چگونه خفاش می بیند؟

خفاش موجود شگفت آوری است و یکی از موضوعات بسیار حیرت انگیز در زندگی این جاندار، شیوه ی مسیریابی اوست. خفاش به صورت عجیبی پرواز می کند و بدون اینکه از چشم های خود استفاده نماید، در شب های تاریک با سرعت زیادی پرواز کرده و به هیچ مانعی هم بر نمی خورد.

خفاش پرنده نیست بلکه جزو خانواده ی پستانداران به شمار می رود و به این جهت می توانیم بگوییم که تنها پستانداری است که پرواز می کند. خفاش بچه می زاید و به نوزادش شیر می دهد.

خفاش ها از دوران بسیار کهن در زمین زندگی می کرده اند و سنگواره هایی که از این حیوان بدست آمده است به حدود شصت میلیون سال پیش مربوط می شود. امروزه بیش از دو هزار نوع خفاش در همه جا (به استثنای مناطق قطبی) وجود دارد. این جانور در اندازه های مختلف کوچک و بزرگ یافت می شود.

وقتی که خفاش ها بال های خود را باز کنند، فضایی بین 150 تا 180 سانتی متر را اشغال می نمایند. در فاصله ی میان این دو اندازه، خفاش ها در اندازه های بسیار مختلفی یافت می شوند.

بیشتر خفاش ها فقط شب ها به فعالیت می پردازند و برای پیدا کردن خوراک از مخفیگاه های خود بیرون می آیند.

صدها سال بود که انسان وقتی خفاش را می دید، از خود می پرسید: خفاش چگونه راهش را در تاریکی پیدا می کند؟ عده ای هم که اندکی با مطالب علمی آشنایی دارند این سوال را مطرح می کردند: وقتی که هیچ روشنایی وجود ندارد که «دیدن» را آسان کند، خفاش چگونه می تواند حشره ای را که در حال پرواز است، کشف کند و در یک چشم بر هم زدن شکار نماید؟

بسیاری از مردم خیال می کردند که خفاش ها چشم هایی فوق العاده تیزبین دارند که می توانند در روشنایی هایی که برای چشم انسان ها قابل تشخیص نیست، اطراف خویش را ببینند.

اما امروزه جانورشناسان عقیده دارند که قدرت جهت یابی خفاش ها ارتباطی به چشم های این جانور ندارد بلکه به گوش ها و اندام های صوتی اش مربوط می گردد. در سال های 1780 میلادی تا 1789 میلادی، یک جانورشناس ایتالیایی به نام اسپالانزانی دست به یک آزمایش زد.

وی چشم چند خفاش را بست و سپس آنها را در داخل اتاقی که سرتاسرش را تارهای ابریشمی کشیده بود، رها ساخت. خفاش ها در آن اتاق به پرواز درآمدند و با اینکه چشم هایشان بسته بود، حتی یکبار هم به تارهای ابریشمی اصابت نکردند و طوری به پرواز خویش ادامه دادند که گویی یک تار ابریشمی هم در آن اتاق وجود ندارد.

اسپالانزانی آزمایش مزبور را تکرار کرد ولی این بار به جای اینکه چشم های خفاش ها را ببندد، گوش هایشان را بست. این دفعه، خفاش ها که گوش هایشان بسته بود، هر بار که می خواستند در اتاق به پرواز در آیند، با یک یا چند تار ابریشمی برخورد می نمودند و در لا به لای تارهای ابریشم گیر می افتادند.

اسپالانزانی از این دو آزمایش به این نتیجه رسید که خفاش ها برای پیدا کردن راه خود در آن اتاق تاریک، چشم هایشان را به کار نمی برند بلکه گوش های خود را مورد استفاده قرار می دهند.

در سال 1920 میلادی، یکی از دانشمندان بعد از انجام آزمایش های گوناگون، اعلام کرد که خفاش ها پیام هایی را می فرستند که گوش انسان قادر به شنیدن آنها نیست. این قبیل صداها را «علائم ماورای صوت» می نامند.

در سال 1941 میلادی، دو نفر از دانشمندان دیگر تصمیم گرفتند با استفاده از یک دستگاه الکترونیکی جدید (که می توانست علائم ماورای صوت را دریافت کند) به آزمایش هایی در مورد خفاش ها دست بزنند. این دستگاه الکترونیکی جدید نشان داد که خفاش ها جیغ های بسیاری دارند و در حال پرواز از لا به لای یک شبکه ی سیمی در تاریکی، دائماً جیغ می کشند. دانشمندان مزبور هنگامی که دهان خفاش ها را بستند، جانوران بیچاره بد جوری به درد سر افتادند!

خفاش ها صدای جیغ مانند خود را به صورت علائم صوتی بسیار زیری منتشر می سازند و این علائم نیز به هر چیزی که بر سر راه خفاش قرار گرفته باشد اصابت می کند و بر می گردد و به گوش خفاش می رسد.

البته فرکانس این صدا به اندازه ای زیاد است که گوش ما انسان ها قادر نیست آن را به گوش بشنود. همین که صدای خفاش در سر راهش به مانعی برخورد می کند، دوباره بر می گردد و انعکاس آن به گوش های بسیار حساس خفاش می رسد.

در این هنگام، حیوان متوجه می شود که بر سر راهش مانع یا موانعی وجود دارد و به همین خاطر بال هایش نیز به خودی خود مسیر پروازش را تغییر می دهند.

برگشتن این علامت های صوتی را «پژواک» یا «انعکاس صدا» می نامند. خفاش برای اینکه محل اجسام را در تاریکی پیدا کند یا راه خود را بازیابد، از همین پژواک کمک می گیرد.

دانشمندان این خاصیت خفاش را «تعیین موقعیت به کمک پژواک» نام گذاری کرده اند و این خاصیت، چندان تفاوتی با طرز کار دستگاه های رادار امروزی ندارد.

[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]

مقاله علمی و آموزشی «چگونه خفاش می بیند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب به من بگو چرا و چگونه، نوشته ی آرکادی لئوکوم و ترجمه سعید درودی از انتشارات بهزاد، منتشر شده در 1391 با شابک 8-57-5959-964 به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.

[/toggle]