگر به این دست سرم وصل نشود و فشار خون و خونگیری نیز انجام نشود.

جوراب تد (TED)
امروزه بعد از انجام عمل های جراحی بزرگ از جوراب تد استفاده می کنند. پوشیدن این جوراب باعث می شود که لخته خون در پاها تشکیل نشود و پاها ورم نکنند. این جوراب را می توانید از داروخانه تهیه کنید.

بنابراین در صورت برداشتن رگی حتی از یک پا، پوشیدن جوراب تد در هر دو پا ضروری است. پوشیدن جوراب تد را یک ماه ادامه دهید اما اگر پاهایتان ورم کرد می توانید مدت زمان بیشتری بپوشید. هنگام خوابیدن جوراب ها را در آورید و زیر پاها را بالا آورید (به اندازه یک بالش) پس حتماً قبل از عمل جوراب خود را تهیه کنید.

هنگام نشستن روی صندلی پاها را آویزان نکنید. زیر پاهایتان حتماً یک میز یا صندلی قرار دهید. از هر گونه وسیله نقلیه ای که استفاده می کنید، در طول مسیر پاهای خود را مرتب حرکت دهید و آویزان نکنید. در هنگام مسافرت هر 2 ساعت یکبار پیاده شوید و چند دقیقه راه بروید، حرکاتی که توسط فیزیوتراپ ها یادتان داده می شود را مرتب انجام دهید.

پانسمان
در صورتی که از محل برش های جراحی ترشحی خارج نشود، پانسمان روزانه نیازی نیست. اما در صورت قرمزی و التهاب برش های جراحی، تب و لرز، باز شدن خودبخود زخم و یا خروج ترشحات چرکی علاوه بر مطلع کردن پزشک خود حتماً با واحد کنترل عفونت بیمارستان نیز تماس بگیرید.

درد
درد عضلانی و گرفتگی در شانه ها و درد بین دو کتف گاهی اتفاق می افتد، که با مرور زمان بهبود می یابد. می توانید برای کاهش درد از کیسه آب گرم و ژل های مُسَکن مثل ژل دیکلوفناک و یا پیروکسیکام استفاده کنید. درد ناحیه برش جراحی نیز از شایع ترین مشکلات بیماران است. البته گاهی اوقات این درد به دلیل تکنیک جراحی، به نواحی دنده های جلو، پهلوها و حتی دنده های پشت نیز منتشر می شود. با نظر پزشک معالج از قرص استامینوفن کدئین می توانید به منظور تسکین درد استفاده کنید. روزانه تا 4 عدد هم می توانید استامینوفن کدئین بخورید. در صورتی که ممنوعیتی از نظر مصرف این قرص داشتید مسکن دیگری برای شما تجویز خواهد شد.

این نکته را به خاطر داشته باشید؛ زمانی که احساس درد کردید حتماً مسکن مصرف کنید و فکر نکنید بهتر است درد را تحمل نمایید. زیرا تحمل درد به قلب فشار می آورد و باعث افزایش فشار خون خواهد شد. در صورتی که درد قفسه سینه مشابه قبل از عمل داشتید حتماً به اولین مرکز درمانی نزدیک به خود رفته و نوار قلب گرفته و با پزشک معالج خود تماس بگیرید.

استحمام
پس از گذشت سه روز از عمل جراحی و اجازه پزشک معالج خود می توانید روزانه یکبار حمام کنید. البته در زمانی کوتاه مثلاً 5 دقیقه و محل برش های جراحی را با یک لیف نرم و شامپوی بچه شستشو دهید. بهتر است حین استحمام:

• روی صندلی بنشینید تا دچار افت فشار خون نگردید.
• درب حمام را از داخل قفل نکنید.
• حتماً یک نفر از اعضای خانواده و یا در بیمارستان یک نفر از پرسنل بخش بداند که شما حمام رفته اید.
• آب خیلی گرم یا سرد نباشد.

فواید استحمام روزانه عبارتند از:

• سرحال و با نشاط شدن
• جلوگیری از عفونی شدن محل برش های جراحی
• بهبود یافتن هرچه سریع تر زخم ها

استراحت
هنگام استراحت یا خوابیدن فقط به پشت بخوابید و از به پهلو خوابیدن به مدت 6 هفته خودداری کنید تا فشاری به جناغ سینه نیامده و به خوبی جوش بخورد. بعد از گذشت این مدت می توانید با احتیاط به هر دو پهلو بخوابید. بهتر است تا مدت ها به پهلوی چپ و شکم نخوابید.

خواندن نماز
تا مدت 2 ماه جهت خواندن نماز از میز و صندلی استفاده کنید. در صورتی که پس از گذشت 2 ماه با خواندن نماز بطور عادی دچار مشکل شُدید حتماً نماز خواندن پشت میز و صندلی را ادامه دهید تا زمانی که با خواندن نماز عادی هیچگونه مشکلی برایتان پیش نیاید.

تحرک و فعالیت
پس از اجازه راه فتن، می توانید تا حدی که دچار خستگی و یا درد نشوید راه بروید. راه رفتن هم باعث می شود که بخیه ها زودتر جوش بخورد و هم از بروز یبوست جلوگیری می کند و در ضمن مانع از جمع شدن ترشحات در ریه می شود.

در حد معمول پس از ترخیص از بیمارستان فعالیت داشته باشید و کارهای شخصی خودتان را انجام دهید. پیاده روی روزانه روی زمین صاف و ترجیحاً در هوای آزاد برایتان بسیار مفید خواهد بود و سعی کنید مدت پیاده روی را به مرور افزایش دهید. از پیاده روی در هوای سرد پرهیز کنید زیرا به قلب شما فشار می آورد. (در صورتی که پس از عمل جراحی قلب، دوره بازتوانی را گذراندید می توانید پیاده روی در هوای سرد را آغاز کنید.) حین راه رفتن اگر احساس کردید که قلب شما به تندی می زند بلافاصله استراحت کنید و پس از آرامش، پیاده روی را ادامه دهید و یا به ساعتی بعد موکول کنید.

شما می توانید از پله استفاده کنید به استثناء مواردی که پزشک پله را منع کرده باشد. با سرعت آهسته از پله ها بالا بروید و در صورت خسته شدن استراحت کنید. از نرده های کنار پله کمک بگیرید. ولی دقت کنید که نباید توسط دست هایتان خود را بالا بکشید، باید فشار وزن تان را روی پاهایتان بیندازید. دقت داشته باشید که قبل از انجام تمرین پله و حین بالا رفتن از پله ها نباید سرگیجه، تپش قلب، تنگی نفس و حالت تهوع داشته باشید، اگر حین بالا رفتن از پله ها دچار این مشکلات شُدید، روی همان پله بنشینید و پس از رفع مشکل از پله ها پایین بیایید.

از روزی که ترخیص می شوید تا 3 هفته بعد، روزی 2 بار تمرین پله را به شکل زیر انجام دهید:

• از روز ترخیص تا یک هفته (هفته اول): روزی 2 بار (یکبار صبح – یکبار عصر) در هر بار یک طبقه پله را بالا روید و سپس به سمت پایین بر گردید.
• هفته دوم: روزی 2 بار (یکبار صبح – یکبار عصر) در هر بار دو طبقه پله را بالا روید و سپس به سمت پایین برگردید.
• هفته سوم: روزی 2 بار (یکبار صبح – یکبار عصر) در هر بار سه طبقه پله را بالا روید و سپس به سمت پایین برگردید. ضمناً در پاگرد پله ها نیز چند دقیقه توقف کنید.

مراقبت های پرستاری بعد از ترخیص از بیمارستان

شروع به کار
می توانید بعد از یک و نیم تا سه ماه پس از جراحی، به کار خود بازگردید. شروع به کار حتماً به صورت نیمه وقت باشد تا خیلی خسته نشوید. همچنین شب کاری نیز نداشته باشید.

مصرف دخانیات، مواد مخدر و مشروبات الکی
از مصرف دخانیات و مواد مخدر به هر شکلی جداً بپرهیزید. حتی از حضور در اماکنی که دود سیگار یا هر نوع آلوده کننده ای هست، خودداری فرمایید. از مصرف هر نوع مشروبات الکی جداً خودداری نمایید.

افسردگی
یکی از مشکلاتی که بعد از هر نوع عمل جراحی و یا حتی زایمان ممکن است بروز کند، افسردگی می باشد. اگر پیش از عمل جراحی از داروهای ضد افسردگی استفاده می کرده اید و تحت نظر یک پزشک متخصص اعصاب و روان هستید حتماً همان داروها را ادامه دهید و پس از طی دوران نقاهت حتماً به پزشک خود مراجعه کنید.

اگر سابقه افسردگی ندارید و پس از عمل به آن مبتلا شده اید از همان دارویی که جراح برایتان تجویز کرده است استفاده کنید. اما پس از طی کردن دوران نقاهت حتماً با یک پزشک متخصص اعصاب و روان مشورت کنید.

نکته مهم این است که هیچگاه هنگام مصرف داروهای اعصاب و ضد افسردگی، مقدار داروها را خودسرانه کم و زیاد و یا ناگهان قطع نکنید. زیرا احتمال بروز افسردگی را در خود تشدید خواهید کرد. پس حتماً تحت نظر یک متخصص اعصاب و روان باشید تا در صورت صلاحدید داروهای شما به مرور کم و سپس قطع شود.

مصرف دارو
با وجود عمل قلب، در صورت صلاحدید پزشک معالج باید داروهای قلبی خود را مصرف کنید. این داروها ممکن است دارویی جدید یا همان داروهایی که قبلاً مصرف می کرده اید باشند.

توجه داشته باشید:

1. بدون مشورت با پزشک معالج خود مصرف داروها را خود سرانه قطع یا کم و زیاد نکنید.
2. در صورت مصرف آسپرین حتماً وسط غذا میل کنید. (معده نباید خالی باشد.)
3. طبق دستور پزشک معالج اگر مصرف قرص ایزوسورباید یا نیتروکانتین 3 بار در روز باشد در ساعت های 6 صبح، 12 ظهر و 6 عصر مصرف کنید و اگر 2 بار در روز بود در ساعت های 6 صبح و 6 عصر میل نمایید. در صورت مصرف این داروها اگر دچار سردرد، خشکی دهان و یا تاری دید شُدید به پزشک معالج خود اطلاع دهید. در صورت استفاده از دیلتیازم، پروپرانولول، آتنولول و بطورکلی داروهای ضد پر فشاری خون حتماً نبض خود را به مدت یک دقیقه کنترل کنید. اگر کمتر از 50 ضربه در دقیقه بود حتماً به پزشک خود اطلاع دهید. در صورتی که احساس سرگیجه کردید، فشار خون خود را کنترل کنید. در صورتی که کمتر از 10 بود از مصرف همان وعده خودداری کنید. مجدداً قبل از مصرف نوبت دیگر داروی خود حتماً فشار خون خود را کنترل نمایید. داشتن دستگاه فشار خون و گوشی مخصوص در منزل جزء وسائل ضروری است.

در صورت مصرف قرص دیگوکسین، اول نبض خود را کنترل کنید. اگر کمتر از 60 بود در صورتی که دچار حالت تهوع و استفراغ، ضعف و بی حالی شُدید حتماً پزشک معالج خود را مطلع کنید.

در صورت بروز علائم زیر حتماً پزشک خود را مطلع کنید:

• سردرد
• سرفه زیاد
• کاهش یا افزایش فشار خون
• تنگی نفس
• تب بیش از 38.3 سانتی گراد
• لرز شدید و به دنبال آن تب
• ترشح چرکی از محل برش های جراحی
• درد و سفتی پشت ساق هر یک از پاها

در صورت مصرف آسپرین و سابقه زخم اثنی عشر، رنگ مدفوع شما سیاه رنگ می شود. (رنگ سیاه مدفوع می تواند به دلیل مصرف قرص آهن باشد که اغلب بیماران استفاده می کنند، ولی برای رفع نگرانی لازم است به پزشک اطلاع داده شود.)

مراجعه مجدد به درمانگاه قلب
یک هفته پس از ترخیص به درمانگاه جراحی قلب جهت معاینه و کشیدن بخیه ها مراجعه کنید.

ورزش
پس از گذراندن دوران نقاهت و احساس بهبودی، اول با پزشک خود مشورت کنید و در مورد انجام ورزش های مورد علاقه تان سوال کنید. نمی توان بطور یکسان همه افراد را تشویق به ادامه ورزش یا از انجام آن محروم کرد. این مسئله بستگی به بیمار مورد نظر دارد که پزشک معالج وی با شناختی که از او دارد، آیا اجازه انجام آن را خواهد داد یا خیر.

در صورت مثبت بودن جواب پزشکان مبنی بر از سرگیری ورزش مورد نظرتان می توانید ورزش را شروع کنید. اگر توانایی انجام آن را داشتید ادامه دهید. هر زمان که احساس ناراحتی و یا فشار بیش از حد به قلب تان را کردید از انجام آن خودداری کنید.

سعی کنید کلیه ورزش هایی که قبل و بعد از عمل توسط فیزیوتراپیست به شما آموزش داده می شود را انجام داده و ادامه دهید تا هم دچار تورم پا نشوید و هم راحت تر بتوانید خلط تان را از ریه ها خارج کنید که تا مشکلی برای ریه هایتان پیش نیاید.

سایر توصیه های مهم:

1. هوای محیط اطراف تان آلوده و سنگین نباشد. در صورت امکان تعداد ملاقات کنندگان محدود باشد. اگر اتاق شما از مهمانان جدا باشد به مراتب بهتر است تا اینکه اطرافتان شلوغ شود. زیرا تجمع در یک محیط محدود باعث کاهش اکسیژن و همچنین افزایش میکروب ها می شود که هر دو این موارد باعث تنگی نفس و درد قفسه سینه می شود.
2. هر زمان که احساس سرگیجه کردید بلافاصله به آرامی بنشینید تا زمین نخورید.
3. در طول گذراندن دوران نقاهت (1.5 الی 2 ماه پس از عمل جراحی) روی تخت بخوابید و از توالت فرنگی استفاده کنید.
4. در دوران ترمیم استخوان جناغ سینه نباید فشار زیادی به آن وارد شود. از بلند کردن، هل دادن و کشیدن هر چیزی که سنگین تر از 3 کیلوگرم باشد تا 6 هفته پس از عمل جراحی خودداری کنید. این موارد شامل بلند کردن کودکان، خریدهای روزمره، بلند کردن چمدان، چمن زنی، کشیدن جاروبرقی و جابجایی مبلمان نیز می باشد. نفس خود را حین هیچ فعالیتی بخصوص هنگام بلند کردن اجسام و یا اجابت مزاج حبس نکنید.
5. هنگام بلند شدن از تخت و حالت خوابیده، اول به پهلو قرار گیرید و سپس به آرامی بنشینید و از تخت بلند شوید. در صورت امکان، مانند بیمارستان یک بند به پایین تخت خود ببندید و از روبرو بلند شوید یا فردی از روبرو دست هایتان را گرفته و بلند شوید.
6. حداقل 2 ماه باید رانندگی نکنید. پس از دو ماه اگر فرمان ماشین نرم (هیدرولیک) باشد رانندگی بلامانع است.
7. در صورتی که هیچ گونه مشکل خاصی نداشتید می توانید 2 هفته پس از عمل جراحی با هواپیما یا قطار و یا اتومبیل مسافرت کنید. قبل از سفر حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
8. پس از گذشت حداقل یک ماه پس از عمل جراحی می توانید فعالیت جنسی خود را آغاز کنید. در صورت درد سینه، تنگی نفس و… به هنگام فعالیت جنسی می توانید قبلاً از یک عدد نیتروگلیسیرین زیر زبانی استفاده کنید. اگر دچار تپش قلب می شوید می توانید از قرص پروپرانولول استفاده نمایید.
9. قبل از مصرف قرص ویاگرا حتماً با پزشک خود در این زمینه مشورت کنید. در صورت اجازه مصرف این قرص، از قرص نیتروگلیسیرین (TNG) زیر زبانی به منظور کاهش درد قفسه سینه استفاده نکنید، زیرا دچار کاهش فشار خون خواهید شد.
10. آن دسته از بیمارانی که سابقه دیابت، فشار خون بالا و افزایش چربی خون دارند باید پس از جراحی تحت نظر پزشک معالج خود بوده و کنترل های لازم به عمل آمده تا از بروز مجدد تنگی عروق جلوگیری شود.

سیگار، فشار خون بالا، چربی خون بالا بخصوص کلسترول بالا، دیابت و سابقه فامیلی بیماری های قلبی را به عنوان عوامل خطر بیماری های قلبی – عروقی می شناسیم. سندروم متابولیک هم نقش مهمی در بروز و تشدید بیماری های کرونر دارد و کنترل آن می تواند از ایجاد و پیشرفت بیماری جلوگیری نماید. سلامتی شما آرزوی ما است.

[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]

مقاله علمی و آموزشی «مراقبت های پرستاری پس از جراحی عروق کرونر»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتابچه مراقبت های پرستاری و آموزش به بیمار، تهیه شده توسط دفتر آموزش پرستاری مرکز قلب تهران به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.

[/toggle]