علم ژنتیک چیست؟

آیا تاکنون از خود پرسیده اید که چرا از تخم های آفتابگردان، فقط گیاه آفتابگردان می روید نه گل مروارید که شبیه آن است؟ چرا پدر و مادرهایی که قد بلند هستند، معمولاً فرزندان قد بلندی نیز دارند؟ چگونه تخم مرغ به جوجه ای تبدیل می شود که به مادر خود شباهت کامل می یابد؟ پاسخ تمام این پرسش ها در علم ژنتیک نهفته است که ژن ها را مورد مطالعه قرار می دهد.

ژن ها بخشی از هر موجود زنده هستند که طرح ها و نقشه های لازم برای تولید یک موجود زنده شبیه به والدین آن را درون خود حمل می کنند.

در این مقاله شما می توانید با علم ژنتیک بطور خلاصه آشنا شوید.

اساس ژنتیک، مطالعه علم وراثت است. کشاورزان قرن ها با دقت نسل هایی از حیوانات و محصولات را بر می گزیدند و آنها را طوری پرورش می دادند تا رشد سریع تری داشته باشند و یا ویژگی های خاصی را بدست آورند. این کارها بر اساس قواعد علمی انجام نمی گرفت و معمولاً مایه خوشبختی بود اگر جانور یا گیاهِ بدست آمده، از والدین خود بهتر می شد.

یک راهب استرالیایی به نام گرگور مندل (Gregor Mendel) اولین فردی بود که آزمایش هایی روی آمیخته گری انواع نخود انجام داد و نتیجه گرفت که بعضی از ویژگی های وراثتی از هر یک از انواع اولیه (والدین) به نسل بعدی منتقل می شود و قوانین ساده وراثتی حاکم بر این گیاهان را بدست آورد. مندل در سال 1866 میلادی این اطلاعات را منتشر کرد، اما تا سال 1900 که سرآغاز شکل گیری علم ژنتیک بود، ایده های او بطور جدی مورد توجه قرار نگرفت. از این تاریخ به بعد، علم ژنتیک به سرعت پیشرفت کرد و دانشمندان اکنون می توانند طرز عمل مواد ژنتیکی را بهتر درک کنند و با سهولت بیشتری نسل های جدیدی از موجودات زنده را پرورش دهند.

استفاده مفید و مثبت از ژنتیک باعث شده است که امروزه محصولاتی با دانه های بهتر و بیشتر تولید شوند و گوسفندان بطور معمول بره های خود را دوقلو به دنیا آورند و در نتیجه گله کشاورزان دو برابر شود. ژنتیک در سطوح میکروسکوپی نیز کاربرد دارد و از آن برای پرورش موجودات زنده ذره بینی استفاده می شود که به نوبه خود مواد مفیدی چون پروتئین ها و آنتی بیوتیک ها را می سازند.

بعضی از مردم علم ژنتیک را دارای جنبه یا سوی منفی نیز می دانند و مثلاً نگران هستند که با استفاده از این علم بیماری های جدیدی برای جنگ ها یا رویارویی های بیولوژیکی ساخته شود. همچنین این ترس وجود دارد که موجودات زنده جدید که تولید مهندسی ژنتیک هستند، از کنترل دانشمندان خارج شوند و به محیط فرار کنند و خسارات و خطراتی به بار آورند. صنعت سینما بر اساس همین فرضیات، فیلم هایی ساخته و روانه بازار کرده است.

موجودات زنده دارای کروموزوم های جفت یا دوتایی هستند که ژن های مربوط به یک ویژگی خاص را حمل می کنند. معمولاً یکی از این ژن ها غالب می شود و اثرات خود را نشان می دهد. گاهی اوقات نیز ژن ها اثرات شان را ترکیب می کنند، مثلاً وقتی یک گربه ماده سیاه و یک گربه نر حنایی با هم جفت می شوند، بچه گربه هایی به دنیا می آیند که تعدادی از آنها رنگ آمیزی پلنگی دارند.

ژن معیوب عامل بیماری هموفیلی

بیماری موروثی هموفیلی، مانع انعقاد و بند آمدن طبیعی خون می شود. این بیماری را ژن معیوبی به وجود می آورد که کروموزوم X (یکی از دو کروموزوم جنسی) حامل آن است. نوع نر که ژن معیوب را به ارث می برد، مبتلا به بیماری می شود، زیرا فقط یک کروموزوم X دارد. نوع ماده، با ارث بردن ژن معیوب، معمولاً به بیماری مبتلا نمی شود، زیرا دارای دو کروموزوم ایکس است و ژن هموفیلی فقط وقتی اثرش را نشان می دهد که ژن انعقاد خون طبیعی وجود ندارد؛ اما این جنس ماده می تواند بیماری را به فرزندانش انتقال دهد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «علم ژنتیک چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب Kingfisher Science Encyclopedia، تالیف Catherine Headlam ترجمه محمود سالک از نشر Kingfisher Books، منتشر شده در ۱۹۹۱ با شابک ۹۷۸۰۸۶۲۷۲۸۵۳۳ به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.